Bankomaty
1939-1960 Amerykanin Luther G. Simjian (1) zaprojektował protoplastę bankomatu już w 1939 r., ale dopiero 21 lat później udało mu się zbudować prototyp. Zarejestrował dwadzieścia patentów związanych z konstrukcją tej maszyny. W końcu zdołał przekonać kierownictwo The National Bank Of New York (znanego obecnie pod nazwą Citibank), aby objął patronat nad przedsięwzięciem.
Gdy pierwsze "bankografy", bo tak Simjian nazywał swoje urządzenia, pojawiły się na rynku, nie cieszyły się powodzeniem, a zyskały wręcz złą sławę - jako miejsca, w których transakcji dokonywali osobnicy z półświatka, czy nawet przestępcy, wolący unikać kontaktu z bankowym kasjerem.
1962 Brytyjczyk Adrian Ashfield wynajduje kartę pozwalającą na identyfikację użytkownika. Jej zastosowaniem miała być początkowo sprzedaż benzyny na stacjach. W 1964 r. została opatentowana, a Ashfield za swój wynalazek dostał 10 szylingów. Była to wtedy zwyczajowa suma płacona za patenty.
1966 Niesprawdzone do dziś informacje podają, że właśnie w tym roku zostaje uruchomiony pierwszy bankomat w Japonii. Tak głosił opublikowany wówczas raport "Pacific Stars and Stripes".
1966 James Goodfellow (2), wynalazca ze Szkocji, zgłasza pierwszy patent na bankomat w nowoczesnym rozumieniu tego słowa. Jego wynalazek opisuje plastikową kartę i wykorzystanie numeru PIN do autentykacji. Koncepcja nie została jednak wcielona w życie, a za wynalazcę bankomatu uznano kogoś innego - osobę, która namówiła kierownictwo Barclays Banku do stworzenia tego rodzaju usługi dla klientów.
1967 Za początek historii współczesnych bankomatów uznaje się 27 czerwca 1967 r. Wtedy to w londyńskim oddziale Barclays Bank pojawiło się urządzenie (3) zaprojektowane przez Johna Shepherda-Barrona. Jak po latach stwierdził w wywiadzie sam konstruktor, pomysł na stworzenie bankomatu podsunęła mu maszyna wydająca gumę do żucia. Wynalazek został określony jako autoteller (współczesna angielska nazwa bankomatów to ATM, czyli Automated Teller Machine). Tym razem bankomat przypadł klientom do gustu i cieszył się wśród nich wielkim zainteresowaniem. Pod koniec lat 60. bankomaty działały jednak na nieco innych niż dziś zasadach.
Pierwsze egzemplarze przyjmowały papierowe karty impregnowane węglem C-14, kupowane uprzednio w banku. Po zakończonej transakcji bankomat zatrzymywał kartę i wydawał gotówkę. Każdą z kart odpowiednio chemicznie kodowano, aby było możliwe zidentyfikowanie klienta i pobranie przez niego gotówki z odpowiedniego konta bankowego. Jednorazowo dało się podjąć 10 funtów.
Shepherd-Barron nie mógł opatentować swojego wynalazku, ponieważ wiązałoby się to z koniecznością ujawnienia systemu kodów, więc bankomaty bardzo szybko zaczęły pojawiać się w kolejnych bankach i krajach. Według oficjalnych danych, pod koniec lat 60. na świecie było ich 781, z czego 595 w samej Wielkiej Brytanii.
Wielu jednak nie uznaje tego urządzenia za bankomat w ścisłym tego słowa znaczeniu. Maszyna bowiem "połykała" czek i w przeciwieństwie do znanych nam dziś urządzeń nie wydawała go ponownie. Aby zdobyć następny, ponownie kierowano się do banku. Shepherdowi-Barronowi przypisuje się również ustalenie czterocyfrowego standardu dla kodu zabezpieczającego (PIN). Jak tłumaczył, dłuższej kombinacji cyfr nie była w stanie zapamiętać jego żona, dlatego przyjęto taką właśnie formułę.
1968 Protohakerzy w Szwecji wykorzystali to, że w pierwszych bankomatach nie było jak upewnić się, czy użytkownik tokena jest rzeczywiście posiadaczem konta. Użyli skradzionego tokena ATM do wypłacenia ogromnych kwot z różnych maszyn. Brak zabezpieczeń transakcji sprawił, że we współpracy z IBM szwedzkie kasy oszczędnościowe rozpoczęły jeszcze w tym samym roku testowanie połączonego w sieć punktu kasowego.
