Okręty i łodzie podwodne

1580 Anglik William Bourne publikuje pierwszy opis łodzi podwodnej. Nie była to praca naukowa, jednak właśnie wg jego wskazówek były budowane konstrukcje z XVIII i XIX wieku. Projekty okrętu podwodnego tworzył w owym czasie także Leonardo Da Vinci.

1620 Holender Cornelius Drebbel, zatrudniony jako nadworny wynalazca przez króla Anglii Jakuba I, zbudował pierwszy sterowalny okręt podwodny. Jego napędzany przez dwunastu wioślarzy wehikuł zanurzył się i płynął 5 m pod powierzchnią Tamizy (1). Zasada funkcjonowania okrętu nie jest jednak dziś dokładnie znana.

1. Okręt podwodny Drebbela na obrazie z XVII w.

1634 Dwaj francuscy zakonnicy, ojcowie Mersenne i Fornier, tworzą szczegółowy projekt uzbrojonej jednostki podwodnej.

1654 Francuz znany jako De Son projektuje prawdopodobnie pierwszy podwodny okręt wojenny - jednostkę o długości przekraczającej 20 m, nazywaną "łodzią z Rotterdamu". Jej zadaniem było atakowanie floty brytyjskiej, poprzez przebijanie kadłubów jednostek wroga.

1696 Denis Papin, żyjący w Anglii Francuz, buduje dwie łodzie podwodne. Wykorzystywały system wodno-powietrzny do kontroli zanurzenia, a napędzał je żagiel.

2. Model łodzi "Turtle" Davida Bushnella

1776 W drugiej połowie wieku XVIII zbudowano protoplastę współczesnych okrętów podwodnych. Jego wynalazcą był David Bushnell, zafascynowany podróżami podwodnymi, o których nikt jednak nie chciał słuchać. Dopiero gdy w 1775 r. wybuchła wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych, jego pomysły zaczęto brać poważnie. W 1776 r. Bushnell zbudował okręt zwany "Turtle" (Żółw). Była to miniaturowa jednostka dla jednej osoby. Sterowało się nią i napędzało ją ręcznie, a powietrza wystarczało na pół godziny zanurzenia (2).

Uzbrojenie stanowiła beczka wypełniona prochem - miała być umieszczana w kadłubie okrętu wroga po uprzednim wywierceniu w nim dziury świdrem. Tym sposobem próbowano zatopić fregatę "Eagle", ale świder nie mógł sobie poradzić z jej blachą. Mimo iż atak nie powiódł się, była to pierwsza w dziejach akcja bojowej jednostki podwodnej.

1800 Następną znaczącą konstrukcją okrętu podwodnego był "Nautilus", zbudowany przez Roberta Fultona. Amerykanin chciał nim zainteresować Francję, jednak bez skutku. Wehikuł (3) wodowano w 1800 r. - podczas prób morskich w porcie Le Havre przebywał przez godzinę w zanurzeniu na głębokości 7,6 m. Nie znalazł jednak uznania w oczach Napoleona Bonaparte. Z kolei Brytyjczycy interesowali się nim do czasu wielkiej wiktorii koło przylądka Trafalgar. Potem, ku furii samego konstruktora, wynalazkiem Fultona przestali się przejmować.

3. Rysunek okrętu "Nautilus" Fultona

1850-1875 Jednym z najbardziej znaczących konstruktorów okrętów podwodnych drugiej połowy dziewiętnastego wieku był Niemiec Wilhelm Bauer. Między rokiem 1850 a 1875 zaprojektował kilka jednostek podwodnych, czym usiłował zainteresować rządy wielu krajów. W 1850 r. zbudował w należącej do Augusta Howaldta stoczni w Kilonii prototyp okrętu "Brandtaucher".

