Najwybitniejszy szachista początku XIX wieku
Alexandre Louis Honore Lebreton Deschapelles (1) urodził się 7 marca 1780 w szlacheckiej francuskiej rodzinie w miejscowości Villed’Avray położonej około 12 kilometrów na zachód od centrum Paryża. Jego rodzicami byli Louis Gatien Le Breton Comte des Chapelles, urodzony w Nowym Orleanie w Luizjanie w 1741 roku i Marie Françoise Geneviève d’Hémeric des Cartouzières z Béziers na południu Francji.
Urodził się w rodzinie szlacheckiej i mieszkał w pałacu wersalskim do 10 roku życia, jego ojciec był feldmarszałkiem Ludwika XVI. Alexandre postanowił pójść w ślady ojca. Wstąpił do renomowanej szkoły kadetów w Brienne z myślą o karierze wojskowej. Do szkoły tej uczęszczał kiedyś młody Napoleon Bonaparte. W 1791 roku ojciec Louis Gatien zdecydował się wyemigrować do Niemiec wraz z żoną i dwiema córkami. Alexandre pozostał sam we Francji.
Z powodu przewrotów rewolucyjnych szkołę, do której uczęszczał Alexandre zamknięto, a uczniów zwolniono. Po emigracji ojca Alexandre opuścił Brienne i w wieku 14 lat wstąpił do francuskiej armii republikańskiej Sambreet-Meuse. W bitwie pod Fleurus (wg. niektórych źródeł było to w bitwie pod Moguncją lub w bitwie pod Ettlingen) stracił prawą rękę i od tego czasu otrzymał przydomek "Manchot" (po francusku jednoręki). Otrzymał też cios szablą, który pozostawił bliznę od brwi do szyi.
na Półwyspie Iberyjskim, do niewoli dostał się cały 18-tysięczny korpus Wielkiej Armii,
źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:La_Rendici%C3%B3n_de_Bail%C3%A9n_ (Casado_del_Alisal).jpg
Niektórzy jego przyjaciele twierdzili, że te rany mogły mieć wpływ na jego niezwykły talent szachowy. W uznaniu ogromnej odwagi młody Deschapelles otrzymał Order Legii Honorowej. Utrata prawej ręki przekreśliła jego marzenia o wielkiej żołnierskiej karierze. Obrażenia Deschapellesa uniemożliwiły mu kontynuowanie tego, co zapowiadało się na udaną karierę jako oficer polowy. Gdy tylko wyzdrowiał, został przeniesiony do administracji wojskowej. W czasie napoleońskich zmagań w Hiszpanii został wzięty do niewoli w Bailén (2). Stamtąd przewieziony do Kadyksu i uwięziony na statku więziennym po atlantyckiej stronie Cieśniny Gibraltarskiej (3). W 1810 roku Deschapelles uciekł i wrócił do Francji.
Podczas krótkiego powrotu Napoleona do władzy w 1815 roku, znanego jako "100 dni Napoleona", Deschapelles, już w stopniu generała (według niektórych relacji), pomógł zorganizować opór we wschodniej części Francji wobec drugiej inwazji aliantów (4).
wiki/100_dni_Napoleona#/media/Plik:Return_of_Napoleon.jpg
m.technik - www.mt.com.pl - nr 1/2023
Po błyskawicznym opanowaniu kraju i zdobyciu Paryża Napoleon zapowiedział ustanowienie rządów konstytucyjnych i prowadzenie pokojowej polityki w stosunku do państw europejskich. Deklaracja ta została odrzucona przez państwa koalicji a klęska zadana Napoleonowi pod Waterloo (18 VI 1815) zmusiła go do ponownej abdykacji.
W 1815 roku Napoleon Bonaparte został zesłany na Świętą Helenę, wyspę położona na Oceanie Atlantyckim, około 1900 km na zachód od wybrzeża Afryki. Przez całe swoje życie Cesarz bardzo cenił szachy i często w nie grał, chociaż tylko na amatorskim poziomie (5). Po zesłaniu na wyspę Świętej Heleny grał w szachy codziennie.