1969 Pierwsze użycie plastikowych kart bankomatowych z paskiem magnetycznym (4). Firma Docutel zainstalowała w nowojorskim Banku Chemicznym maszynę typu Docuteller. Główną zasługę w jej skonstruowaniu - i systemu stosującego paski magnetyczne - przypisuje się Donaldowi C. Wetzelowi.
Docuteller początkowo spotkał się z oporem bankierów, którzy martwili się kosztami instalacji i funkcjonowania sprzętu. Obawy nie były bezpodstawne, gdyż urządzenie kosztowało ok. 8 tys. dolarów więcej niż roczne zatrudnienie kasjera-człowieka. Bankierzy obawiali się też, że klientom nie spodoba się, iż to maszyna będzie zarządzać ich pieniędzmi.
1972 W oddziale Lloyds Bank, w hrabstwie Essex, w Wielkiej Brytanii, oddano do użytku pierwszy nowoczesny bankomat połączony z siecią bankową - IBM 2984. Model ten został opracowany specjalnie na zlecenie Lloyds Bank. Handlowa nazwa urządzenia, stosowana zresztą do tej pory, to Cashpoint (5), słowo często używane w odniesieniu do bankomatów wszystkich banków w Wielkiej Brytanii.
Urządzenie uruchomione w Lloyds uchodzi zarazem za pierwszy bankomat on-line, w którym kwotę wypłacaną przez klienta natychmiast odliczano z konta. Wraz z rozwojem techniki bankomaty umożliwiały na bieżąco sprawdzanie, czy klient posiada wystarczającą ilość środków. Stały się również bardziej bezpieczne, ponieważ dotychczas PIN zapisywany był na pasku magnetycznym karty, zaś po wprowadzeniu systemów informatycznych "siedział" bezpiecznie na serwerach i w bazach danych.
1975 W placówce Dahl’s Foods w amerykańskim stanie Iowa zainstalowany zostaje pierwszy bankomat sklepowy.
1975 Na rynek wchodzi IBM 3624 (6), pierwszy bankomat drugiej generacji. Maszyny te zostały wprowadzone do obrotu w ośmiu różnych wersjach. Model 3624 8 zawierał czterowierszowy wyświetlacz, klawisze funkcyjne, moduł do składania gotówki i drukarkę potwierdzeń, czyli wszystko to, w co wyposażone są współczesne bankomaty. Wówczas była to jednak nowość.
1977 Rok przełomowy w historii bankomatów, ale wcale nie ze względu na wynalezienie jakiegokolwiek technicznego udoskonalenia. Prezes Citibanku podjął ryzyko i wydał ponad 100 mln dolarów na instalację sieci bankomatów w całym Nowym Jorku.
Inwestycja opłaciła się już w styczniu następnego roku, kiedy na miasto uderzyła ogromna zamieć, zasypując ulice śniegiem po pas. Przez kilka dni intensywnych opadów banki były zamknięte, a w tym czasie wykorzystanie bankomatów wzrosło o 20%. Citibank przytomnie wystartował szybko z kampanią reklamową pod hasłem "Citi Never Sleeps" (7). Plakaty i billboardy pokazywały klientów, którym niestraszny śnieg, bo mają dostęp do bankomatów banku.
1979 Powstaje pierwszy system przełączania, umożliwiający współdzielenie bankomatów pomiędzy różnymi bankami. Pierwsza taka maszyna została uruchomiona 3 lutego w Denver w stanie Kolorado - dzięki wysiłkom Narodowego Banku Kolorado w Denver oraz przedsiębiorstwa Cherry Hill w New Jersey.
1984 Do użytku oddana zostaje pierwsza prawdziwie wielofunkcyjna maszyna bankomatowa, szkockiej firmy NCR - ATM 5070. Za jej pomocą można było pomiędzy kolejnymi uzupełnieniami przeprowadzić nawet 5 tys. transakcji. Wyposażono ją również w modułowe komponenty, które dawało się szybko wsuwać i wysuwać, aby zminimalizować problemy związane z utrzymaniem sprzętu.
