Wasilij Smysłow - siódmy mistrz świata
Pierwszym nauczycielem szachów Wasilija Smysłowa (1921-2010) był jego ojciec Wasilij Osipowicz, gracz 1. kategorii, który w jednej z partii towarzyskich odniósł zwycięstwo nad samym mistrzem świata Aleksandrem Alechinem.
- Od samego początku ojciec zaszczepił mi miłość do tzw. prostych pozycji, gdzie w walce uczestniczy niewiele figur - wspominał potem Smysłow. - Właśnie wtedy niedoświadczony szachista może nie tylko zrozumieć, ale poczuć, do czego jest zdolna każda figura.
Pierwszą szachową książką siedmiolatka był "Samouczek", wydany wraz z lekcjami drugiego mistrza świata - Emanuela Laskera. Niebawem chłopiec poznał całą szachową bibliotekę ojca i zaczął osiągać szachowe sukcesy.
Latem 1935 r. Wasilij po raz pierwszy wystartował w turnieju dla graczy bez kategorii. Wkrótce, już jako posiadacz 3. kategorii, zapisał się do sekcji szachowej domu pionierów i w przeciągu dwóch lat uzyskał 1. kategorię. Jednocześnie w prasie szachowej ukazały się pierwsze studia szachowe młodego autora - miłość do kompozycji nie opuściła Smysłowa do końca życia.
W 1938 r. został mistrzem ZSRR juniorów, a wkrótce potem podzielił 1-2 miejsce w mistrzostwach Moskwy i otrzymał rzadki wówczas tytuł mistrza. Arcymistrzem szachowym został w wieku dwudziestu lat, zajmując trzecią pozycję w meczu-turnieju o tytuł Mistrza Związku Radzieckiego.
Już w roku 1948 był bliski zdobycia tytułu mistrza świata. Dwa lata po śmierci piątego mistrza świata, Alechina, zorganizowano turniej z udziałem pięciu najlepszych wówczas graczy, który miał wyłonić jego następcę. Najmłodszy z pretendentów - Smysłow - zajął w nim drugie miejsce, a tytuł zdobył Michaił Botwinnik. Z nowym mistrzem świata Smysłow spotykał się w meczach o tytuł jeszcze trzykrotnie (tabela 1).
Pierwszy mecz Botwinnik - Smysłow
W 1954 r., po wygraniu serii turniejów kwalifikacyjnych, Smysłow zremisował z Botwinnikiem, co według obowiązującego regulaminu było jednoznaczne z obroną tytułu przez Botwinnika (1, tabela 2).
Smysłow mistrzem świata
W następnym meczu, w 1957 r., Smysłow pokonał mistrza świata i odebrał mu tytuł (2). Pojedynek składał się z 24 partii. Zwycięzcą miał zostać zawodnik, który uzyska więcej punktów, a w przypadku remisu tytuł zachowywał Botwinnik.
Smysłow rozpoczął od wygranej w pierwszej partii, potem Botwinnik wyszedł na prowadzenie, wygrywając partię czwartą i piątą, ale już w następnej, szóstej, Smysłow wyrównał. Od tej pory Botwinnik wygrał już tylko trzynastą partię, a mecz zakończył się wynikiem 12½ - 9½ na korzyść pretendenta (tabela 3).
Sędzia meczu, szwedzki arcymistrz Gideon Ståhlberg, napisał:
"Gra Smysłowa swoją jasnością i logiką przypomina grę Capablanki. Nowy mistrz świata dysponuje, rzecz oczywista, bardziej nowoczesnym repertuarem debiutowym, ale gra z tak samo zdumiewającą dokładnością, zachowuje spokój i zimną krew w trudnych sytuacjach, a przy tym jest wielkim mistrzem gry końcowej. Podobnie jak Capablanca potrafi prostymi środkami rozwiązywać pozornie skomplikowane problemy, powstające w procesie walki."
Udany rewanż Botwinnika
Gdyby obowiązywały dawne zasady Międzynarodowej Federacji Szachowej FIDE, Smysłow pozostałby na szachowym tronie co najmniej przez następne trzy lata. Jednak w roku 1956, podczas kongresu FIDE, wprowadzono mecze rewanżowe i już wiosną 1958 r. musiał rozegrać następne spotkanie z Botwinnikiem. Podobnie jak i dwa poprzednie, tak i to odbyło się w Moskwie.
Smysłow rozpoczął od trzech porażek, a Botwinnik zaczął grać ostrożnie, na remis, czekając na odsłonięcie się przeciwnika i ewentualny kontratak. Botwinnik utrzymał przewagę do końca i wygrał z wynikiem 12½ - 10½ (tabela 4). W trakcie tej rywalizacji Smysłow chorował na grypę, a zakończył pojedynek z… zapaleniem płuc.
- Mam wrażenie, że przez całe życie będę grał jedynie z Botwinnikiem - powiedział ze smutkiem po porażce.
