Patenty i patentowanie

XV w. Pierwsze próby ochrony wynalazków opierały się na przywilejach patentowych. W latach dwudziestych XV w. Władysław Jagiełło wydał pierwszy znany na ziemiach polskich przywilej. Dokument dotyczył maszyny odwadniającej, wykorzystywanej w górnictwie.
1421 Wielu specjalistów uważa, że patenty przemysłowe niejako zapoczątkował Filippo Brunelleschi, architekt z Florencji. Skonstruował on system dźwigów do transportu marmuru z gór w okolicach Carrary, po czym chronił swój wynalazek przed chętnymi do kopiowania.
1449 Za pierwszy pisemny patent uważa się wyłączne prawo, jakie w tym właśnie roku otrzymał Flamandczyk Jan z Utynam na swoją technikę produkcji wyrobów ze szkła, nieznaną wcześniej na terenie Anglii. Monopol ten został rozciągnięty na dwadzieścia lat, jednak w zamian za wyłączność Jan z Utynam miał obowiązek uczyć nowej technologii rdzennych Anglików.

1474 Wchodzi w życie tzw. ustawa wenecka. Według niej twórca uzyskiwał dziesięcioletnią ochronę na nowy i twórczy pomysł, dotyczący urządzenia, które nie było dotychczas wykonywane. Uznaje się ją za pierwsze rzeczywiste prawo patentowe w historii. Wprowadzała wiele pojęć, których używa się w przepisach patentowych do dziś.

1555 Król Francji wprowadza praktykę publikacji w ramach patentu opisu wynalazku. Pierwszą znaną tego rodzaju „specyfikacją” był dokument opisujący budowę typu dalmierza wynalezionego przez Abela Foullona. Jednak jej publikacja została odłożona do 1561 r., kiedy to wygasły prawa patentowe wynalazcy. Patenty przyznawał władca, a także inne instytucje, np. Parlament Paryski. Nowatorstwo i oryginalność wynalazku sprawdzana była przez Francuską Akademię Nauk.

1589 Co najmniej od tego roku na terenie Niderlandów funkcjonował system rejestracji patentów i znaków towarowych.
1624 W Anglii, podczas rządów królowej Elżbiety I (2) i jej następcy Jakuba I, władca nadawał dworzanom - faworytom królewskim - patenty obejmujące dobrze znane produkty, np. ocet lub karty do gry. Wzbudziło to wzburzenie wśród poddanych, dlatego w 1624 r. parlament angielski postanowił ukrócić te praktyki, uchwalając prawo o monopolach ograniczające patenty wyłącznie do rzeczy nowo wynalezionych i dotychczas nieznanych.

1790 Pierwsze prawo patentowe w Stanach Zjednoczonych. Stosowano w nim rozwiązania podobne do wprowadzonych w wyżej opisanym brytyjskim prawie o monopolach. Ustawa z 10 kwietnia 1790 r. przyznawała wynalazcy prawo do korzyści majątkowych z wynalazku (right of an inventor to profit from his invention).

1791 Wchodzi w życie francuska ustawa patentowa. Rozpoczyna się okres wprowadzania krajowych ustaw patentowych. Na terenie Polski pod zaborami w 1817 r. uchwalona zostaje ustawa Królestwa Polskiego.

1836 Wraz z nową amerykańską ustawą patentową (Patent Act of 1836) powstaje nowoczesny system badań technicznych nowych patentów. Był to właściwie powrót do starszych zasad sprawdzania patentów. Wcześniej brak jasnych procedur weryfikacji prowadził do rejestrowania licznych zwariowanych i ekstrawaganckich pomysłów. W praktyce weryfikacją zajmowały się sądy. Od 1836 r. każdy wniosek patentowy był weryfikowany przez przeszkolonych specjalistów, którzy sprawdzali jego oryginalność i zgodność z prawem. System ten co do zasady obowiązuje w USA do dziś.

1873 Dynamiczny rozwój handlu międzynarodowego sprawił, że zaczęto głośno domagać się, aby prawo patentowe zostało ujednolicone na poziomie międzynarodowym. Okazją do podjęcia rozmów w tej sprawie okazała się planowana na rok 1873 międzynarodowa wystawa przemysłowa w Wiedniu. Wiele osób kwestionowało sens uczestnictwa w tym wydarzeniu. Austria nie posiadała w owym czasie ustawy patentowej, obawiano się więc, że wszystko, co zostanie tam ujawnione, w szybkim czasie skopiuje konkurencja.

