Adolf Anderssen - nieoficjalny mistrz świata z Wrocławia
Niemiecki szachista Adolf Anderssen przez całe życie związany był z Wrocławiem (1). Tam urodził się (6 lipca 1818), studiował i zmarł (13 marca 1879). Anderssen studiował matematykę i filozofię na Uniwersytecie Wrocławskim. Po ukończeniu studiów podjął pracę w gimnazjum, początkowo jako instruktor, a potem jako profesor matematyki i języka niemieckiego.
Zasady gry w szachy poznał od ojca w wieku dziewięciu lat i początkowo nie odnosił oszałamiających sukcesów. Zainteresowanie świata szachowego zyskał w dopiero w 1842 roku, gdy zaczął komponować i publikować problemy szachowe. W 1846 roku został zatrudniony przez wydawcę nowo utworzonego wtedy magazynu Schachzeitung, później noszącego nazwę Deutsche Schachzeitung (Niemiecka Gazeta Szachowa).
W 1848 roku Anderssen niespodziewanie zremisował mecz z Danielem Harrwitzem, uznanym wtedy powszechnie mistrzem szybkiej gry. Sukces ten i działalność Anderssena jako dziennikarza szachowego przyczyniły się do powołania go do reprezentowania Niemiec na pierwszym w historii szachów wielkim międzynarodowym turnieju szachowym w 1851 roku w Londynie. Anderssen zadziwił wtedy szachową elitę, pokonując w wielkim stylu wszystkich przeciwników.
Nieśmiertelna partia
W czasie tego turnieju rozegrał zwycięską partię przeciwko Lionelowi Kieseritzky’emu, w której najpierw poświęcił gońca, następnie dwie wieże i w końcu hetmana. Partia ta, chociaż rozegrana została jako towarzyską, w przerwie turnieju w jednej z londyńskich restauracji, jest jedną z najbardziej znanych partii w historii szachów i nazywana jest nieśmiertelną.
Przeciwnik Anderssena - Lionel Kieseritzky (2) spędził większość swojego życia we Francji. Był stałym bywalcem słynnej Café de la Régence w Paryżu, w której dawał lekcje szachów i często grywał na fory (dawał przeciwnikom przewagę np. piona lub figury już na samym początku partii).
Partia ta została rozegrana w Londynie, podczas przerwy w turnieju. Francuskie pismo szachowe „"a Régence" opublikowało ją w 1851 a Austriak Ernst Falkbeer (redaktor naczelny "Wiener Schachzeitung") nazwał partię "nieśmiertelną" w 1855.
Partia nieśmiertelna jest pięknym przykładem stylu gry, jaki dominował w XIX wieku, kiedy to uważano, że do wygranej prowadzi przede wszystkim szybkie rozwijanie figur i atak. Popularne były wtedy różnego rodzaju gambity i kontrgambity a mniejsze znaczenie przywiązywano do przewagi materialnej. W tej partii białe poświęciły hetmana, dwie wieże, gońca i piona, aby w efekcie dać pięknego mata lekkimi figurami po 23 posunięciach.
Adolf Anderssen - Lionel Kieseritzky, Londyn 21.06.1851
1.e4 e5 2.f4 Gambit królewski, bardzo popularny w XIX wieku, obecnie mniej popularny, gdyż korzyści pozycyjne białych nie rekompensują w pełni poświęconego piona.
2…e:f4 3.Gc4 Hh4+ Białe tracą roszadę, ale też czarny hetman może być łatwo atakowany. 4.Kf1 b5 5.G:b5 Sf6 6.Sf3 Hh6 7.d3 Sh5 8.Sh4 Hg5 9.Sf5 c6 Lepsze byłoby posunięcie 9…g6 aby przegonić niebezpiecznego skoczka białych. 10.g4 Sf6 11.Wg1 c:b5?
Czarne zdobywają przewagę materialną, ale tracą pozycyjną. Lepsze było 11…h5 12.h4 Hg6 13.h5 Hg5 14.Hf3 Sg8 15.G:f4 Hf6 16.Sc3 Gc5 17.Sd5 H:b2 (diagram 3) 18.Gd6? Anderssen poświęca obie wieże! Białe mają ogromna przewagę pozycyjną i można by ją realizować wieloma sposobami, grając np. 18.We1, 18.Ge3, 18.d4, 18.Wd1. 18…G:g1?
Błędna decyzja, należało grać 18…H:a1+ 19. Ke2 Hb2 20. Kd2 G:g1. 19.e5!
Poświęcenie drugiej wieży. Pion e5 odcina czarnego hetmana od obrony króla i teraz grozi 20.S:g7+ Kd8 21.Gc7#. 19…H:a1+ 20.Ke2 Sa6? (diagram 4) Czarny skoczek chroni przed 21.Sc7+, atakującym króla i wieżę, a także przed ruchem gońca na c7.
Białe dysponują jednak innym rozstrzygającym atakiem. Należało grać 20…Ga6. 21.S:g7+ Kd8 22.Hf6+.
Białe poświęcają jeszcze hetmana. 22…S:f6 23.Ge7# 1-0.