Okręt wziął udział w I wojnie o Szlezwik, gdzie w znacznym stopniu przyczynił się do odsunięcia od brzegu duńskiej floty prowadzącej blokadę Kilonii. 1 lutego 1851 r. jednostka zatonęła - bez ofiar w ludziach, a Bauer do końca życia bezskutecznie promował swoje projekty, w tym ulepszoną i powiększoną wersję "Brandtauchera".

1852 Szewc z Indiany, Lodner D. Phillips, zbudował przynajmniej dwie łodzie podwodne (4). Drugi prototyp zaoferował amerykańskiej marynarce wojennej. W odpowiedzi usłyszał, że "łodzie używane przez US Navy nie pływają pod wodą". Ponowił swoją ofertę podczas wojny secesyjnej, ale znów bez skutku.

4. Konstrukcja Lodnera Phillipsa

1859 Francuz Brutus De Villeroi buduje na zamówienie finansisty z Filadelfii dziesięciometrową łódź podwodną, której zadaniem była eksploracja zatopionych wraków i poszukiwanie skarbów. Pierwszy cel jednostki stanowił brytyjski statek "De Braak", zatopiony w 1780 r. przy ujściu rzeki Delaware.

1863 Podczas wojny między amerykańskim Południem i Północą konfederaci budują "Davida" - okręt napędzany maszyną parową, co zmuszało do wystawiania komina i otwartego włazu ponad wodę. Początkowe prototypy tonęły przez zalewanie wodą. Mimo niepowodzeń jednostka miała na swoim koncie kilka sukcesów - największym było uszkodzenie okrętu liniowego "Ironside". Zmodyfikowany "David", który mógł już w pełni osiągać zanurzenie, znany był pod nazwą "H. L. Hunley" (5). 17 lutego 1864 r. zatopił korwetę "Housatonic" na redzie portu Charleston. Sam jednak również poszedł na dno, wraz z całą załogą…

5. Łódź "H. L. Hunley"

1878 Swoje pierwsze dzieło, okręt o nazwie "No 1", buduje jeden z najwybitniejszych ojców podróży podwodnych - John Phillip Holland. Jego późniejsza konstrukcja, "Holland VI", zwodowana w 1897 r. (7), wyposażona w stery głębokości, napędzana silnikiem benzynowym i zasilana z akumulatorów silnikiem elektrycznym, po udowodnieniu swoich możliwości została w 1900 r. zakupiona i weszła do służby w amerykańskiej marynarce wojennej jako USS "Holland". Wyposażona w dwa działa dynamitowe i wyrzutnię torped przełamała trwającą od dekad niechęć wojskowych. "Holland VI" wyprodukowany został w 24 egzemplarzach, wchodząc do służby w barwach: USA, Wielkiej Brytanii, Rosji, Japonii oraz Holandii.

7. Okręt "Holland VI"

1888 Wśród konstruktorów pierwszych okrętów podwodnych był również Polak - Stefan Drzewiecki. Służył carowi rosyjskiemu i w 1888 r. zbudował niewielką jednostkę (6) napędzaną prądem elektrycznym (był prekursorem napędu stosowanego w obu wojnach światowych). Wraz z Aleksym Kryłowem opracował potem projekt niezatapialnego okrętu podwodnego o napędzie parowym i wyporności 120 ton, uhonorowany pierwszą nagrodą na Konkursie Międzynarodowym w Paryżu, w roku 1898.

6. Okręt podwodny Drzewieckiego - model

1889 Francuzi budują nowatorskie projekty okrętów podwodnych - "Goubet I", "Gymonte", "Gustave Zede" i "Narval", z czego ostatni miał dwa kadłuby, między którymi znajdowały się zbiorniki balastowe. W 1899 r. stworzono we Francji pierwszą flotyllę okrętów podwodnych.

