Marszałek Józef Piłsudski - Honorowy Prezes Polskiego Związku Szachowego
Zamiłowanie Józefa Piłsudskiego (1) do szachów jest zrozumiałe. To gra stworzona dla dowódcy i polityka: rozwija zdolność koncentracji i przewidywania ruchów na kilka i więcej posunięć naprzód. Józef Piłsudski w swoich partiach przedkładał grę kombinacyjną i gambitową nad pozycyjną. Szachy były ulubioną rozrywką Józefa Piłsudskiego na wygnaniu i w ojczystym kraju, podczas pracy konspiracyjnej, w czasie przerwy w walce na polu bitwy, w gabinecie męża stanu i w godzinach relaksu na łonie rodziny.
Józef Piłsudski uczęszczał do gimnazjum w Wilnie. Wówczas, w wieku około 15 lat, bliżej zainteresował się grą w szachy. Jego pierwszym rywalem był starszy o rok brat Bronisław. Dużo grał w szachy podczas pięcioletniego zesłania na wschodnią Syberię w latach 1887–1892. Podczas I wojny światowej w życiu Piłsudskiego nastąpił okres szczególnego zainteresowania królewską grą. Każdą wolną chwilę - co potwierdzają wspomnienia i relacje - spędzał nad szachami (2).
Pocztówka autorstwa Leopolda Gottlieba,
która znajduje się w Muzeum Niepodległości w Warszawie,
źródło: https://tiny.pl/c5m4x
Na zdjęciu (3) zrobionym w czerwcu 1916 roku w miejscowości Wołczeck na Wołyniu Józef Piłsudski gra w szachy z Jędrzejem Moraczewskim (pierwszy z lewej). Widoczny jest jeszcze oficer Legionów Polskich, rotmistrz Władysław Belina-Prażmowski (za Piłsudskim).
źródło: https://tiny.pl/c5m4m
Piłsudski był zwolennikiem skromnego i prostego stylu życia. Na co dzień nosił zwykłą szarą bluzę wojskową. Zakazywał także przebywania w jego pobliżu ochroniarzy, stale nosił za to przy sobie rewolwer (również w nocy - kładł go obok łóżka). Cenił sobie też prostą kuchnię. Alkohol pił w niedużych ilościach. Lubił za to palić papierosy, pić herbatę (nawet do 10 szklanek dziennie) i jeść słodycze.
Ulubionym koniem Marszałka była Kasztanka (4), klacz, którą otrzymał w 1914. Po raz pierwszy dosiadł jej w sierpniu 1914 roku, na początku szlaku bojowego I Brygady Legionów Polskich. Służyła mu ona do 1927 roku.
W pierwszych dniach lipca 1917 roku żołnierze Legionów Polskich odmawiali składania przysięgi na wierność cesarzom Austro-Węgier i Niemiec. Piłsudski nawoływał swoich żołnierzy do nieangażowania się w niepotrzebne wykrwawiające boje.
- Wasz bunt byłby pretekstem do zniszczenia całego kraju. Chodziliście na pole bitew umierać za ojczyznę, teraz idźcie za nią do więzienia - nawoływał przyszły naczelnik państwa polskiego. Sam też spodziewał się uwięzienia.
To nastąpiło 22 lipca 1917 roku. Razem z Józefem Piłsudskim w gdańskim więzieniu osadzony został także Kazimierz Sosnkowski. Piłsudski i Sosnkowski spędzili w gdańskim więzieniu kilka dni, a potem zostali przeniesieni do Magdeburga. Gdy przeb-wali razem w tym samym pawilonie, rozegrali w ciągu 4 miesięcy ponad 250 partii i w ogólnym bilansie nieco lepszy był Józef Piłsudski.
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 roku szachiści pragnęli powołać własną, niezależną organizację. W 1924 Polska była jednym z założycieli Międzynarodowej Federacji Szachowej FIDE w Paryżu. Dwa lata później powstał Polski Związek Szachowy, a na pierwszego prezesa wybrano Józefa Żabińskiego. Działacze zapraszają do środowiska szachowego polityków, dygnitarzy i mecenasów. Zapał działaczy, sprzyjający mecenat i świetna atmosfera w kadrze sprzyjają uzyskiwaniu świetnych wyników. W 1930 roku na Olimpiadzie Szachowej w Hamburgu polska reprezentacja zdobyła złoty medal (5).
