Louis de la Bourdonnais - najlepszy na świecie szachista w latach 1821-1840
Louis de la Bourdonnais urodził się na francuskiej wyspie Reunion na Oceanie Indyjskim w 1795 roku (wg niektórych źródeł w 1797 roku) (1).
Louis był wnukiem Bertranda-François Mahé de la Bourdonnais (2). Dziadek Louisa był francuskim oficerem marynarki wojennej i administratorem kolonialnym w służbie Francuskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej. W 1724 roku wykazał się taką odwagą w zdobyciu Mahé (największa wyspa archipelagu Seszeli), że nazwa wyspy została dodana do jego nazwiska. Bertrand-François Mahé de la Bourdonnais był gubernatorem wysp Île de France (obecnie Mauritius) i Île de Bourbon (obecnie Reunion).
źródło: https://bit.ly/3Uox0Bn
Café de la Régence - szachowa stolica świata
Louis de la Bourdonnais poznał szachy podczas studiów w Paryżu w 1814 roku, a od 1818 roku był stałym bywalcem paryskiej kawiarni Café de la Régence.
Kawiarnię, przy placu Palais-Royal, w pobliżu Luwru, założył w roku 1681 roku mieszczanin o nazwisku Lefevre. Na początku nazywała się Café de Palais-Royal, a w roku 1718 zmieniła nazwę na Café de la Régence. W kawiarni zbierała się i przesiadywała całymi dniami szachowa elita, w tym między innymi Kermeur de Legal i jego uczeń - François Philidor, kompozytor i najwybitniejszy szachista XVIII stulecia.
Dla wielu czołowych szachistów rozgrywane w kawiarni partie stanowiły znaczące źródło dochodów, bo najczęściej grano na pieniądze. Można więc zaryzykować stwierdzenie, że ludzka skłonność do hazardu przyczyniła się do rozwoju szachów. W kawiarni nie tylko grano na pieniądze albo także obstawiano wyniki poszczególnych partii. Do końca XIX wieku mistrzem Café de la Régence był zazwyczaj najsilniejszy gracz w kraju, a czasami nawet na świecie. W kawiarni spotykali się przedstawiciele paryskiej inteligencji - pisarze, dziennikarze, politycy.
Louis de la Bourdonnais miał w Café de la Régence swój stały stolik i grał niemal codziennie, czasami po 12 godzin. Początkowo jego szachowym nauczycielem był francuski mistrz szachowy Jacques Mouret (1787-1837). W Café de la Régence poznał też najsilniejszego wówczas szachistę świata Alexandre'a Deschapelles, u którego poznawał tajniki gry na mistrzowskim poziomie (3). Deschapelles jako żołnierz armii napoleońskiej stracił prawą rękę w bitwie pod Moguncją i nosił na twarzy długą szramę od szabli. Szachowi przeciwnicy w Café de la Régence, którym zazwyczaj dawał fory, nazywali go "manchot" (jednoręki) i zastanawiali się, czy to jego rana dała mu niesamowity intelekt.
W kwietniu 1821 roku w Saint-Cloud pod Paryżem Deschapelles rozegrał szachowy trójmecz. Jego przeciwnikami byli: uczeń i towarzysz z Café de la Régence Louis de la Bourdonnais oraz szkocki mistrz szachowy John Cochrane. Deschapelles jako uznany mistrz grał wszystkie partie bez piona f7, dając oprócz tego przeciwnikom możliwość wykonania dwóch pierwszych ruchów na początku partii. Łatwo pokonał Cochrane'a, uległ jednak swojemu uczniowi 0-7 (niektóre źródła podają wynik 1-6). Od tego meczu uważa się Louisa de la Bourdonnais za najlepszego szachistę na świecie, jako że wtedy również bardzo łatwo uporał się z Johnem Cochrane'em. (4). Pokonany Deschapelles wkrótce po owym trójmeczu ogłosił wycofanie się z szachów (na rzecz wista). Od tego momentu Louisa de la Bourdonnais zaczęto powszechnie uważać za najsilniejszego szachistę na świecie.
W 1823 i 1825 roku Louis de la Bourdonnais odwiedził Londyn, gdzie pokonał wszystkich profesjonalnych szachistów, którzy przyjęli jego wyzwanie. W lipcu poślubił Angielkę, Elizę Waller Gordon.
W 1831 roku stracił cały swój majątek (w znacznej części odziedziczony po ojcu) na nieudanych spekulacjach i był zmuszony utrzymywać się z szachów. W 1833 roku wydał w Paryżu dwutomową książkę szachową "Nouveau Traite du Jeux des Echecs" (Nowy traktat o grze w szachy), zawierający praktyczne rady, jak systematycznie uczyć się szachów oraz jak liczyć warianty. Książka, której każdy egzemplarz kosztował 10 franków, zawierała m.in. analizę debiutów szachowych, prostych końcówek i ciekawych pozycji.