Bankomat opierał się na zupełnie nowym oprogramowaniu i platformie elektronicznej umożliwiającej połączenia z sieciami światowymi. Konstrukcja - pozwalająca na wiele operacji finansowych, w tym wykonywanie przelewów, składanie depozytów i robienie szczegółowych wydruków - zdobyła ogromną popularność na świecie.
1987 Bank Polska Kasa Opieki SA (dziś Bank Pekao) uruchamia pierwszy w Polsce bankomat. Stanął w III oddziale PKO SA w Warszawie, przy ulicy Czackiego. Warto pamiętać, że karty płatnicze pojawiły się w Polsce już w latach 60. Były to jednak karty Dinners Club, których oczywiście nie wydawał żaden z nielicznych wtedy polskich banków, ale posługiwali się nimi cudzoziemcy, płacąc m.in. w sklepach Pewexu, Baltony czy Cepelii.
W biurze podróży Orbis znajdował się specjalny dział zajmujący się ich obsługą - po latach wyodrębniony i przekształcony w spółkę Polcard, do dziś zajmującą się kartami płatniczymi.
1989-1992 Pojawia się szereg popularnych potem bankomatowych innowacji - m.in. pierwszy na świecie inteligentny bankomat depozytowy. W maszynach stawianych w różnych miejscach świata wdraża się takie udogodnienia, jak termiczne drukarki potwierdzeń, systemy komunikacji głosowej i systemy rozpoznające odręczny podpis.
1994 Na rynek wkracza niewielka maszyna Triton 9500. Urządzenie było pionierskim rozwiązaniem pozwalającym na wypłaty gotówki w sklepach (8). Wprowadzało nowy rodzaj terminala - Scrip, umożliwiającego klientom danego sklepu skorzystanie z karty bankomatowej w celu wygenerowania specjalnego bonu, który można było np. okazać przy kasie. Pojawienie się tego typu bankomatów stanowiło znak narodzin sieci niezależnych od banków maszyn płatniczych.
1994 Egipski Banque du Caire jako pierwszy wdraża bankomaty, które wykorzystują sieci telefonii komórkowej do łączenia się z centralnym komputerem w banku.
1997 Kanadyjski Imperial Bank of Commerce uruchamia pierwszy bankomat z dostępem do sieci internetowej. Maszyna oferowała interfejs przeglądarki internetowej przy jednoczesnym stosowaniu typowych dla bankomatów zabezpieczeń dostępu. Pozwalała m.in. na zakup biletów, produktów bankowych, papierów wartościowych itp.
2010 Jak podały media na całym świecie, polski bank spółdzielczy BPS jako pierwszy w Europie instaluje bankomat biometryczny, dzięki któremu klienci mogą pobierać gotówkę za jednym dotknięciem palca (9).
Wprowadzony w Warszawie bankomat cyfrowy działał w oparciu o technologię finger vein - system uwierzytelniania opracowany przez japońskiego giganta technologicznego Hitachi. Polega on na tym, że przez palec przechodzi wiązka światła w zakresie podczerwieni, w celu wykrycia unikalnego wzoru mikronaczyń krwionośnych pod powierzchnią. Odczyt jest dopasowywany do wcześniej zarejestrowanego profilu, w celu weryfikacji tożsamości osoby.
W przeciwieństwie do odcisków palców, które pozostawiają ślady i mogą być potencjalnie powielane, wzorów żyłek nie da się kopiować, ponieważ znajdują się pod powierzchnią skóry.
2012 Royal Bank of Scotland udostępnia usługę Get Cash, dzięki której klienci mogą pobierać pieniądze z bankomatów za pomocą kodu wysłanego na telefon komórkowy (10), eliminując konieczność używania kart debetowych.
2013 W kanadyjskim Vancouver otwarty zostaje pierwszy na świecie bankomat obsługujący kryptowalutę Bitcoin. Urządzenie pozwalało użytkownikom wymieniać walory w walucie cyfrowej na gotówkę i odwrotnie.
Robocoin (11) umożliwiał zakup Bitcoinów w zamian za gotówkę, za pośrednictwem internetowych danych adresowych. Do korzystania z urządzenia nie było potrzebne żadne konto bankowe ani nawet identyfikacja - wystarczyło zwykłe skanowanie dłoni, aby potwierdzić tożsamość. Całość systemu obsługiwała aplikacja mobilna.
