Fundacja i fundusze Nagrody Nobla

Sturegatan 14 - siedziba Fundacji

?w 1989 r. kwota Nagród Nobla została podniesiona z 880 000 do 3 milionów szwedzkich koron, ale dopiero w 1991 r. osiągnięto realny poziom wartości pierwszej nagrody z 1901 r. Od 1991 r. wysokość nagrody jest podnoszona, by wyrównać straty spowodowane inflacją. W roku 2001 laureaci po raz pierwszy dostali czeki, na których widniała kwota 10 milionów koron. Pierwsi laureaci z 1901 r. otrzymali 150 800 koron, co odpowiadało mniej więcej dwudziestu rocznym dochodom przeciętnego profesora. Gdy porówna się dochody dzisiejszych najwybitniejszych naukowców, suma nagrody nie osiągnęła jeszcze takiego poziomu. Pieniędzmi zarządza Fundacja Nobla.

Fundację Nobla utworzono 29 czerwca 1900 roku. Pierwsze nagrody wręczono 6 lat po śmierci Alfreda Nobla, w 1901 roku, z tego za osiągnięcia na polu fizyki, chemii, medycyny i literatury ? w Sztokholmie, a za działalność na rzecz pokoju ? w Oslo.

Nobel chciał za pomocą finansowej nagrody, umożliwić naukowcom prowadzenie interesujących badań. Do zestawu nagradzanych dziedzin dołączył literaturę prawdopodobnie dlatego, że sam chciał uprawiać pisarstwo, ale na tym polu nie odniósł sukcesów.

Z kolei pokojową nagrodę początkowo uważano za pokutę Nobla, który stworzył wiele materiałów wybuchowych (jak np.nitrogliceryna, dynamit, kordyt, bezwonny proch strzelniczy). Nawet na dzień przed swoją śmiercią napisał, że właśnie wynalazł proch bezdymny nitrocelulozowy. Łącznie ogłosił 355 patentów na całym świecie. Bardzo duża część jego majątku pochodziła z interesów robionych w oparciu o środki wybuchowe. Ale przyjaciel Alfreda Nobla podkreślał, że fundator nagrody uważał, iż ? udoskonalenie środków rażenia daje przy prowadzeniu wojen większą szansę na ich zakończenie niż wszystkie kongresy pokojowe razem wzięte?. Jak z tego wynika, Alfred Nobel nie miał wyrzutów sumienia dotyczących produkowanych przez siebie materiałów wybuchowych.

Majątkiem pozostawionym przez Alfreda Nobla zarządza Fundacja Nobla, ale nie przyznaje nagród. W roku śmierci Alfreda Nobla całość jego majątku wyceniono na 33,234 miliona koron. Wykonawcy testamentu: Ragnar Sohlman (wówczas lat 26) i Rudolf Liljequista (wówczas lat 40), mieli dzielić odsetki od kapitału na pięć równych części - nagrody w określonych dziedzinach nauki. Fundacja miała się troszczyć też o zabezpieczenie majątku ulokowanego w papierach wartościowych. Choć dbano bardzo o bezpieczeństwo finansowe, w latach 20. i 30., na skutek wielkiego kryzysu i inflacji, majątek został pomniejszony. Do 1946 roku Fundacja postrzegana jako spółka kapitałowa musiała płacić wysokie podatki. W 1922 roku wyliczony podatek był wyższy niż kwota nagrody za 1923 rok. Dopiero w połowie lat 40. zwolniono ją z podatku dochodowego i społecznego.

W latach 60. zmieniono sposób lokowania pieniędzy i rozpoczęto inwestycje w nieruchomości i zakłady drzewne oraz rolnicze. W latach 70. Fundacja Nobla lokowała już swój majątek w akcjach, a pod koniec lat 80. na rynku nieruchomości. Za kierownictwa Stiga Ramela pojawił się pomysł, by wnieść posiadane nieruchomości do własnej spółki, którą można by potem sprzedać na giełdzie. W październiku 1987 r. utworzono spółkę Bavaring. Z dużym zyskiem Fundacja sprzedała swoje nieruchomości przed wielkim kryzysem na początku lat 90., a jej kapitał został podwojony.

?Naszą filozofią pozostaje jednak inwestowanie bez podejmowania ryzyka", mówi Sohlman, wnuk pierwszego zarządzającego majątkiem Fundacji. Dopiero w latach 90. realna wartość majątku osiągnęła wartość z okresu zaraz po śmierci Nobla.

Od 1 stycznia 2000 r. Fundacja może również ,dzięki zmianie regulaminu, dokładać do sumy nagrody zyski płynące z księgowania i z kursu przy sprzedaży aktywów.

Zniesiono też granice udziału akcji, wynoszące dotąd maksymalnie 70% majątku. Jedynym ograniczeniem jest fakt, że nie wolno dla zachowania realnej wartości wpływać negatywnie na długoterminową wartość substancji.