Szachowy pojedynek La Bourdonnais - McDonnell
Anglia nie miała takich tradycji szachowych jak Francja, gdzie szachiści spotykali się w kawiarniach takich jak Café de la Régence. Zamiast tego w latach dwudziestych XIX wieku miłośnicy królewskiej gry zaczęli organizować się w klubach szachowych. Londyński Klub Szachowy powstał w 1807 roku, grali w nim wysokiej klasy angielscy gracze tacy jak John Cochrane i William Lewis. McDonnell był uczniem Lewisa i kiedy pokonał swojego mistrza, cała Anglia miała nadzieję, że w końcu wychowali gracza, który pokona potężnych francuskich mistrzów.
W 1834 roku Westminsterski Klub Szachowy zaprosił francuskiego mistrza Louisa de la Bourdonnais, uważanego przez wielu za najsilniejszego szachistę świata, do rozegrania szachowego pojedynku z McDonnellem, najlepszym wówczas brytyjskim szachistą. Alexander McDonnell urodził się 22 maja 1798 w Belfaście, pochodził z zamożnej rodziny, jego ojciec i stryj byli lekarzami. W 1825 roku został uczniem czołowego brytyjskiego szachisty Williama Lewisa. Wkrótce poczynił takie postępy, że jego mistrz i nauczyciel zaczął unikać okazji do gry przeciwko swemu uczniowi. W 1831 roku wraz z George’em Walkerem założyli Westminster Chess Club i był już wtedy powszechnie uważany za najlepszego brytyjskiego szachistę.
Pomiędzy czerwcem a październikiem 1834 w Westminster Chess Club w Londynie szachiści rozegrali serię sześciu meczów, na które złożyło się 85 partii. McDonnell wygrał drugi mecz, a La Bourdonnais wygrał pierwszy, trzeci, czwarty i piąty. Szósty mecz był niedokończony. Ogólny bilans partii był korzystny dla Francuza: +45–27=13. Kolejne rozgrywane partie były szeroko publikowane, analizowane i komentowane przez ekspertów w całej Europie. Styl gry obu graczy był zupełnie inny. La Bourdonnais był szybki i intuicyjny, często odpowiadał przeciwnikowi w kilka sekund. McDonnell był bardziej rozważny i namyślał się nad niektórymi swoimi ruchami przez ponad godzinę (nie było wtedy jeszcze zegarów szachowych do kontroli czasu). Dopiero w roku 1852 angielski mistrz szachowy Howard Staunton zaproponował stosowanie klepsydr (zegarów piaskowych) do pomiaru czasu w pojedynkach szachowych (zainteresowanych czytelników odsyłam do artykułu "Historia zegara szachowego", "Młody Technik" 4/2014). Partie zwykle zaczynały się około południa, a niektóre trwały ponad siedem godzin. Po każdej partii McDonnell wracał wyczerpany do swojego pokoju, a La Bourdonnais pozostawał w sali gry, często grając w szachy z innymi przeciwnikami. Temperamenty przeciwników bardzo się różniły. La Bourdonnais był jowialny i rozmowny, McDonnell cichy i niezdradzający emocji.
W pierwszej partii trzeciego meczu McDonnell z powodzeniem wprowadził nową odmianę gambit u królewskiego (1.e4 e5 2.f4 e:f4 3.Sf3 g5 4.Gc4 g4 5.Sc3), znaną dziś jako gambit McDonnella (5). Celem gambitu jest uzyskanie znaczącej przewagi w rozwoju (skoczek, goniec i hetman) za poświęconego skoczka, a następnie atak na króla czarnych.
A oto przebieg 8 partii 4 rundy meczu Alexander McDonnell - Louis de la Bourdonnais, Londyn 1834:
1.e4 e5 2.f4 e:f4 3.Sf3 g5 4.Gc4 g4 5. Sc3 g:f3 6.H:f3 Gh6 7.d4 Sc6 8.O-O S:d4 9.G:f7+ K:f7 10.Hh5+ Kg7 11.G:f4 G:f4 12.W:f4 Sf6 13.Hg5+ Kf7 14.Waf1 Ke8 15.W:f6 He7 16.Sd5 Hc5 17.Kh1 Se6 18.W:e6+ d:e6 19.Sf6+ 1-0
Szósty mecz został przerwany. La Bourdonnais musiał wracać do Paryża, gdzie układał się z wierzycielami, czego przyczyną były katastrofalne inwestycje poczynione kilka lat wcześniej.
Planowano dokończenie meczu, jednak latem 1835 roku stan zdrowia McDonnella pogorszył się (choroba Brighta - zapalenie nerek). 15 września 1835 roku irlandzki mistrz zmarł w Londynie w wieku 37 lat. Ta seria szachowych pojedynków ogromnie przyczyniła się do popularyzacji królewskiej gry (6) i uważana jest za nieoficjalny mecz o mistrzostwo świata w szachach.