Paulin Frydman, Ksawery Tartakower, Stefan Rotmil, Akiba Rubinstein, Kazimierz Makarczyk,
Dawid Przepiórka, Marian Wróbel, fot. https://tiny.pl/c5m4c
Wielkimi miłośnikami szachów byli marszałek Józef Piłsudski i jego brat Kazimierz Piłsudski, który w latach 1931–1932 był członkiem zarządu Polskiego Związku Szachowego, a w latach 1933–1939 jego wiceprezesem. W roku 1933 Piłsudski otrzymał godność honorowego prezesa Polskiego Związku Szachowego. Na dyplomie wręczonym Marszałkowi z tej okazji, w przedwojennych granicach Polski umieszczony został diagram nawiązujący do partii Fenton-Potter rozegranej w 1875 roku. W pozycji przedstawionej na diagramie białe figury, utożsamiające Marszałka i czyn Legionów, były stroną słabszą materialnie, podobnie jak Polska siła zbrojna w latach 1914–1918 wobec potęgi zaborców. Możliwość zwycięstwa białych symbolizowała przewagę genialnej myśli nad ogromną przewagą materialną i słuszność podjęcia walki o niepodległość Polski właśnie w tym historycznym momencie.
Poważnie chory Piłsudski nie odmówił, gdy organizatorzy przygotowywanej Olimpiady Szachowej w Warszawie zwrócili się do niego w 1934 r. z prośbą, by zechciał zostać głównym patronem imprezy w 1935 r. Dzięki temu olimpiada miała wsparcie osób z najwyższych kręgów rządowych i zakończyła się pełnym sukcesem w zgodnej opinii zagranicznych gości. Marszałek rozpoczęcia olimpiady nie dożył, bo zmarł 12 maja 1935 roku. W sali rozgrywek znajdowało się popiersie Józefa Piłsudskiego, przystrojone barwami narodowymi i okryte żałobną flagą. Gra szachowa straciła wielkiego miłośnika, szachy polskie - najważniejszego protektora, jakiego kiedykolwiek miały (6).
Richard Fenton - William Norwood Potter, Londyn 1875
Partia grana była na fory. Czarne grały bez piona f7 i do tego białe mogły wykonać 2 pierwsze posunięcia.
William Norwood Potter (7) był jednym z najsilniejszych ówczesnych angielskich szachistów i felietonistą szachowym w „Westminster Papers”. Od 1874 do 1876 wydawał własne czasopismo, „City of London Chess Magazine”, w którym publikowali artykuły Zukertorta i Steinitza. Richard Fenton znacznie słabiej grał w szachy a stał się znany w szachowym świecie głównie dzięki poniższej partii, rozegranej przeciwko Potterowi w Londynie w 1875 roku.
Gra na fory (gra z handi-capem) to rodzaj rozgrywki szachowej, w której jeden z zawodników (zazwyczaj z powodu swojej przeważającej siły gry) daje przeciwnikowi przewagę już na samym początku partii. Może to być usunięcie ze swoich sił jednej lub wielu bierek, danie przeciwnikowi dodatkowych ruchów i/lub gra z mniejszym czasem do namysłu.
Ten rodzaj gry (naturalnie niezgodny z oficjalnymi przepisami) był bardzo popularny w XVIII i XIX wieku w tzw. szachach kawiarnianych, zaś obecnie pojawia się w grze amatorów lub na szczególnych imprezach szachowych. Gra na fory może też być dobrym narzędziem treningowym w początkowym okresie nauki szachów.
1. e4 -- 2. d4 (diagram 8) 2…e6 3. Gd3 He7 4. Se2 d65. Sbc3 Sc6 6. a3 g6 7. O-O Gg7 8. Ge3 Sf6 9. h3 a6 10. f4 d5 11. e5 Sd7 12. f5 g:f5 13. G:f5 e:f5 14. S:d5 Hd8 15. Sef4 Sd:e5 16. d:e5 O-O 17. Hh5 G:e5 18. Wad1 He8 19. Hh4 Wf7 20. Wfe1 Hf8 21. b4 b6 22. c4 Gd7 23. Sd3 Hg7 24. Gf4 G:f4 25. S3:f4 Se5 26. Sf6+ H:f6 27. H:f6 W:f6 28. W:e5 Gc6 29. Kf2 Wf7 30. Wd3 Ge4 31. Wd4 Gc6 32. g3 Waf8 33. Sh5 We8 34. W:e8+ G:e8 35. Sf4 Gd7 36. Sd3 We7 37. Kf3 Kg7 38. c5 Gb5 39. c:b6 c:b6 40. Kf4 G:d3 41. W:d3 Wf7 42. Ke5 Kg6 43. Wd6+ Kg5 44. W:b6 f4 45. g:f4+ W:f4 46. W:a6 Wh4 47. b5 W:h3 48. a4 h5 49. b6 Wb3 50. a5 h4 51. Wa8 h3 52. Kd6 Kg4 53. Wh8 Wb5 (diagram 9) 54. W:h3 K:h3 55. Kc6 W:a5 56. b7 Wa6+ (diagram 10) 1/2-1/2, przeciwnicy zgodzili się na remis. Późniejsza analiza Johannesa Zukertorta w „City of London Chess Magazine” wykazała, że białe mogły wygrać tę końcówkę, grając 57. Kc5 (diagram 11) 57…Wa5+ 58. Kc4 Wa4+ 59.Kc3 Wa3+ 60. Kb2 z nieuchronną promocją piona.