Od tamtej pory Anderssen uważany był za najsilniejszego szachistę na świecie. W grudniu 1858 roku niemiecki szachista wyjechał do Paryża w celu spotkania się z przybyłym wtedy do Europy Paulem Morphym (5). Genialny amerykański szachista gładko pokonał Anderssena (+7 –2 =2).
Anderssen trzykrotnie w drugiej połowie tego meczu stosował białymi nietypowy debiut 1.a3, który później nazwano otwarciem Anderssena. Debiut ten nie przyniósł grającymi białymi znaczącego sukcesu (1,5-1,5) i był bardzo rzadko później stosowany w poważnych rozgrywkach, ponieważ nie przyczynia się do rozwoju figur czy kontrolowania centrum. Do najczęstszych odpowiedzi czarnych należą 1...d5, które bezpośrednio atakuje centrum, oraz 1...g6, które jest przygotowaniem do fianchetto, mającego wykorzystać osłabione już skrzydło hetmańskie białych.
Dla Morphy’ego był to najważniejszy mecz, przez wielu uważany za nieoficjalny mecz o mistrzostwo świata. Po tamtej porażce przez trzy lata Anderssen pozostawał w cieniu genialnego amerykańskiego szachisty. Do aktywnej gry powrócił w 1861 r., wygrywając w Londynie pierwszy międzynarodowy turniej szachowy rozgrywany systemem kołowym. Wygrał wówczas dwanaście partii na trzynaście rozegranych, a w pokonanym polu pozostawił m.in. późniejszego mistrza świata, Wilhelma Steinitza.
W 1865 r. Anderssen odebrał najwyższą godność akademicką - tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu we Wrocławiu - przyznaną mu z inicjatywy jego macierzystego Wydziału Filozoficznego. Stało się to z okazji jubileuszu 100-lecia Gimnazjum im. Fryderyka we Wrocławiu, w którym Anderssen był od 1847 r. nauczycielem języka niemieckiego, matematyki i fizyki.
źródło: https://bit.ly/3d4yFt6
Wielkie sukcesy turniejowe Anderssen osiągnął już w zaawansowanym, jak na czołowych szachistów, wieku (6). Serię bardzo udanych turniejów w latach sześćdziesiątych ukoronował zwycięstwem w bardzo silnie obsadzonym turnieju w Baden-Baden w 1870 roku, gdzie wyprzedził m.in. mistrza świata Steinitza.
W 1877 r., po turnieju w Lipsku, gdzie zajął drugie miejsce, Anderssen praktycznie wycofał się z rozgrywek ze względu na stan zdrowia. Zmarł we Wrocławiu dwa lata później, w wyniku ciężkiej choroby serca, 13 marca 1879 r. Pochowano go na cmentarzu gminy ewangelicko-reformowanej (Alter Fridhof der Reformierten Gemeinde). Nagrobek przetrwał wojnę i na początku lat 60. XX wieku staraniem Dolnośląskiego Zawiązku Szachowego został przeniesiony z przeznaczonego do likwidacji cmentarza do Alei Zasłużonych na Cmentarzu Osobowickim we Wrocławiu (7). W 2003 roku na płycie nagrobnej umieszczono tablicę upamiętniającą zasługi Anderssena.
Od 1992 r. we Wrocławiu rozgrywany jest turniej szachowy poświęcony pamięci tego wybitnego niemieckiego szachisty. Tegoroczny Międzynarodowy Festiwal Szachowy im. Adolfa Anderssena planowany jest w dniach 31.07-8.08.2021 r. - informacje o Festiwalu dostępne na stronie internetowej https://bit.ly/3s0hgGl.
Gambit Anderssena
Adolf Anderssen grywał też 2…b5?! w debiucie gońca. Obecnie gambit ten nie jest popularny w partiach turniejowych szachów klasycznych, gdyż czarne nie uzyskują wystarczającego wyrównania za poświęconego pionka. Natomiast spotykany jest czasami w partiach błyskawicznych, w których czarne mogą zaskoczyć nieprzygotowanego debiutowo przeciwnika.
A oto przykład romantycznych szachów w wykonaniu słynnego Adolfa Anderssena.
Augustus Mongredien - Adolf Anderssen, Londyn 1851
1.e4 e5 2.Gc4 b5 3.G:b5 c6 4.Ga4 Gc5 5.Gb3 Sf6 6.Sc3 d5 7.e:d5 O-O 8.h3 c:d5 9.d3 Sc6 10.Sge2 d4 11.Se4 S:e4 12.d:e4 Kh8 13.Sg3 f5 14.e:f5 G:f5 15.S:f5 W:f5 16.Hg4 Gb4+ (diagram 9) 17.Kf1? Należało szybko zabezpieczyć króla grając 17.c3 d:c3 18.O-O c:b2 19.G:b2 z wyrównaną pozycją. 17…Hf6 18.f3 e4 19.Ke2? Prowadzi do szybkiej przegranej, dłużej mogłyby się bronić białe po 19.H:e4 We5 20.Hg4. 19…e:f3+ 20.g:f3 We8+ 21.Kf2 Se5 i białe poddały się.
