Poskromiciel światła w turbanie - Narinder Singh Kapany
Urodzony w 1927 roku w Moga, mieście w stanie Pendżab, Kapany przygodę z optyką zaczął od eksperymentów z pudełkowym aparatem fotograficznym Kodak Box, podarowanym przez ojca. Rozebrał urządzenie, aby poznać zasadę jego działania. Zapamiętał moment, gdy zrozumiał, że nauczyciel się mylił, a dzięki soczewkom i pryzmatom można co najmniej zmienić kierunek światła.
Techniczne zainteresowania przesądziły o wyborze dalszego kształcenia. Wybrał uniwersytet w Agrze. Dalsze studia w dziedzinie zaawansowanej optyki kontynuował w Imperial College w Londynie. Z sukcesem, gdyż wkrótce otrzymał stypendium Królewskiego Towarzystwa Inżynierii.
Przewód do przesyłania światła
Choć wyróżniał się zdolnościami i pracowitością, to nie planował wówczas kariery naukowej. Zamierzał wrócić do Indii i założyć własną firmę. Plany ostatecznie zrealizował, a nakłonił go do tego pierwszy premier Indii, Jawaharlal Nehru. Polityk ten był entuzjastą nauki i innowacji, pragnął rozwijać kraj, dlatego zależało mu na pozyskaniu młodego, zdolnego naukowca do pracy dla Indii. Kapany miał zostać nawet doradcą naukowym Ministerstwa Obrony.
Narinder podjął nawet prace nad pierwszymi projektami instrumentów optycznych dla fabryki amunicji w Indiach. Nie trwało to jednak długo, gdyż wkrótce wrócił na stypendium doktoranckie do Londynu. Trudno było odrzucić taką szansę. Kapany mógł teraz prowadzić badania pod okiem profesora Harolda Hopkinsa, brytyjskiego fizyka dwukrotnie nominowanego do Nagrody Nobla. To dzięki niemu Hindus zainteresował się wykorzystaniem optyki w medycynie. Zaś prof. Hopkins polubił młodego naukowca za zdolność praktycznego spojrzenia na wyniki ich wspólnych prac badawczych.
To już wtedy w Imperial College młody Narinder prowadził prace nad prowadzeniem promieni optycznych przez włókno szklane, a w 1953 roku uzyskał po raz pierwszy nieosiągalną wcześniej jakość transmisji obrazu przez dużą wiązkę włókien światłowodowych. Sukces przyniósł mu tytuł doktorski i otworzył drogę do międzynarodowej kariery. Przełomowym wydarzeniem okazało się spotkanie z amerykańskimi naukowcami podczas konferencji naukowej w 1954 r. we Włoszech. Kapany wystąpił tam z pierwszym referatem o światłowodach. Przedstawili wyniki swojej pracy z prof. Haroldem Hopkinsem i obaj wykazali, że walcowane włókno szklane umożliwia przepuszczanie światła.
Tym samym, po latach Kapany udowodnił swojemu dawnemu nauczycielowi, że się mylił i że fala świetlna nie musi się poruszać wyłącznie po liniach prostych, a wiązka włókna szklanego, nawet wygięta, jest świetnym falowodem do przesyłania uwięzionego w niej światła. Jednocześnie badaczom z Imperial College udało się zrealizować testament Aleksandra Bella i Charlesa Taintera, którzy w 1880 r. zbudowali fototelefon - urządzenie pozwalające na transmisję głosu, zamienionego na wiązkę światła i przesłanie jej na odległość 213 metrów do odbiornika.
Dla przedstawicieli środowiska naukowego słuchających odczytu Kapanego podczas kongresu we Włoszech waga odkryć dotyczących możliwości transmisji przez wiązkę światłowodów była oczywista. Z kongresu Kapany wyjeżdżał jako uznany naukowiec, z nową posadą członka rady wydziału na amerykańskim uniwersytecie w Rochester. Na tej elitarnej uczelni istniał pionierski, utworzony jako pierwszy na świecie wydział Instytutu Optyki, utworzony w 1929 roku dzięki grantom m.in. firmy Kodak. Jeszcze w tym samym roku magazyn "Nature" opublikował pracę Kapany’ego o światłowodach.