1894 John Holland miał bardzo poważnego rywala - Simona Lake’a. Pierwszy eksperymentalny okręt tego genialnego wynalazcy, "Argonaut Junior" (czasem opisywany jako "Argonaut I"), stanowił bardzo udaną jednostkę, zbudowaną prywatnie w 1894 r. Okręt był napędzany silnikiem benzynowym i energią elektryczną, zaopatrzono go także w koła pozwalające na jazdę po dnie morskim. Możliwe było też opuszczanie okrętu pod wodą przez nurków w celu przecinania podmorskich kabli czy też niszczenia min.

Sukces tej konstrukcji spowodował, że Lake założył przedsiębiorstwo Lake Submarine Company, które zbudowało kolejny okręt "Argonaut", operujący jako pierwszy w historii na otwartym morzu. Największym jednak wkładem Lake’a w rozwój łodzi podwodnych było opracowanie praktycznie działających sterów głębokości, które zostały wprzęgnięte w proces zanurzania okrętu, utrzymywania głębokości oraz wynurzania.

1907-1908 Powstaje brytyjski okręt "HMS D1". Holland pokładał dużą ufność w sterach głębinowych i marginesie wyporności. Zbudowana przez Brytyjczyków jednostka zwiastowała rewolucję - zastosowanie zewnętrznych zbiorników balastowych. Otworzyło to drogę projektom okrętów zdolnych do żeglugi oceanicznej.

1914-1918 Pierwszym konfliktem, w którym na dużą skalę użyto łodzi podwodnych, była I wojna światowa. Podczas działań zbrojnych najbardziej aktywnie z tego rodzaju uzbrojenia korzystali Niemcy. Ich okręty, zwane U-Bootami (8), miały za zadanie odcięcie Wielkiej Brytanii od dostaw żywności i broni. Była to tzw. wojna na wyczerpanie. U-Booty spisywały się świetnie, jednak niepowodzenia na wszystkich frontach sprawiły, że Niemcy przegrały wojnę, a cała ich flota została zatopiona.

Wielka wojna stała się pierwszym prawdziwym poligonem doświadczalnym okrętów podwodnych, szybko udowadniając, jak wielką rolę może odegrać ta nowa broń, nawet w skali globalnego konfliktu. Z drugiej strony, zatopienia jednostek cywilnych - w tym najbardziej rozpropagowana: statku pasażerskiego "Lusitania" - uznawane są za jedne z ważniejszych czynników, które doprowadziły do włączenia się USA do wojny.

8. Przekrój jednego z niemieckich U-Bootów

1944 W stoczni Schichauwert w Gdańsku zwodowano U-3501, pierwszą jednostkę typu XXI, czyli zdolną do długotrwałego zanurzenia o zasięgu prawie 600 km. Ten efekt osiągnięto przez wykorzystanie Turbiny Waltera (zobacz także: Turbiny odrzutowe), co uniezależniało pracę silnika od dostępu tlenu z powietrza atmosferycznego. Paradoksalnie, kluczowe zmiany dokonane w konstrukcji okrętów podwodnych w trakcie II wojny światowej nie zdążyły być zastosowane w praktyce, ale wybudowane jednostki zostały po wojnie przejęte przez siły alianckie, przyczyniając się do rozwoju ich flot.

1948 Szwajcar August Piccard konstruuje batyskaf. Pierwszy egzemplarz stworzył w Belgii - napędzany silnikiem elektrycznym "2 FNRS", nazwany na cześć Belgijskiego Funduszu Narodowego Badań Naukowych. Drugim batyskafem Piccarda był "Trieste" (9), zbudowany w roku 1952. W 1957 r. odkupiła go Marynarka Wojenna Stanów Zjednoczonych. 23 stycznia 1960 r. "Trieste" dotarł do najgłębszego punktu na Ziemi - Głębi Challengera, znajdującego się w Rowie Mariańskim (głębokość wg ostatnich pomiarów - 10 994 m). W środku znajdowali się: syn konstruktora Jacques Piccard oraz porucznik Don Walsh. Największa głębokość, na jaką zanurzył się batyskaf w wodzie słodkiej, wynosi 1680 m - dno Bajkału.