2015 Chiny prezentują pierwszy na świecie bankomat ATM rozpoznający twarze. Jak podały tamtejsze media państwowe, został on opracowany przez Uniwersytet w Tsinghua, uniwersytet badawczy w Pekinie oraz Tzekwan Technology, firmę z siedzibą w Hangzhou, specjalizującą się w ochronie bezpieczeństwa finansowego.
Bankomat działa poprzez mapowanie informacji o twarzy i porównywanie ich z bazą danych identyfikacyjnych. Wykorzystuje też rozpoznawanie tęczówki. Deweloperzy twierdzą, że za jego pomocą potrafią nawet sprawdzić, czy rysy twarzy uległy zmianie.
Typy bankomatów
Podział urządzeń bankowości automatycznej ze względu na funkcje:
- CD (Cash Dispenser) - sprzęt jednofunkcyjny, służący wyłącznie do wypłat gotówki;
- ATM (Automated Teller Machine) - urządzenie wielofunkcyjne, za pomocą którego można nie tylko wypłacać gotówkę, ale także ją wpłacać, złożyć polecenie przelewu, wypłacić monety, dokonać wydruku stanu konta lub historii dokonanych operacji itp.;
- Cash Recycler - to bardziej złożona maszyna, rodzaj minioddziału bankowego, obsługującego kilka zadań, w tym m.in. podstawowe przyjmowanie oraz wydawanie gotówki. Zapewnia również jej bezpieczne przechowywanie, utrzymuje uporządkowaną księgowość gotówki w kasie i automatyzuje cykl gotówkowy;
- wpłatomat - sprzęt, który pobiera i rozpoznaje gotówkę, a następnie ją księguje. Trzeba pamiętać, że przyjmuje wyłącznie banknoty;
- bankomat bezgotówkowy - maszyna, która zamiast wypłacać banknoty, drukuje kupon z kodem kreskowym, stanowiącym odpowiednik określonego nominału pieniężnego. Taki kupon jest akceptowany jako środek płatniczy i rozliczeniowy tylko w określonych sklepach;
- bankomat recyklingowy - podstawową różnicę między tego rodzaju rozwiązaniem a bankomatem z zamkniętym obiegiem gotówki stanowi możliwość wpłacania, a następnie, po weryfikacji, wypłacania klientom tych samych banknotów. Prawidłowe działanie wymaga stosowania zawansowanych systemów weryfikujących autentyczność i jakość wpłacanych pieniędzy. Moduły składają się z części przeznaczonej do wypłacania, przyjmowania i weryfikacji banknotów, oraz z kaset, w których może być przechowywane ok. 10 tys. banknotów. Wpłacana gotówka trafia do elementu sprawdzającego jej autentyczność i jakość. W przypadku pozytywnej weryfikacji wędruje do kaset, skąd jest pobierana przy realizacji wypłaty. Jeśli weryfikacja jest negatywna, w zależności od obowiązujących w danym kraju przepisów, banknoty są kierowane do specjalnej kasety lub zwraca się je klientowi.
Podział bankomatów ze względu na lokalizację:
- wewnętrzne - usytuowane wewnątrz pomieszczeń, np. banków;
- przyścienne - ich panel operacyjny wraz z monitorem znajduje się na zewnątrz budynku, co umożliwia dokonywanie transmisji, a pozostała część jest zamontowana wewnątrz;
- zewnętrzne - instalowane są poza budynkiem, często jako urządzenia wolno stojące;
- mobilne - to odpowiednio przystosowane samochody ustawione w pobliżu banku, w których są zainstalowane bankomaty. Przez aplikacje w telefonie klient kontaktuje się z takim pojazdem, który przyjeżdża w wyznaczone miejsce, pozwalając na wypłatę bądź wpłatę gotówki.
Poza wypłatami gotówki bankomaty umożliwiają również:
- wpłaty gotówki,
- sprawdzanie bieżącego stanu rachunku klienta,
- wydruk historii rachunków,
- zmianę numeru karty PIN,
- możliwość zapoznania się z informacjami i ogłoszeniami banku,
- przyjmowanie gotówki w depozyt,
- wydruk i wydawanie czeków,
- dokonywanie przelewów,
- zlecenia przelewów,
- wymianę walut,
- obsługę czeków podróżnych,
- zamawianie dodatkowych usług i produktów, np. książeczki czekowej,
- inne usługi, np. rezerwacje biletów lotniczych.
M.U.
