François Philidor - twórca fundamentów gry pozycyjnej
Poziom Philidora tak bardzo przewyższał wszystkich współcześnie mu żyjących, że od ukończenia 21 lat grywał on ze swoimi przeciwnikami wyłącznie na fory.
François Philidor (1) był najwybitniejszym szachistą XVIII wieku. W książce "L'analyse des Echecs" ("Analiza gry w szachy"), która doczekała się ponad stu wydań (2), zrewolucjonizował pojmowanie gry szachowej.
Jego najbardziej znana idea, podkreślająca wagę prawidłowego poruszania się pionami we wszystkich fazach partii, zawiera się w powiedzeniu "piony są duszą gry". Philidor wprowadził takie pojęcia, jak blokada i pozycyjne poświęcenie.
Jego książka doczekała się ponad stu wydań, w tym aż cztery w roku pierwszej publikacji. W Paryżu był stałym bywalcem Café de la Régence, gdzie spotykali się najwybitniejsi szachiści - jego częstymi partnerami przy szachownicy byli Wolter i Jan Jakub Rousseau. Wielokrotnie demonstrował swoje umiejętności gry w szachy "na ślepo", symultanicznie z trzema przeciwnikami (3). Za życia był też doceniany jako muzyk i kompozytor, pozostawił po sobie trzydzieści oper! W teorii debiutów pamięć Philidora przetrwała w nazwie jednego z otwarć - obrona Philidora: 1.e4 e5 2.Sf3 d6.
Obrona Philidora
Jest to otwarcie znane już w XVI wieku i spopularyzowane przez Philidora. Rozpoczyna się od posunięć 1.e4 e5 2.Sf3 d6 (diagram 4).
Philidor polecał posunięcie 2…d6 zamiast 2...Sc6, twierdząc, że wtedy skoczek nie przeszkadza w marszu pionkowi c. W obronie tej białe najczęściej grają 3.d4, a obecnie czarne najczęściej odpowiadają 3...e:d4, 3...Sf6 i 3...Sd7. Philidor zazwyczaj grywał 3...f5 (kontrgambit Philidora), ale dzisiejsza teoria nie zalicza tego ostatniego posunięcia do najlepszych. Obrona Philidora jest debiutem solidnym, choć nie cieszy się dużym powodzeniem w partiach turniejowych, jako trochę zbyt pasywna.
Partia Operowa
Obrona Philidora pojawiła się w jednej z najsłynniejszych partii w historii szachów, nazywanej Partią Operową (fr.: Partie de l'opéra). Rozegrał ją słynny amerykański szachista Paul Morphy w 1858 r., w loży budynku opery w Paryżu, w czasie antraktu przedstawienia "Norma" Belliniego, z dwoma przeciwnikami, którzy konsultowali między sobą swoje ruchy. Przeciwnikami tymi byli niemiecki książę Brunszwiku Karol II i francuski hrabia Isouard de Vauvenargue.
Czytelników zainteresowanych życiem i szachową twórczością Paula Morphy'ego, jednego z największych geniuszy w historii szachów, odsyłam do nr 6/2014 "Młodego Technika".