9. Batyskaf "Trieste"

1953 Amerykańskie badania dowiodły, że nie jest możliwe wybudowanie okrętów rozwijających naprawdę duże prędkości podwodne bez rozwiązania wielu problemów związanych z hydrodynamiką kadłuba. Postanowiono więc przeprowadzić serię empirycznych doświadczeń na prawdziwej jednostce pływającej, zbudowanej w naturalnej skali. Służyć temu miał program badawczy przeprowadzony na specjalnie w tym celu skonstruowanej eksperymentalnej jednostce morskiej USS "Albacore".

Po raz pierwszy w historii zastosowano niemal całkowicie opływowy kadłub, przypominający kształt kropli, zoptymalizowany nie do pływania na powierzchni morza - jak kadłuby dotychczas budowanych okrętów - lecz do poruszania się pod wodą. Całkowicie zrezygnowano z wszelkich elementów wystających z kadłuba, typu relingi, poręcze, drabinki itd. Zaślepiono też i wygładzono wszystkie otwory w kadłubie, co miało służyć minimalizacji turbulencji i oporów przepływającej wokół kadłuba wody.

1955 USS "Nautilius" (10), pierwszy okręt wyposażony w nuklearną siłownię, odbija od brzegu w debiutancki rejs. 3 sierpnia 1958 r. przepływa pod biegunem północnym, rozpoczynając nową erę w globalnych rozgrywkach między mocarstwami. Wkrótce potem pojawia się pierwszy okręt podwodny uzbrojony w rakiety balistyczne Polaris A1 - amerykańskie dowództwo, początkowo niechętne takiej koncepcji, dopiero w 1959 r. wprowadziło do służby pierwszy podwodny okręt rakietowy USS "George Washington". Była to już jednostka o napędzie atomowym, umiejąca w przeciwieństwie do ówczesnych radzieckich konstrukcji odpalać pociski balistyczne spod powierzchni wody. ZSRR odpowiedział niemal natychmiast, wprowadzając atomowy okręt podwodny typu Hotel, z pociskami SS-N-4-Sark.

10. USS "Nautilius"

1965 Wodowanie "Deepstara 4000", łodzi podwodnej zaprojektowanej przez Jacquesa Cousteau. Kadłub, który mógł być wyposażony w szeroki zakres oprzyrządowania naukowego, miał kształt stalowej kuli z jedenastoma otworami. Jednostki typu "Deepstar 4000" prowadziły poszukiwania otworów hydrotermicznych w dnach oceanów oraz badały życie w głębinach.

1981 Do służby w radzieckiej flocie wchodzi pierwszy okręt klasy Tajfun (11), do której należały największe jednostki tego typu w historii - o długości 172 m, szerokości 23 m i wyporności w zanurzeniu 48 tys. ton.

Okręty podwodne projektu 941 (w kodzie NATO: Typhoon), z napędem atomowym, skonstruowano w biurze projektowym Rubin, gotowe do przenoszenia dwudziestu pocisków balistycznych SLBM typu R-39. Ich tytanowy sztywny kadłub ma strukturę katamaranu pokrytego pojedynczym kadłubem lekkim ze stali. W zakładzie nr 402 (Siewmasz) zbudowano ogółem sześć jednostek tego projektu, z których w służbie czynnej pozostaje dziś jedynie TK-208 "Dmitrij Donskoj", pełniący funkcję platformy testowej dla nowo opracowywanych rosyjskich pocisków balistycznych.

11. Okręt klasy Typhoon

Rodzaje i klasy okrętów podwodnych

W nomenklaturze Sojuszu Północnoatlantyckiego (NATO), a także w literaturze przedmiotu - zwłaszcza anglojęzycznej - poszczególnym rodzajom okrętów podwodnych, ustalonym wg konstrukcyjnie powierzonym im zadań, odpowiadają odrębne kategorie oznaczone literowo. Podstawową i jednocześnie najbardziej związaną z wczesnymi okrętami podwodnymi jest SS -  Ship Submersible (okręt podwodny, a dosłownie: "zanurzalny"). Oznacza ona okręty z napędem diesel-elektrycznym, o przeznaczeniu ogólnym, służące do zwalczania wszelkiego rodzaju celów morskich, a więc okrętów nawodnych i podwodnych przeciwnika oraz jego statków transportowych.

