Samuel Reshevsky - geniusz szachowy z Ozorkowa
Samuel Reshevsky urodził się w polskiej rodzinie żydowskiej, jako Szmul Chaim Rzeszewski, 26 listopada 1911 r., w Ozorkowie nad rzeką Bzurą, ok. 20 km na północ od Łodzi. W 1914 r. rodzina Rzeszewskich przeniosła się do Tomaszowa Mazowieckiego, uciekając przed frontem pierwszej wojny światowej. W szachy nauczył się grać w wieku czterech lat i szybko zaczął robić ogromne postępy. Jako sześciolatek rozegrał ciekawą, chociaż przegraną, partię ze słynnym Akibą Rubinsteinem, a mając lat osiem uczestniczył w symultanach szachowych, rywalizując jednocześnie z wieloma silnymi zawodnikami (1).
W listopadzie 1920 r. rodzina Rzeszewskich wyemigrowała do USA, a niezwykły talent szachowy dziecka stał się podstawą jej utrzymania. Jako dziewięciolatek mały Szmul rozegrał symultanę z dwudziestoma oficerami i kadetami Akademii Wojskowej w West Point. Wygrał wtedy dziewiętnaście partii, a tylko jedną zremisował.
Od tego czasu podróżował z rodzicami po USA, by grać i zarabiać pieniądze dla rodziny (2). Najczęściej zwyciężał i to ze znakomitymi rezultatami - w sumie na 1500 rozegranych partii przegrał tylko osiem. Nie miał czasu, aby chodzić do szkoły, więc jego rodzice musieli stanąć przed Manhattańskim Sądem Rodzicielskim pod zarzutem niewłaściwego sprawowania opieki.
W swojej książce "Reshevsky on Chess" (1948) autor tak pisał o tych latach:
"Kiedy jako cudowne szachowe dziecko przemierzałem Europę i Stany Zjednoczone, moje pokazy były przedmiotem dużego zainteresowania. Każdy był ciekaw, jak ośmioletni chłopiec mógł bić dojrzałych wiekiem przeciwników w ich własnej grze. Ludzie nieustannie niepokoili mnie, prosząc o wyjaśnienia. Wówczas nie mogłem odpowiedzieć na ich pytania, ale mogę to zrobić teraz. Szachy były dla mnie naturalną funkcją, jak oddychanie. To nie wymagało żadnego świadomego wysiłku. Poprawne ruchy w grze były dla mnie czymś tak samo spontanicznym, jak nabranie powietrza w płuca."
Na szczęście ogromny talent młodego Szmulka został zauważony i doceniony. Znalazł się sponsor dobroczyńca, Julius Rosenwald, współwłaściciel i szef firmy Sears, Roebuck & Company w Chicago, który zgodził się zapewnić finansową pomoc szachowemu cudownemu dziecku. Postawił jeden warunek: chłopak ma się uczyć.
Szmul Chaim Rzeszewski w roku 1924 przyjął oficjalnie angielską wersję imienia i nazwiska - Samuel Herman Reshevsky. Przez dziesięć lat młody pasjonat królewskiej gry skupił się przede wszystkim na nauce. W 1933 r. ukończył studia ekonomiczne na Uniwersytecie w Chicago, po czym poświęcił się szachom turniejowym (3).
W 1935 r. na zawodach w Margate wyprzedził o pół punktu José Raúla Capablankę, wygrywając z nim bezpośrednią partię. Od tego czasu był zapraszany na najbardziej prestiżowe turnieje. W 1936 r. zdobył swoje pierwsze mistrzostwo Stanów Zjednoczonych. Wygrywał wiele międzynarodowych imprez, a w latach 1936-1942 zanotował serię 75 gier bez porażki w zawodach o mistrzostwo USA. Uczestniczył w nich w sumie 21 razy, począwszy od roku 1936 aż po 1981.
W 1948 r., po śmierci Aleksandra Alechina, organizacja szachowa FIDE po raz pierwszy zorganizowała bezpośredni turniej o tytuł mistrza świata. Reshevsky zajął w nim trzecie miejsce, z wynikiem 10,5 punktów (zwycięzca, Michaił Botwinnik, zdobył 14) - wygrywając w sumie sześć partii, przegrywając cztery i remisując dziewięć.