A oto przebieg tej słynnej partii: Paul Morphy vs. książę Brunszwiku Karol II i hrabia Isouard de Vauvenargue, Paryż, 1858 1.e4 e5 2.Sf3 d6 3.d4 Gg4?! (lepsze 3...e:d4 lub 3... Sf6) 4.d:e5 G:f3 5.H:f3 d:e5 6.Gc4 Sf6? (lepsze 3… Hf6 lub 3…Hd7) 7.Hb3! He7 8.Sc3 (Morphy wybiera szybki rozwój, chociaż mógł zdobyć pionka b7, ryzykowne jest natomiast 8.G:f7, gdyż za wieżę czarne uzyskują niebezpieczny atak) 8…c6 9.Gg5 b5? 10.S:b5! (goniec będzie potrzebny do dalszego ataku) 10...c:b5 (prowadzi do przegranej, ale i po 10…Hb4+ białe miałyby dużą przewagę) 11.G:b5+ Sbd7 12.0-0-0 Wd8 (diagram 5). 13.W:d7! (ginie następny obrońca) 13…W:d7 14.Wd1 He6 15.G:d7+ S:d7 16.Hb8+!! (piękne kończące poświęcenie hetmana) 16…S:b8 17.Wd8# 1-0
Pozycja Philidora w końcówce wieżowej
Pozycja Philidora (6) zapewnia remis czarnym (lub odpowiednio białym, jeżeli są stroną broniącą się). Czarne powinny ustawić króla w kolumnie dochodzącego piona przeciwnika, a wieżę w szóstym rzędzie i czekać, aż biały pion na nią wkroczy. Wtedy wieża przechodzi do pierwszego rzędu i szachuje białego króla od tyłu: 1. e6 Wh1 2. Kd6 Wd1+ - biały król nie może uchronić się przed wiecznym szachem lub utratą piona.
Studium Philidora
W pozycji z diagramu 7 białe, pomimo dwóch pionów mniej, remisują, grając 1.Ke2! Kf6 2.Kf2 itd.
Hetman i król przeciwko wieży i królowi
Najczęściej w tego typu końcówkach hetman wygrywa przeciwko wieży. Przy najlepszej grze z obu stron, rozpoczynając w najgorszej pozycji ze strony z hetmanem, strona silniejsza potrzebuje 31 posunięć do zdobycia wieży lub zmatowania króla przeciwnika. Jeżeli jednak strona silniejsza nie zna sposobu rozgrywania tej końcówki i nie potrafi wymusić rozłączenia wieży i króla, to strona słabsza może osiągnąć remis po 50. posunięciach bez bicia, wymusić wymianę hetmana za wieżę, uzyskać wiecznego szacha lub doprowadzić do pata. Plan gry dla strony silniejszej składa się z czterech etapów:
- Zepchnąć króla na skraj szachownicy, a następnie w kierunku narożnika szachownicy i doprowadzić do pozycji Philidora.
- Rozdzielić króla i wieżę.
- "Wyszachować" wieżę.
- Dać mata.
Jeżeli w pozycji na diagramie 8 białe są na posunięciu, to oddają tempo "zagraniem hetmanem po trójkącie", zachowując tę samą pozycję: 1.He5+ Ka7 2.Ha1+ Kb8 3.Ha5. Powstała pozycja Philidora z roku 1777, w której posunięcie przypada na czarne. W następnym etapie białe wymuszają oddzielenie się wieży od czarnego króla i po kilku szachach zdobywają ją. Niezależnie od tego, w którą stronę odejdzie wieża, białe łatwo wygrywają za pomocą widełek (lub dając mata).
Kompozytor Philidor
Philidor pochodził ze znanej muzycznej rodziny i, jak wspomnieliśmy, był kompozytorem, jednym z głównych twórców francuskiej opery komicznej. Skomponował dwadzieścia siedem oper komicznych i trzy tragedie liryczne (gatunek francuskiej opery, kultywowany w epoce baroku i częściowo klasycyzmu), m.in. operę "Tom Jones", w której po raz pierwszy w dziejach tego gatunku (1765) pojawił się wokalny kwartet a cappella. Z innych oper Philidora na uwagę zasługują: "Le Sorcier", "Mélide" i "Ernelinde".
W wieku 65 lat Philidor wyjechał po raz ostatni z Francji do Anglii, by już nigdy nie powrócić do ojczyzny. Był zwolennikiem rewolucji francuskiej, ale jego podróż do Anglii spow o d o w a ł a , że nowy francuski rząd umieścił go na liście wrogów i najeźdźców Francji. Philidor zmuszony był więc spędzić swoje ostatnie lata w Anglii. Zmarł w Londynie 24 sierpnia 1795 r.