W sumie, w trzech meczach o mistrzostwo świata obaj przeciwnicy rozegrali ze sobą 69 partii (+18-17=34 na korzyść Smysłowa). Ten rekord został pobity dopiero trzydzieści lat później, w meczach Garriego Kasparowa z Anatolijem Karpowem.
W następnych latach Smysłow brał udział w turniejach kwalifikacyjnych (3), ale nie udało mu się już awansować do pojedynku o mistrzostwo świata. Najbliższy tego celu był w 1984 r., gdy mistrzem świata był Karpow. W 1982 r. zajął drugie miejsce w turnieju międzystrefowym w Las Palmas, następnie w meczach pretendentów pokonał Roberta Hübnera i Zoltána Ribli, ale w finałowym pojedynku przegrał z późniejszym mistrzem świata Kasparowem 4½ - 8½, młodszym od Smysłowa o 42 lata (4).
- Grałem trzy mecze z Twoim nauczycielem (Botwinnikiem), a teraz mam do czynienia z jego uczniami! - żartował Smysłow, zwracając się do Kasparowa.
O stylu gry Smysłowa tak pisał Max Euwe, holenderski arcymistrz, piąty mistrz świata w latach 1935-1937 oraz prezydent Międzynarodowej Federacji Szachowej FIDE w okresie 1970-1978:
"Maniera gry Smysłowa jest trudna do uchwycenia; nie atakuje, paląc za sobą mosty, nie szturmuje, nie grozi natychmiastowym matem, a jedynie podkrada się sobie tylko znanymi ścieżkami. Przeciwnicy, którzy niczego nie podejrzewają, nie widzą jego skrytych zamysłów i wydaje im się, że wszystko w porządku... Zanim się zorientują, że coś nie tak, jest już za późno."
Smysłow preferował proste pozycje, w których na szachownicy pozostawało niewiele figur. Dzięki głębokiemu rozumieniu potencjału danych figur potrafił z niby remisowych pozycji wygrywać partie. Jego słynnym powiedzeniem było:
"Wykonam czterdzieści dobrych posunięć. Jeśli przeciwnikowi uda się to samo, partia zakończy się remisem"
Smysłow był jednym z najbardziej utytułowanych szachistów świata. Dziewięć razy należał do zwycięskiej drużyny olimpijskiej, przy czym czterokrotnie wygrywał rywalizację na swojej szachownicy. Odpowiadając na pytanie o źródło swoich sukcesów, stwierdził:
- By zrozumieć moją szachową, ale również życiową, filozofi ę, należy pojąć, że w szachach był dla mnie zawsze istotny zespół idei, moment dotarcia do prawdy, poszukiwanie harmonii. (...) Zrozumiałem, że gram lepiej i silniej, jeśli myślę o rywalu nie jako o wrogu, lecz partnerze, z którym razem tworzymy dzieło sztuki szachowej.
Był autorem wielu książek szachowych, m.in.: "My Best Games of Chess 1935-1957", "125 Selected Games", "Избранные этюды" (5), "Теория ладейных окончаний" (wspólnie z Grigorijem Lewenfiszem). Układał problemy i kompozycje szachowe, wniósł wielki wkład w rozwój otwarć szachowych, a szereg wariantów nosi jego nazwisko.
Pierwszy mistrz świata seniorów w szachach
Mając 70 lat, Smysłow wygrał pierwsze mistrzostwa świata seniorów (Bad Wörishofen, 1991). Pomimo poważnych problemów ze wzrokiem, uczestniczył w turniejach jeszcze przez następne dziesięć lat. W 1997 r. wystąpił w Groningen w pierwszych mistrzostwach świata rozegranych systemem pucharowym, odpadając w I rundzie, po porażce z Aleksandrem Morozewiczem. W partii z Wasylem Iwańczukiem był od niego starszy o 48 lat, z Gatą Kamskim o 53, z Judit Polgár o 55, a z Étienne Bacrot, jednym z najmłodszych arcymistrzów w historii szachów, aż o 62 lata!
Mając 80 lat, w 2001 r., uczestniczył w rozegranym w Amsterdamie meczu "Weterani kontra Amazonki", w którym drużyna słynnych szachistów starszego pokolenia spotkała się z drużyną czołowych szachistek świata. Od tego czasu nie brał już udziału w turniejach klasyfikowanych do szachowego rankingu Elo (ostatni ranking szachowy - 2494).
Według systemu Chessmetrics, najwyższy ranking osiągnął we wrześniu 1956 r. - z wynikiem 2800 pkt zajmował wówczas pierwsze miejsce na świecie.
Na liście rankingowej FIDE najwyżej sklasyfikowany był 1 lipca 1971 r. - z wynikiem 2620 pkt dzielił wówczas 9-10. miejsce, wspólnie z Michaiłem Talem.
Za swoje zasługi odznaczony został m.in. orderem Lenina. Zmarł w wieku 89 lat, z powodu niewydolności krążenia. Został pochowany na Cmentarzu Nowodziewiczym w Moskwie, miejscu spoczynku wielu wybitnych Rosjan. (7).
