Antoni Norbert Patek
Przyszły "król zegarków" wywodził się z drobnej szlachty polskiej, matka Anna i ojciec Joachim Patkowie, legitymowali się herbem Prawdzic. Dzieciństwo spędził na Lubelszczyźnie, gdzie urodził się 14 czerwca 1811 lub 1812 roku. Gdy miał 10 lat, rodzice przeprowadzili się do Warszawy. Sześć lat później zmarł mu ojciec a 16-letni Antoni musiał samodzielnie utrzymać rodzinę.
Postawił na dość pewną karierę wojskową i wstąpił do 1. Pułku Strzelców Konnych Jazdy Augustowskiej, wojska Królestwa Polskiego. Nocą, 29 na 30 listopada 1830 r., gdy wybuchło powstanie listopadowe, Antoni Patek przyłączył się do młodych zbuntowanych oficerów. Dwukrotnie został ranny podczas walk, ale udział w powstaniu listopadowym przyniósł mu awans na podporucznika i uhonorowanie Krzyżem Złotym Orderu Virtuti Militari.
Wkrótce jednak z powodu represji carskich wobec rodzin powstańców, Patków pozbawiono szlachectwa. Antoni, podobnie jak inni żołnierze, musiał emigrować z kraju. Najpierw przedostał się do Prus, gdzie na polecenie generała Bema organizował szlak ewakuacyjny dla polskich powstańców z Prus do Francji. W czerwcu 1833 r. zakończył misję i osiadł we francuskim Amiens. Nie na długo, bo po dwóch latach władze francuskie pod naciskiem Rosji odmówiły powstańcom azylu. Antoni Patek przeniósł się do Szwajcarii.
Polski honor i genewska akuratność
W Veroux pod Genewą handlował likierami i winami, a w wolnym czasie studiował malarstwo u Aleksandra Calame’a, autora nastrojowych alpejskich pejzaży. W niedalekiej przyszłości lekcje malarstwa okażą się cennym kapitałem w firmie Patek. Zanim jednak Antoni rozwinął firmę, zainteresował się zegarami innej firmy Czapek&Moreau. Franciszek Czapek, także powstaniec listopadowy i emigrant z Polski, nauczył zegarmistrzostwa Antoniego, swego przyszłego wspólnika.
W lipcu 1839 r. Antoni poślubił Marie Adelaide Dénizart, córkę francuskiego kupca i siostrzenicę wspólnika Czapek&Moreau, pana Moreau. I jeszcze tego samego roku założył nową spółkę z Franciszkiem Czapkiem. Polscy emigranci produkowali kunsztowne zegarki kieszonkowe dla polskiej arystokracji w kraju i na emigracji. Chronometry Patek&Czapek wyróżniały się niezawodnym mechanizmem oraz estetyką. Klienci kupowali gotowe złote lub srebrne zegarki, które Antoni Patek zdobił emalią i malowanymi portretami, np. ks. Józefa Poniatowskiego, Tadeusza Kościuszki, Mikołaja Kopernika, wizerunkiem Czarnej Madonny z Jasnej Góry albo Orła z Pogonią. I sprzedawał za ok. 300 franków szwajcarskich za egzemplarz.
Biznes rozwijała się znakomicie. Firma miała siedzibę przy Quai General Guisa, jednej z najdroższych ulic Genewy. Już od 1840 r. w firmie wykonywano ok. 200 zegarków rocznie, a wspólnicy potrzebowali nowych pracowników. Patek i Franciszek Czapek podchodzili do tej kwestii patriotycznie. Zatrudniali wyłącznie rodaków, nierzadko emigrantów i byłych powstańców, jak zegarmistrzowie Władysław Bandurski i Wincenty Gostkowski.
W 1844 r. firma Czapek-Patek zaprezentowała swoje chronometry podczas Wielkiej Wystawy Przemysłowej w Paryżu. Zegarki z precyzyjnymi mechanizmami i ręcznie malowanymi kopertami Patek promował hasłem: "polskie, honorowe traktowanie z genewską akuratnością". Większość oryginalnych modeli powstawała na zamówienie.
Technologiczne gadżety XIX w.
