Tadeusz Czarnecki - popularyzator szachów i kompozycji szachowej
Inspiracją do napisania tego artykułu była książka „Szachowe klejnoty” Tadeusza Czarneckiego, którą otrzymałem w prezencie od mojego wieloletniego przyjaciela Jana Jünglinga - instruktora i sędziego szachowego, nauczyciela szachów w niemieckich szkołach podstawowych i przez wiele lat animatora życia szachowego w środowisku Polaków mieszkających na terenie Bawarii. W latach 2006–2015 Jan Jüngling zorganizował, wraz z liczną grupą polonijnych działaczy społecznych skupionych wokół proboszcza PMK w Norymberdze, cykl dziesięciu corocznych turniejów szachowych o Puchar Polskiej Misji Katolickiej w Norymberdze dla Polonii mieszkającej w Niemczech (1, 2).
fot. Jan Sobótka
Elżbieta Sobótka wykonują pierwsze posunięcie rozpoczynające jeden z turniejów,
fot. Jan Jüngling
W czasach mojej młodości książki Tadeusza Czarneckiego spowodowały, że poznałem piękno królewskiej gry i sprawiły, że moje zainteresowanie szachami stały się ważną częścią mojego życia.
Tadeusz Czarnecki był znanym problemistą, autorem wielu podręczników szachowych i prac popularyzatorskich (3). Mimo, że prawdopodobnie posiadał tylko IV kategorię szachową, napisał wiele ciekawych książek, a na jego twórczości wychowało się wiele pokoleń polskich szachistów. Ja też jako początkujący szachista uczyłem się podstaw gry z książek „ABC szachisty” i „Tajemnice Caissy” Tadeusza Czarneckiego” i dzięki jego książkom zostałem oczarowany pięknem królewskiej gry.
Tadeusz Czarnecki (ur. 2 listopada 1905, zm. 30 sierpnia 1973) był problemistą (kompozytorem szachowym), autorem wielu książek szachowych, dziennikarzem i działaczem szachowym. Debiutował jako problemista w 1933 roku (dopiero w wieku 28 lat) w „Kurierze Warszawskim”. Początkowo zajmował się tylko dwuchodówkami (maty w 2 posunięciach). W latach 1935–36 napisał dużą rozprawę pt. „Nowoczesna dwuchodówka”. Później interesował się przede wszystkim trzychodówkami, komponując też sporadycznie dwuchodówki i wielochodówki. W ciągu swojego życia opublikował około 300 zadań, z czego 6 zadań wyróżniono w albumach Międzynarodowej Federacji Szachowej FIDE. W turniejach zdobył 21 nagród, w tym 7 pierwszych. W latach 1935–38 redagował dział problemów w „Wiadomościach Szachowych” i kierował
redakcją „Szachów” do 1939 roku. Przed wojną pracował jako dyrektor polskiej szkoły w Sokolnikach.
Po wojnie Tadeusz Czarnecki był organizatorem życia szachowego w Polsce. Szybko odnowiono działalność powstałego w 1935 roku Warszawskiego Okręgowego Związku Szachowego, a funkcję prezesa powierzono 10 kwietnia 1946 roku Tadeuszowi Czarneckiemu. W grudniu 1945 Tadeusz Czarnecki pracował razem ze Stanisławem Gawlikowskim i Zbigniewem Millerem w Komitecie Reaktywowania Polskiego Związku Szachowego i doprowadził do reaktywowania PZSzach w 1946 roku. Pierwszy Zjazd Delegatów odbył się 30 kwietnia 1946 roku, a pierwszym powojennym prezesem PZSzach został Zbigniew Miller.
W 1947 na wniosek Tadeusza Czarneckiego w poczet członków Polskiego Związku Szachowego przyjęto Polski Związek Problemistów. W tym samym roku dzięki pracom Tadeusza Czarneckiego, Stanisława Gawlikowskiego i Stanisława Wojnarowicza (drugiego w latach powojennych prezesa Polskiego Związku Szachowego) ukazał się „Kodeks szachowy”.
W latach 1947–1950 Tadeusz Czarnecki był wydawcą i redaktorem miesięcznika „Szachy”. Początkowo pełnił funkcje redaktora i wydawcy tego czasopisma, później został sekretarzem redakcji i redaktorem technicznym. W latach 1960–71 redagował również w „Szachach” dział kompozycji szachowej.