źródło: https://blog.napoleon-cologne.fr/en/napoleon-bonaparte-chess-player/
Po upadku Napoleona Deschapelles odszedł z wojska i poświęcił się szachom. Twierdził, że nauczył się grać w szachy w cztery dni, obserwując grę Bernarda uważanego za najlepszego gracza po śmierci Philidora, po tych czterech dniach zaczął z nim wygrywać. Był wysokim, przystojnym mężczyzną, aroganckim i dumnym, wiedział, że w szachach przewyższa wszystkich swoich rówieśników. Wkrótce Deschapelles był jednym z najsilniejszych graczy sławnej paryskiej kawiarni "Café de la Régence" (6). Był nauczycielem wielu wybitnych francuskich szachistów, jak np. Jacquesa François Moureta, a od 1820 roku Louisa La Bourdonnaisa.
źródło: https://unoscacchista. com/2018/03/14/deschapelles-le-manchot-2/
Café de la Régence, która dziś już nie istnieje, została założona w 1681 roku pod nazwą Café de la Place du Palais-Royal. Od 1715 r. zaczęto ją nazywać Café de la Régence. Była to kolebka najwybitniejszych szachistów i miejsce spotkań paryskich fanów szachów. W lokalu było około 20 szachownic, które zawsze były otoczone przez tłumy fanów... i dużo dymu z cygar i papierosów. Stoły oświetlone lampami gazowymi stały bardzo blisko siebie. Pomimo takiego przepełnienia w kawiarni zawsze panowała pełna szacunku cisza.
Deschapelles nie był teoretykiem i trudno ocenić jego prawdziwy poziom gry. Nie czytał książek szachach i w przeciwieństwie do Philidora czy Saint-Amanta nigdy nie pisał o szachach. Jego znajomość debiutów nie była szczególnie dobra, więc często długo zastanawiał się nad pierwszymi posunięciami.
Pasjonowały go wszelkie gry i pomimo utraty ręki był znany jako najlepszy bilardzista we Francji. Ponad szachy przedkładał też czasami grę w wista (gra karciana wywodząca się z Anglii, która była szczególnie popularna w XVIII i XIX wieku) ze względu na wyższe stawki, jakie można było przy kartach uzyskać. We współczesnym brydżu, następcy dziewiętnastowiecznego wista, znany jest manewr Deschapellesa. Alexandre w mistrzowski sposób opanował grę w warcaby polskie, z dużym powodzeniem grywał również w tryktraka (jedna z najstarszych gier planszowych dla dwóch osób, angielska nazwa tej gry - backgammon powstała w XVII wieku). Deschapelles miał niesamowity talent do gier. Trzy miesiące po nauczeniu się ruchów polskich warcabów (warcaby stupolowe zwane międzynarodowymi) pokonał mistrza Francji w tej grze.
W 1821 roku w Saint-Cloud pod Paryżem Deschapelles rozegrał szachowy trójmecz. Jego przeciwnikami byli: jego uczeń i towarzysz z Café de la Régence Louis de la Bourdonnais oraz szkocki mistrz szachowy John Cochrane. Deschapelles jako uznany mistrz grał wszystkie partie bez piona f7 dając oprócz tego przeciwnikom możliwość wykonania dodatkowego ruchu na początku partii. Łatwo pokonał Johna Cochrane +7–0=0, uległ jednak swojemu uczniowi +0–7=0. Od tego meczu uważa się La Bourdonnaisa za nieoficjalnego mistrza świata, jako że łatwo uporał się również z Johnem Cochrane +6–1=0.
źródło: https://lecafedelaregence.blogspot.com/2015/09/courte-biographie-de-deschapelles.html
Deschapelles oddał pierwszeństwo swojemu uczniowi i przestał grywać w szachy, preferując większe przychody z gry w wista. W rzeczywistości nigdy całkowicie nie porzucił szachów.