Podczas tej targowej imprezy Antoni poznał swego kolejnego wspólnika - francuskiego zegarmistrza Jean-Adriena Philippe’a, syna zegarmistrza i zdolnego wynalazcę, który miał już na koncie kilka patentów. Zachwycony innowacjami Francuza Patek zaangażował go jako dyrektora technicznego. Dzięki temu zegarki Patek&Czapek, uznawane dotąd ze względu na estetykę za biżuterię, stały się również innowacyjne pod względem technicznym. Zamiast kluczyka do nakręcenia chronometru wystarczyło użyć tzw. koronki (to ta śrubka-pokrętło przy zegarku mechanicznym). Koronka, połączony z wałkiem nastawczym regulatora chodu, naciągała sprężynę, która zapewniała energię potrzebną dla mechanizmu zegarka. Za ten patent Francuz otrzymał brązowy medal na targach w Paryżu w 1944 r. oraz jedną trzecią udziału w zyskach firmy Patek&Czapek.
Wkrótce Philippe opracował kolejną innowację - mechanizm nastawiania funkcji kalendarzowych. Zegarki z Genewy stały się prawdziwymi technologicznymi gadżetami tamtych czasów. I nadal były pięknie zdobione. Zmiany zachodziły również na polu biznesowym. W 1845 r. wygasła umowa Patka z Franciszkiem Czapkiem. Wspólnicy rozstali się z powodu odmiennych wizji. Czapek, sam zegarmistrz, nie ulegał fascynacji nowinkami technicznymi. Inaczej niż Patek, który w innowacjach widział szansę dla firmy.
Założył własną firmę i zatrudnił w niej Jean-Adriena Philippe’a, który był najważniejszym zegarmistrzem w przedsiębiorstwie. Tak w 1845 r. powstała historyczna marka Patek-Phillippe. Kapitał założycielski w wysokości 40 tys. franków na rozpoczęcie działalności spółki wniósł Wincenty Gostkowski, prawnik i przedsiębiorca oraz współpracownik Patka.
1951 r. odbywała się Wielka Wystawa Przemysłu w Londynie. Impreza ta okazała się przełomem dla firmy Patka pod względem finansowym i nie tylko. Firma za swoje dzieła otrzymała złoty medal. Szwajcarskie zegarki z mechanizmem bez kluczyka zachwyciły brytyjską królową Wiktorię oraz jej małżonka księcia Alberta. Oboje zamówili u Patka zegarki dla siebie, a Królowa Wiktoria nosiła własny, przypięty do sukni jak broszkę.
Od tego wydarzenia Patek-Philippe stała się najpopularniejszą manufakturą wśród europejskiej arystokracji. Duńska królowa Luiza zamówiła zegarek ich produkcji na prezent dla męża Christiana IX z okazji 25-tej rocznicy ślubu. Car Mikołaj II kolekcjonował zegarki Patka jak dzieła sztuki.
Antoni Patek nie ograniczał się do produkcji zegarków. Okazał się wielkim filantropem i patriotą. Od 1838 r. był zaangażowany w działalność organizacji charytatywnej "Skarbuna Polska", która wspierała polskich emigrantów. Działał na rzecz urządzenia w Genewie Biblioteki i Czytelni Polskiej, szkoły Batignollskiej, polskiej szkoły w Paryżu. W 1846 r. został członkiem Towarzystwa Demokratycznego Polskiego oraz Towarzystwa Wychowania Narodowego. W czasie Wiosny Ludów został emisariuszem i podróżował do Frankfurtu nad Menem, a w 1848 r. zaproponował zwołanie emigracyjnego Sejmu Polskiego.
Również po klęsce powstania styczniowego aktywnie pomagał kolejnym polskim uchodźcom. Ugruntowana pozycja towarzyska oraz wpływy znanego przedsiębiorcy niewątpliwie ułatwiały mu prowadzenie działalności charytatywnej.
Zaś jeśli chodzi o biznes zegarkowy firma Patka dokonała kolejnej rewolucji znów w 1868 r., prezentując pierwszy zegarek na rękę. Czasomierz wykonano dla węgierskiej hrabiny Koscowicz - był to model nakręcany kluczykiem, a wbudowany w kosztowną i bogato zdobioną złotą bransoletę.
Antoni Patek zmarł w Genewie 1 marca 1877 r. Pochowano go na miejscowym cmentarzu w Chatelaine.
Mirosław Usidus
Zobacz także:
Zegar działający wstecz
Inteligentny zegarek do inteligentnego telefonu
O człowieku, który doczekał się życiowej przygody - Brian Acton
Dawka czyni truciznę - Mark Zuckerberg