Do innych kategorii w nomenklaturze NATO należą:

• SSK (hunter killer) - okręt podwodny SS, skonstruowany ze szczególnym uwzględnieniem zdolności do zwalczania innych okrętów podwodnych;
• SSB (Ship Submersible Ballistic) - okręt z napędem diesel-elektrycznym (SS), skonstruowany do przenoszenia rakietowych pocisków balistycznych;
• SSG (Ship Submersible Guided Missile) - okręt SS, przeznaczony do przenoszenia pocisków manewrujących;
• SSR (Submarine Radar Picket) - okręt podwodny SS, do dozoru bądź wykrywania radarowego;
• SSI (Submersible Ship Independent) - okręt wyposażony w dodatkowy napęd, niezależny od powietrza (AIP);
• SSN (Submersible Ship Nuclear) - okręt podwodny ogólnego przeznaczenia, odpowiednik jednostek SS, wyposażony jednakże w napęd jądrowy;
• SSBN (Ship Submersible Ballistic Nuclear) - okręt z napędem jądrowym, przenoszący pociski balistyczne;
• SSGN (Ship Submersible Guided Missile Nuclear) - okręt z napędem nuklearnym, skonstruowany do przenoszenia pocisków manewrujących;
• SSRN (Ship Submersible Radar Nuclear) - okręt dozoru i wykrywania radarowego, z napędem nuklearnym;
• AGSS (Auxiliary Research Submarine) - okręt z napędem diesel-elektrycznym, przeznaczony do prowadzenia badań naukowych i testów.

Wobec postępującej uniwersalizacji jednostek podwodnych, podział na rodzaje, a zwłaszcza ich literowe oznaczenia, coraz częściej traci na znaczeniu. Obecnie jednostki podwodne są bowiem w pełni wielozadaniowe, konstrukcyjnie przeznaczone do różnych rodzajów działań. Przykładowo, amerykańskie jednostki typu Virginia są przystosowane do akcji typowo myśliwskich (SSN/SSNK), równocześnie jednak zachowując zdolność do wykonywania uderzeń na cele lądowe i morskie za pomocą pocisków manewrujących (SSGN), prowadzenia działań wywiadowczych, a nawet do przeprowadzania uderzeń na cele lądowe za pomocą oddziałów specjalnych, wykonujących desant z ich pokładów.

Klasy okrętów podwodnych

Jest ich bardzo dużo. Po opracowaniu i zatwierdzeniu projektu jednostki takie są produkowane całymi seriami. Przykładowo, powstało sześć gigantów radzieckich Typhoon. Nieco mniejszych amerykańskich Ohio - osiemnaście. Poniżej prezentujemy klasy okrętów wyłącznie o napędzie jądrowym.

Okręty z pociskami balistycznymi

• ZSRR/Rosja: Typhoon, Borei, Delta
• USA: Ohio
• Wielka Brytania: Vanguard
• Francja: Le Triomphant
• Chiny: Jin, Xia

Okręty z pociskami manewrującymi

• USA: Ohio (modyfikowane)
• ZSRR/Rosja: Oscar

Okręty do misji specjalnych

• ZSRR/Rosja: Uniform

Okręty uderzeniowe

• USA: Seawolf, Virginia, Los Angeles
• ZSRR/Rosja: Sierra, Akuła, Victor
• Chiny: Shang, Han
• Wielka Brytania: Astute, Trafalgar
• Francja: Rubis.

Mirosław Usidus

 Zobacz także:

Nie ma śruby - nie ma hałasu
Wojny algorytmów