Klepsydry
W 1852 r. angielski mistrz szachowy Howard Staunton zaproponował używanie klepsydr do mierzenia czasu podczas rozgrywania partii. Po raz pierwszy klepsydry do mierzenia czasu w partiach szachowych zostały oficjalnie zastosowane w 1861 r. w meczu pomiędzy Adolfem Anderssenem a Ignácem von Kolischem (10).
Każdy z zawodników miał 2 godziny na wykonanie 24 posunięć. Urządzenie składało się z dwóch obrotowych klepsydr. Gdy jeden z zawodników wykonał swoje posunięcie ustawiał swoją klepsydrę w pozycji poziomej, a przeciwnika w pozycji pionowej. W następnych latach klepsydry były coraz częściej stosowane w rozgrywkach szachowych. W roku 1866, podczas meczu pomiędzy Adolfem Anderssenem a Wilhelmem Steinitzem, użyto dwóch zwykłych zegarów, które uruchamiano i zatrzymywano na przemian po wykonaniu posunięcia. Na turnieju w Baden-Baden w roku 1870 przeciwnicy grali tempem 20 posunięć na godzinę mając do wyboru klepsydrę i zegar szachowy.
źródło: https://bit.ly/3mwVlW2
Zarówno klepsydry jak i sposób z dwoma oddzielnymi zegarami stosowano powszechnie aż do roku 1883, kiedy to zostały zastąpione zegarami szachowymi.
Abecadło szachowe
W 1852 roku w Berlinie Anderssen rozegrał słynną partię przeciwko Jeanowi Dufresne. Chociaż była to tylko partia towarzyska, pierwszy oficjalny mistrz świata w szachach Wilhelm Steinitz określił ją jako "wiecznozieloną w wieńcu laurowym Anderssena" i ta nazwa się powszechnie przyjęła.
Wiecznozielona partia (ang. Evergreen game)
Przeciwnik Anderssena w tej partii - Jean Dufresne to jeden z najsilniejszych berlińskich szachistów, autor podręczników szachowych, z wykształcenia prawnik, z zawodu dziennikarz. Dufresne zrewanżował się Anderssenowi za przegraną w partii wiecznozielonej wygrywając z nim nieoficjalny mecz w 1868 roku. W 1881 roku Dufresne opublikował podręcznik szachowy: Kleines Lehrbuch des Schachspiels (Minipodręcznik szachów), który po późniejszych uzupełnieniach wydawany był pod tytułem Lehrbuch des Schachspiels (13). Książka cieszyła się i nadal cieszy wielką popularnością.
źródło: https://bit.ly/3t2B90Y
A oto jedna z najpiękniejszych partii w historii szachów.
Adolf Anderssen - Jean Dufresne
1.e4 e5 2.Sf3 Sc6 3.Gc4 Gc5 4.b4 (diagram 14) Anderssen wybiera gambit Evansa w partii włoskiej – bardzo popularny debiut w XIX wieku. Nazwa gambitu pochodzi od nazwiska walijskiego szachisty Williama Evansa, który jako pierwszy przedstawił jego analizy. W 1826 roku Evans zastosował ten gambit w wygranej partii przeciwko najlepszemu brytyjskiemu szachiści – Alexandrowi McDonnellowi. Białe poświęcają piona b by zyskać przewagę w rozwoju figur i zbudować silne centrum. 4…G:b4 5.c3 Ga5 6.d4 e:d4 7.O-O d3 8.Hb3 Hf6 9.e5 (diagram 15) 9…Hg6 Czarne nie mogą bić piona na e5, gdyż po 9...S:e5 10.We1 d6 11.Ha4+ białe zdobywają czarnego gońca. 10.We1 Sge7 11.Ga3 (diagram 16) Białe gońce skierowane na czarnego króla to często spotykany taktyczny motyw w gambicie Evansa 11…b5? Czarne niepotrzebnie ofiarowują piona planując uaktywnienie wieży.
Należało grać 11.O-O aby chronić króla przed atakiem przeciwnika 12.H:b5 Wb8 13.Ha4 Gb6 14.Sbd2 Gb7 15.Se4 Hf5? Błąd czarnych, które nadal tracą niepotrzebnie czas zamiast zabezpieczyć króla. 16.G:d3 Hh5 17.Sf6+? Zamiast poświęcać skoczka należało grać 17.Sg3 Hh6 18.Wad1 z ogromną przewagą i wieloma groźbami jak np. Gc1 17…g:f6 18.e:f6 Wg8 19.Wad1 (diagram 17) 19…H:f3? To prowadzi do przegranej czarnych. Lepiej było grać 19…Hh3, 19…Wg4 lub 19…Gd4. 20.W:e7+! Rozpoczęcie jednej z najsłynniejszych kombinacji w historii szachów. 20…S:e7 (diagram 18) 21.H:d7+! K:d7 22.Gf5++ Podwójny szach wymuszający posunięcie królem. 22…Ke8 (Jeżeli 22…Kc6 to 23.Gd7#) 23.Gd7+ Kf8 24.G:e7# 1-0.