źródło: https://bit.ly/3VwbonM
Louis de la Bourdonnais w 1836 r. wraz z przyjaciółmi z Café de la Régence w Paryżu powołał do życia miesięcznik "Le Palamède" - pierwszy na świecie periodyk poświęcony grze w szachy (7, 8). Magazyn ten przestał być publikowany w 1839 roku, ale został wznowiony w grudniu 1841 roku przez Pierre'a Charles'a Fourniera de Saint-Amant, który kontynuował publikację do końca 1847 roku, mając prawie 300 subskrybentów. Tytuł czasopisma nawiązywał do imienia jednego z greckich książąt biorących udział w wojnie trojańskiej. W mitologii greckiej Palamedes uczeń centaura Chirona, wyróżniający się niezwykłą przenikliwością i roztropnością, jest mitycznym wynalazcą gry w szachy, arytmetyki, porządku bitwy, spisanych praw, miar i wag, gier w kości i sygnałów ognia używanych do przekazywania wiadomości.
La Bourdonnais od czasu pokonania Alexandra McDonnella również podupadał na zdrowiu. Problemy zdrowotne i finansowe towarzyszyły mu już do końca życia. Został zmuszony przez swoich wierzycieli do sprzedania wszystkiego, co posiadał, łącznie z ubraniami. Przez krótki okres był sekretarzem Paryskiego Klubu Szachowego, który jednak dość szybko zbankrutował. W 1838 doznał udaru mózgu i od tego czasu chorował (obrzęki - oedema). Musiał sprzedać swoje książki, meble i ubrania. W 1840 roku w poszukiwaniu pracy przeniósł się do Londynu, gdzie zmarł 13 grudnia. George Walker, organizator jego meczu z McDonnellem, zapłacił za jego pogrzeb. Został pochowany na tym samym cmentarzu Kensal Green Cemetery, co jego wielki przeciwnik, Alexander McDonnell. Na grobie jest napis: "Louis Charles De La Bourdonnais, słynny szachista, zmarł 13 grudnia 1840, lat 43" (źródło: Chess Player’s Chronicle, t. 3, 1842, s. 12).
Alexander McDonnell - Louis de la Bourdonnais
Londyn 1834, 16 partia 4. meczu 1. e4 c5 2. Sf3 Sc6 3. d4 c:d4 4. S:d4 e5 (diagram 9) 5. S:c6 Lepsze jest 5. Sb5, gdyż po biciu skoczkiem na c6 i odbiciu pionem czarne odzyskują kontrolę nad polem d5. 5…b:c6 6. Gc4 Sf6 7. Gg5 Ge7 8. He2 (diagram 10). Umożliwia czarnym posunięcie pionem na d5, lepsze było 8. Sc3. W obronie sycylijskiej białe powinny utrudniać marsz piona d. 8…d5 9. G:f6. Niepotrzebna wymiana gońca białych za skoczka czarnych. 9…G:f6 10. Gb3 O-O 11. O-O a5 12. e:d5 c:d5 13. Wd1 d4 (diagram 11) 14. c4 Lepsze było 14. c3 lub 14. Sd2. Czarne uzyskały już wyraźną przewagę pozycyjną. 14…Hb6 15. Gc2 Gb7 16. Sd2 Wae8. Słuszna decyzja czarnych z pozostawieniem wieży na polu f8. Marsz czarnych pionków na liniach e i f będzie wspierany przez wieże. 17. Se4 Gd8 18. c5 Hc6 19. f3 Ge7 20. Wac1 f5 (diagram 12) Czarne piony maszerują. Nie można oczywiście grać 20…G:c5 ze względu na 21. S:c5 i skoczek jest nietykalny ze względu na groźbę 22.G:h7+. 21. Hc4+ Kh8 22. Ga4 Hh6 23. G:e8 f:e4 24. c6 e:f3 25. Wc2. Białe nie mogły bić gońca, bo nastąpiłoby 25…He3+ z matem w 5 posunięciach. 25…He3+? (diagram 13) Najlepsze dla czarnych było 25…Ga6 26. H:a6 e4 z wygraną pozycją. 26. Kh1? Błąd białych, znacznie lepszą odpowiedzią byłoby 26. Wf2 i jak wykazały komputerowe analizy, szanse obu stron na zwycięstwo byłyby równe. 26…Gc8 27. Gd7 f2 Innym bardzo dobrym posunięciem jest także 27…d3. 28. Wf1 d3 29. Wc3 G:d7 30. c:d7 e4 31. Hc8 Gd8 Do wygranej prowadziło również 31…Wd8. 32. Hc4. Piękne posunięcie czarnych. He1 33. Wc1 d2 34. Hc5 Wg8 35. Wd1 e3 36. Hc3 H:d1 37. W:d1 e2 (diagram 14), McDonnell poddał partię, ponieważ białe nie mają obrony przed forsownym matem w pięciu posunięciach. 0-1
Partia ta pokazała siłę maszerującego bloku centralnych pionów, zgodnie też z dewizą wielkiego francuskiego poprzednika François-André Danicana Philidora, który twierdził, że pionki są "duszą szachów". Pozycja końcowa jest jedną z najbardziej zaskakujących w historii szachów.
dr inż. Jan Sobótka
- nauczyciel akademicki,
licencjonowany instruktor
i sędzia szachowy