Grając sporadycznie w szachy w połowie lat trzydziestych XIX wieku, Deschapelles nadal dawał swoim przeciwnikom fory (grał bez pionka f7 i przeciwnik miał prawo do wykonania dwóch początkowych ruchów zamiast jednego).
Fory w szachach to przywilej, przewaga początkowa, dana przeciwnikowi słabszemu w grze - dla wyrównania szans. Współcześnie za grę na fory uważa się również, gdy słabszy gracz dysponuje większym czasem do namysłu. Ten rodzaj gry (niezgodny z oficjalnymi przepisami) był bardzo popularny w tzw. szachach kawiarnianych, zaś obecnie pojawia się w grze amatorów lub w szczególnym imprezach szachowych. Gra na fory może też być dobrym narzędziem treningowym w początkowym okresie nauki szachów.
W 1836 roku Deschapelles rozegrał mecz z Pierre Saint-Amantem. Tradycyjnie dając przeciwnikowi piona i dwa ruchy przewagi zremisował +1–1=1. W 1842 roku ponownie pokonał Saint-Amanta (uznawanego za najsilniejszego szachistę Francji po śmierci La Bourdonnaisa), tym razem 3–2.
Pod koniec życia Deschapelles skupił się na pielęgnacji swojego ogrodu. Uprawa owoców stała się jego nową grą, jego melony zdobywały nagrody i były podawane przy stole króla Ludwika Filipa. Na ostatnie dwa lata życia choroba przykuła Alexandre Deschapelles do łóżka. Poprosił pochowanie go bez publicznej wzmianki o jego śmierci lub fanfar. Poprosił również o grób nędzarza. Zmarł 27 października 1847 w Paryżu w wieku 67 lat.
A oto partia rozegrana przez Alexandre Deschapellesa w której gra czarnymi i daje fory przeciwnikowi:
John Cochrane - Alexandre Deschapelles, 1821 Paryż.
Deschapelles gra czarnymi bez piona f7 i pozwala białym wykonać dwa pierwsze posunięcia.
1. e4 i d4 na co czarne odpowiedziały 1…e6 (diagram 8) 2. f4 d5 3. e5 c5 4. c3 Sc6 (diagram 9) Pojawiła się struktura obrony francuskiej z przewagą dodatkowego tempa u białych i bez piona f7 u czarnych. Posunięcie 1...e6 znał już hiszpański szachista Luis Lucena (autor najstarszej drukowanej książki o szachach, której egzemplarze przetrwały do dzisiaj, wydanej w 1497 roku w Salamance). Swoją nazwę obrona francuska zyskała dopiero po korespondencyjnym meczu Paryż-Londyn w latach 1834-1836, w którym szachiści francuscy odnieśli zwycięstwo, zaskakując przeciwników nowym posunięciem. 5. Sf3 c:d4 6. c:d4 Hb6 7. Sc3 Gd7 8. a3 Sh6 9. h3 Lepsze było 8. Gd3 9…Sf5 (diagram 10) Czarne grają bardzo dobrze i przewaga białych powoli topnieje. 10. Se2 Ge7 11. g4 G:h4+ 12. S:h4 S:h4 13. Kf2 0-0 14. Kg3 Sg6 15. b4 a5 (diagram 11) 16. Gd2? Lepsze było 16. b5 H:b5 17. Ge3 z dobrą pozycją białych 16…a:b4 Jeszcze silniejsze było 16…S:d4 17. b:a5 Hb3+ 18.H:b3 S:b3 z dużą przewagą czarnych. 17. G:b4 S:b4 18. a:b4 H:b4 (diagram 12) Czarne odzyskały piona i uzyskały wyraźną przewagę pozycyjną. 19. Wb1 Wa3+ 20. Kh2 He7 21. W:b7 Więcej szans na obronę białe miałyby po 21. Gg2. 21…Hh4 22. W:d7? Hf2+ 23. Gg2 W:h3+ 24. K:h3 Hh4# (diagram 13) 0-1.
dr inż. Jan Sobótka
- nauczyciel akademicki,
licencjonowany instruktor
i sędzia szachowy
