Fizyczny Nobel dla kobiety po raz pierwszy od półwiecza

Tegoroczne Nagrody Nobla były wyjątkowe. Nie tylko dlatego, że - jak przewidywaliśmy w "Młodym Techniku" - w dziedzinie fizyki wyróżniono kobietę, ale również dlatego, że prof. Donna Strickland z Kanady stała się pierwszą przedstawicielką swojej płci w tej kategorii od 55 lat i dopiero trzecią w historii! Kobiecie przypadł również Nobel z chemii - Amerykanka Frances Arnold jest piąta w swojej kategorii. To zresztą nie wszystkie kobiety z Noblami w 2018 r. bo pokojową Nagrodę otrzymała Nadia Murad (razem z Denisem Mukwege).

Zwłaszcza jeśli chodzi o fizykę można mówić o wydarzeniu historycznym. Kobiet w tej dziedzinie było dotąd wśród noblistów jak na lekarstwo. Pierwsza to Maria Skłodowska-Curie, laureatka z roku 1903 r. Drugą nagrodzono dopiero w 1963 r. – Marię Goeppert-Mayer. Komentując swoją nagrodę, Donna Strickland wspominała zresztą obie panie, dodając, że cytowała wyniki prac Goeppert-Mayer w pracy doktorskiej, za którą właśnie otrzymała Nobla.

- Mam zaszczyt być jedną z tych kobiet... - powiedziała laureatka w krótkim komentarzu. - Musimy celebrować kobiety fizyków, po prostu dlatego, że są. Miejmy też nadzieję, że z czasem zaczną zyskiwać w swojej dziedzinie coraz większe znaczenie.

Strickland jest profesorem kanadyjskiego Uniwersytetu Waterloo. Otrzymała Nobla razem z francuskim fizykiem Gérardem Mourou za wspólne prace nad technikami pulsacji ultraszybkich laserów (trzecim tegorocznym laureatem był Arthur Ashkin). Opisana przez Strickland technika CPA (chirped pulse amplification), oryginalnie stosowana przy radarach, znalazła zastosowanie w laserach wysokiej mocy. Praca duetu Strickland-Mourou nad wzmocnieniem ultrakrótkich impulsów utorowała drogę do otrzymania najkrótszych, najbardziej intensywnych wiązek laserowych, jakie kiedykolwiek stworzono. Ich technika jest obecnie wykorzystywana w obróbce laserowej i umożliwia lekarzom wykonywanie co rok milionów operacji korekcji laserowej oka.

Niedawne badania Strickland koncentrowały się na przesuwaniu granic ultraszybkich nauk optycznych do nowych zakresów długości fal, takich jak średnia podczerwień i ultrafiolet, przy użyciu takich metod, jak techniki dwukolorowe lub wieloczęstotliwościowe, a także tzw. efektu Ramana. Strickland zajmuje się również rolą laserów dużej mocy w mikrokrystalicznej soczewce oka ludzkiego, podczas procesu mikroobróbki soczewki oka do leczenia starczowzroczności.

Z kolei Frances Arnold, 62-letnia Amerykanka, profesor inżynierii chemicznej, bioinżynierii i biochemii w California Institute of Technology w Pasadenie, zdobyła Nagrodę za swoją pracę w dziedzinie ukierunkowanej ewolucji enzymów, które są białkami katalizującymi reakcje chemiczne. W 1993 r. przeprowadziła pierwszą taką ewolucję. Od tego czasu udoskonaliła swoje metody, obecnie rutynowo wykorzystywane do opracowywania nowych katalizatorów. Obok Arnold tegorocznymi laureatami w dziedzinie chemii zostali także George P. Smith oraz Gregory P. Winter.

Wcześniejszymi laureatkami Nagrody Nobla w dziedzinie chemii były: wspomniana Maria Skłodowska-Curie (w 1911 r.), jej córka Irène Joliot-Curie (w 1935 r. - wraz z nią Nagrodę dostał jej mąż Frédéric Joliot), Dorothy Crowfoot Hodgkin (w 1964 r.) oraz Ada Yonath w 2009 r.