W latach 1948–1950 uczestniczył w 1. Finale Indywidualnych Mistrzostw Polski w szachach korespondencyjnych (zajął 19. miejsce). Tadeusz Czarnecki był jednym z pierwszych problemistów Polski, któremu przyznano tytuł mistrza krajowego w kompozycji szachowej w 1955 roku. Rok później Międzynarodowa Federacja Szachowa nadała mu tytuł sędziego międzynarodowego kompozycji szachowej. Tadeusz Czarnecki to m.in. złoty medalista mistrzostw Polski w kompozycji szachowej w dziale trzychodówek (zadania szachowe, w którym białe matują w swoim trzecim posunięciu).
źródło: https://tiny.pl/dt85v
Do najbardziej znanych i cenionych książek szachowych należą: „Nauka gry w szachy”, Warszawa 1950, „Szach i mat”, Warszawa 1953. „Pułapki szachowe”, Warszawa 1956, „Tajemnice Caissy”, Warszawa 1959, „ABC szachisty”, Warszawa 1966, „Przy szachownicy”, Warszawa 1969, „Zaczynamy partię szachów”, Warszawa 1972, „Szachowe klejnoty”, Warszawa 1980 (wydane pośmiertnie).
We wstępie do podręcznika szachowego „Tajemnice Caissy” (5) pisał: Jeśli czytelniku miły, sam nie grasz w szachy, jeśli nie widziałeś jeszcze szachowego turnieju, to na pewno wiele o tej grze słyszałeś. Na pewno ktoś z twojej rodziny, przyjaciół lub znajomych oddaje się jej z zamiłowaniem, spędzając długie godziny w zamyśleniu nad szachownicą, przekładając szachy nad wiele innych rozrywek... Ale czy wiesz, że zwolennicy gry szachowej liczą się już dziś na miliony? Czy wiesz,
że istnieje ona tak dawno, że początki jej dosłownie „giną w pomroce dziejów”? Nie wiemy dokładnie, kto i kiedy wymyślił szachy… I tylko z pewnych wzmianek w świętych księgach hinduskich możemy się domyślać, że gra szachowa powstała kędyś nad brzegami Gangesu – dwa lub trzy tysiące lat temu.
„ABC szachisty” (6) to podręcznik dla początkujących szachistów oraz osób, które dopiero chcą nauczyć się gry w szachy. Zawiera podstawowe informacje dotyczące gry w szachy – z zakresu teorii debiutów (debiuty otwarte, półotwarte i zamknięte), gry środkowej (manewry taktyczne, przykładowe kombinacje) oraz gry końcowej (króle i pionki, figury przeciw pionkom, końcówki figurowe). Został napisany jako samouczek i przy regularnym studiowaniu nie wymaga pomocy nauczyciela. Układy szachowe oraz ruchy figur zostały zilustrowane na licznych rycinach.
„Szachowe klejnoty” to ostatnia książka napisana przez Tadeusza Czarneckiego. Niespodziewana Jego śmierć w sierpniu 1973 roku spowodowała, że książka, nad którą pracował przez szereg lat i była ukoronowaniem jego życiowej pasji, ukazała się drukiem dopiero w 1980 roku.
Autor o książce: Książkę tę napisałem dla tych miłośników gry w szachy, którzy chcieliby wiedzieć o niej coś więcej poza ściśle fachowymi wskazówkami, zawartymi w podręcznikach do nauki gry. Poczynając od legend o początkach szachów w zamierzchłej przeszłości, książka stara się opowiedzieć Czytnikowi jak najwięcej o szachach, szachistach i najróżniejszych
atrybutach „królewskiej gry”, poruszając sprawy poważne i błahe, doniosłe i zabawne, ale dla każdego zwolennika gry – na pewno interesujące.
A oto kilka przykładów kompozycji szachowych autorstwa Tadeusza Czarneckiego. Rozwiązania tych 3 problemów czytelnicy mogą znaleźć na końcu tego artykułu.
dr inż. Jan Sobótka
– nauczyciel akademicki,
licencjonowany instruktor
i sędzia szachowy