Pozycja Saavedry
Po śmierci Pottera w marcu 1895 r. Georges Emile Barbier (prezes Glasgow Chess Club) analizował w swojej kolumnie szachowej „Glasgow Weekly Citizen” studium szachowe gry końcowej nawiązujące do powyższej partii Richard Fenton - William Norwood Potter. Uznał, że w pozycji przedstawionej na diagramie 12 czarne remisują i przedstawił takie rozwiązanie: 1...Wd6+ Czarne, aby nie dopuścić do promocji piona, muszą szachować białego króla. Po posunięciu 2. Kc5? czarne remisowałyby posunięciem 2...Wd1!, gdyż wtedy białe nie mogą uniknąć wymiany wieży za piona. Król białych podąża zatem do pola c2, aby nie dopuścić czarnej wieży do pola c1. 2. Kb5 Wd5+ 3. Kb4 Wd4+ 4. Kb3 Wd3+ 5. Kc2 Wd4! 6. c8=H? (diagram 13) 6…Wc4+ 7. H:c4 pat.
Nie było to prawidłowe rozwiązanie. Czytelnik magazynu „Glasgow Weekly Citizen” Fernando Saavedra, hiszpański ksiądz mieszkający wówczas w Glasgow, który grał tylko amatorsko w szachy, pokazał prawidłowe rozwiązanie tego studium, w którym to białe wygrywają, promując piona na wieżę. Odkrycie tego posunięcia sprawiło, że Saavedra stał się sławny w szachowym świecie, a to szachowe studium gry końcowej nosi nazwę pozycji Saavedry.
6. c8=W! (diagram 14), białe grożą matem: 7.Wa8+ Wa4 8 W:a4# 6…Wa4 7.Kb3. W obronie przed matem (8. Wc1#) czarne muszą oddać wieżę.
Emanuel Lasker, ówczesny mistrz świata w szachach, był pod tak wielkim wrażeniem wartości dydaktycznych tego manewru, że zdecydował się opublikować go ponownie 1 czerwca 1902 w „The Brooklyn Daily Eagle” pod nazwą „Pozycja Saavedry” (15), w którym białe zaczynają i wygrywają. Tak narodziła się ostateczna forma tego najsłynniejszego na świecie szachowego studium gry końcowej „pion przeciw wieży”.
Fernando Saavedra (16) urodził się w 1847 roku (niektóre źródła podają jego narodziny w 1849 r.) w Sewilli (Hiszpania). Rodzice Saavedry przenieśli się do Anglii, gdy był jeszcze dzieckiem. W 1866 roku wstąpił do Zgromadzenia Pasjonistów (założonego przez włoskiego mistyka św. Pawła od Krzyża w roku 1720) i przyjął święcenia kapłańskie w 1871 roku w Dublinie (Irlandia). Był członkiem Klubu Szachowego Clontarf w Dublinie i Glasgow Chess Club, grał w turniejach szachowych.
W latach 1892–1898 pełnił funkcję kapelana w więzieniu Barlinnie w Glasgow. 6 stycznia 1900 r. przybył do Australii, aby pracować w nowo utworzonej prowincji w Nowej Południowej Walii. W 1911 roku z powodu choroby wrócił do Hiszpanii i odtąd przebywał w Europie. Zmarł 1 maja 1922 roku i został pochowany na małym cmentarzu na górze Argus w Dublinie (17).
źródło: https://tiny.pl/c5m49
dr inż. Jan Sobótka
- nauczyciel akademicki,
licencjonowany instruktor
i sędzia szachowy