W ciągu długiej międzynarodowej kariery, która trwała prawie do ukończenia przez niego 80 lat, zakwalifikował się pięć razy do turnieju kandydatów/ pretendentów do tytułu mistrza świata i sześciokrotnie zdobył tytuł mistrza USA. Brał udział w ośmiu olimpiadach, sześciokrotnie na pierwszej szachownicy. W 1937 r. w Sztokholmie, grając na pierwszej szachownicy, zdobył ze swoją drużyną złoty medal olimpijski.
Również jako senior nadal uzyskiwał znakomite rezultaty. W wieku 63 lat zdobył z drużyną USA brązowy medal na olimpiadzie w Nicei. W roku 1981, mając 70 lat, zajął trzecie miejsce w mistrzostwach USA. W 1984 r. wygrał bardzo silnie obsadzony turniej Reykjavik Open, w którym udział wzięło wielu arcymistrzów.
Zmarł 4 kwietnia 1992 r. w Nowym Jorku. Według retrospektywnego systemu Chessmetrics, najwyższy ranking osiągnął w październiku 1953 r. Z wynikiem 2785 punktów zajmował wówczas pierwsze miejsce na świecie.
Podczas swojej długiej szachowej kariery pokonał siedmiu mistrzów świata ( Emanuela Laskera, Capablancę, Alechina, Maxa Euwe, Botwinnika, Vasily’ego Smyslova oraz Bobby’ego Fischera). Chociaż Reshevsky i Fischer byli zaciekłymi rywalami przy szachownicy, ten drugi bardzo szanował starszego mistrza i uważał, że w połowie lat 50. XX wieku był on najsilniejszym graczem na świecie (4). Obaj rozegrali ze sobą w sumie 26 partii – dziewięć razy zwyciężył Fischer, cztery razy Reshevsky, a trzynastokrotnie dochodziło do remisu.
W 1957 r. czternastoletni Fischer zwyciężył w Mistrzostwach Stanów Zjednoczonych. W następnym roku ponownie zdobył tytuł, a jednym z pokonanych rywali był o 32 lata starszy Reshevsky. Poniższa partia pochodzi właśnie z tego turnieju. Jest przykładem przepięknej pułapki debiutowej w obronie sycylijskiej, w jaką dał się złapać Reshevsky genialnemu piętnastolatkowi. Stary mistrz starał się ciągnąć partię jak najdłużej, godząc się z utratą hetmana, ponieważ byłoby mu wstyd natychmiast poddać się młodzieńcowi. Reshevsky uczynił to dopiero w 42 posunięciu (5).
Robert James Fischer - Samuel Reshevsky, mistrzostwa USA, 1958
1.e4 c5 2.Sf3 Sc6 3.d4 c:d4 4.S:d4 g6 5.Ge3 Sf6 6.Sc3 Gg7 7.Gc4 O-O 8.Gb3 pułapka! Sa5? (diagram 6). Błąd, czarne wpadają w pułapkę 9.e5! Se8? Przegrywające posunięcie, już lepsze byłoby 9…S:b3 10.G:f7+! (diagram 7) 10…K:f7 11.Se6! d:e6. Nie można 11…K:e6, ze względu na 12.Hd5+ Kf5 13.g4+ z nieuchronnym matem. 12.H:d8 (diagram 8) Sc6 13.Hd2 G:e5 14.O -O Sd6 15.Gf4 Sc4 16.He2 G:f4 17.H:c4 Kg7 18.Se4 Gc7 19.Sc5 Wf6 20.c3 e5 21.Wad1 Sd8 22.Sd7 Wc6 23.Hh4 We6 24.Sc5 Wf6 25.Se4 Wf4 26.H:e7+ Wf7 27.Ha3 Sc6 28.Sd6 G:d6 29.W:d6 Gf5 30.b4 Wff8 31.b5 Sd8 32.Wd5 Sf7 33.Wc5 a6 34.b6 Ge4 35.We1 Gc6 36.W:c6 b:c6 37.b7 Wab8 38.H:a6 Sd8 39.Wb1 Wf7 40.h3 Wf:b7 41.W:b7+ W:b7 42.Ha8 1-0
dr inż. Jan Sobótka