Teraz Kapany mógł rozwijać swoją pasję i kontynuować badania związane z transmisją światła przez szklane falowody. W 1956 roku stworzył pierwszy światłowód, ale oficjalna, wymyślona przez niego nazwa jeszcze nie była powszechnie przyjętym terminem. W 1960 roku Kapany napisał o swoich odkryciach artykuł do popularnonaukowego magazynu "Scientific American". Dopiero od tego momentu upowszechniła się nazwa wymyślona przez hinduskiego naukowca, a Kapany przeniósł się do Doliny Krzemowej w Kalifornii.
Prowadził tam wykłady na najlepszych uczelniach świata, na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley, w Santa Cruz i Uniwersytecie Stanforda. Do 1965 roku napisał samodzielnie lub jako współautor 56 artykułów naukowych i jednocześnie szukał finansowania dla swoich projektów badawczych, które wciąż były uważane za projekty wysokiego ryzyka.
Założył własną firmę Optics Technology, w pobliżu Palo Alto i Uniwersytetu Stanforda, na którym był stypendystą oraz profesorem na Wydziale Elektroniki. Lokalizacja była wyjątkowa również z innych powodów. Rodziła się wielkość Doliny Krzemowej. Fundusz Draper, Gaither & Anderson, który zapewniał finansowanie projektom Kapany’ego, był jednym z pierwszych typu venture capital na Wybrzeżu Zachodnim.
W stawianiu pierwszych kroków w biznesie pomagał wynalazcy późniejszy guru inwestorów Doliny Krzemowej, Thomas J. Perkins, stając się dyrektorem ds. biznesu w startupie zdolnego Hindusa. O współpracy obu mężczyzn krążyły legendy z historiami o bójkach w tle. Być może tkwi w nich ziarno prawdy, gdyż Perkins miał wyznać swoim pracownikom, że ma ochotę wyryć na swoim nagrobku deklarację: "nadal go nienawidzę". W końcu Perkins opuścił Optics Technology, Kapany natomiast zakładał z sukcesem kolejne przedsiębiorstwa produkujące światłowody, jak Kaptron Inc., K2 Optronics. Udało mu się wprowadzić jedną z założonych przez siebie firm na giełdę w Nowym Jorku.
Pamięć o sikhijkiej tożsamości
Efektem jego badań nad komunikacją światłowodową, laserami, oprzyrządowaniem biomedycznym, energią słoneczną i monitorowaniem zanieczyszczeń było ponad sto patentów oraz współpraca z licznymi towarzystwami naukowymi, m.in. z Royal Academy of Engineering i Optical Society of America.
Mimo sukcesów w biznesie pozostawał skromnym człowiekiem i hojnym filantropem. Sfinansował utworzenie w 1999 r. Katedry Optoelektroniki na Uniwersytecie Kalifornijskim w Santa Cruz. Rok wcześniej założył katedrę badań sikhijskich na uniwersytecie w Santa Barbara. Pochodził z rodziny Sikhów. Do szytych na miarę garniturów i krawatów nosił turbany, jednocześnie mówiąc po angielsku z solidnym akcentem amerykańskim. Niewątpliwie pionier technologii światłowodowej był dumny ze swoich korzeni. Jeszcze w latach 60. XX wieku razem z żoną Satinder Kaur utworzyli w Kalifornii fundację, promującą kulturę i dziedzictwo Sikhów. Zgromadził jedną z największych na świecie kolekcji sztuki sikhijskiej, część kolekcji podarował w 2003 r. Asian Art Museum w San Francisco, gdzie powstała Satinder Kaur Kapany Gallery of Sikh Art., tj. pierwsza stała galeria sztuki Sikhów na Zachodzie. Choć od dawna mieszkał w USA, to wspierał finansowo sikhijskich studentów z Pendżabu.
Dr Narinder Singh Kapany otrzymał szereg nagród, w tym m.in. The Excellence 2000 Award od amerykańskiej Pan-Asian American Chamber of Commerce w 1998, nagrodę Pravasi Bharati Award od indyjskiego rządu w 2008, doktorat honoris causa Uniwersytetu Guru Nanak Dev, nagrodę Fiat Lux Uniwersytetu Kalifornijskiego w 2008, wyróżnienie Asia Game Changer West Award w 2019 i wiele, wiele innych. W 1999 roku magazyn "Fortune" umieścił go w gronie siedmiu osób, które wywarły wpływ na codzienne życie wielu osób w XX wieku. Zmarł czwartego grudnia 2020 r. w wieku 94 lat.
Mirosław Usidus