1878 W 1860 r. Joseph Wilson Swan uzyskał brytyjski patent na „węglowe włókno żarzące się w częściowo opróżnionej z powietrza bańce”. Urządzenie to miało bardzo małą trwałość, wynalazca intensywnie nad nim jednak pracował i już w 1875 r. udało mu się znacząco je ulepszyć, dzięki odpompowaniu większej ilości tlenu. Swoją żarówkę ostatecznie opatentował w 1878 r. W Stanach Zjednoczonych Thomas Edison skopiował rozwiązania Swana, odrobinę je zmienił i rok później uzyskał własny patent (3). W kampanii reklamowej o brytyjskim poprzedniku nie wspominał nawet słowem. Obaj wynalazcy doszli jednak dość szybko do porozumienia. Ustalili, że Swan będzie mógł swobodnie dystrybuować żarówki w Wielkiej Brytanii, bez konkurencji ze strony Edisona, a Edison w Stanach Zjednoczonych, bez konkurencji ze strony Swana. W 1883 r. obaj panowie otworzyli wspólne przedsiębiorstwo - Edison & Swan United Electric Light Company, tzw. EDISWAN. Przy okazji powstał wzór rozwiązywania sporów patentowych.

Druga połowa XIX w. Fala krytyki patentów i prawa patentowego. Punktem wyjścia była obrona zasad wolnego rynku i handlu - z tego punktu widzenia patenty postrzegano jako monopole z państwowego nadania, dławiące rozwój gospodarczy i postęp techniczny. Przeciwnicy systemu patentowego doprowadzili do zniesienia w 1869 r. ochrony patentowej w Holandii (przywrócono ją w 1912 r.), a w Szwajcarii krytyka praw patentowych opóźniła przyjęcie przepisów chroniących patenty aż do roku 1907.

1918 Już 28 grudnia, czyli ok. półtora miesiąca po odzyskaniu niepodległości, powstaje Polski Urząd Patentowy. 4 lutego 1919 r. Naczelnik Państwa Józef Piłsudski wprowadza trzy dekrety: o patentach na wynalazki, o ochronie wzorów rysunkowych i modeli, o ochronie znaków towarowych.

1922 Na podstawie badań William Ogburn i Dorothy Thomas wysnuwają teorię, wg której pewne odkrycia w konkretnych momentach historii są po prostu nieuniknione. Twierdzą, że wynalazki pojawiają się wtedy, gdy świat jest na nie gotowy. Ktoś więc np. musiał skonstruować koło, bo bez tego ludzkość nie mogłaby się rozwijać. Dlatego też często jedna rzecz „wymyślana” jest przez kilka osób jednocześnie.

1952 W nowej amerykańskiej ustawie patentowej wprowadzono pojęcie „nie-oczywistości” procesu lub produktu jako warunku otrzymania patentu.

1967 W Sztokholmie podpisana zostaje konwencja o ustanowieniu Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (World Intellectual Property Organization - WIPO), jako jednej z szesnastu organizacji wyspecjalizowanych ONZ z siedzibą w Genewie. WIPO zajmuje się koordynacją i tworzeniem regulacji dotyczących systemu ochrony własności intelektualnej, a także świadczeniem pomocy prawnej i technologicznej. Konwencja weszła w życie w 1970 r., zaś organizacją wyspecjalizowaną ONZ OMPI/WIPO stała się w 1974 r. (6).

1970 Osiemnaście państw założycielskich podpisuje w Waszyngtonie Układ o Współpracy Patentowej (Patent Cooperation Treaty - PCT). Obecnie należy do niego ok. sto pięćdziesiąt krajów, przy czym stronami układu mogą być jedynie te, które ratyfikowały Konwencję Paryską z 1883 r. Układ umożliwia uzyskiwanie patentów w państwach-stronach układu w uproszczonym systemie, opartym na jednym zgłoszeniu patentowym (zgłoszenie międzynarodowe PCT).

1973 Od tego roku obowiązuje Konwencja o udzielaniu patentów europejskich, na podstawie której obywatele trzydziestu ośmiu państw zrzeszonych w Europejskiej Organizacji Patentowej mogą ubiegać się o przyznanie tzw. patentu europejskiego.

1990 Polska przystępuje do PCT - Układu o Współpracy Patentowej. Ochronę przysługującą z mocy PCT można uzyskać za pośrednictwem Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej.

1994 Nieudane próby kolejnych zmian doprowadziły do kryzysu patentowego w państwach sygnatariuszach Konwencji Paryskiej. To z kolei przyczyniło się do rozpoczęcia przez wysoko rozwinięte kraje świata prac nad nową regulacją prawną o charakterze globalnym. Ich wynikiem było porozumienie TRIPS z 1994 r. (Aspekty Handlowe Ochrony Własności Intelektualnej). TRIPS stanowił załącznik do porozumienia w sprawie utworzenia Światowej Organizacji Handlu (WTO). Dzisiaj należy do niego zdecydowana większość państw globu.

2005 Powołanie Europejskiego Urzędu Patentowego (7), organu wykonawczego Europejskiej Organizacji Patentowej, stworzonej na mocy Konwencji o udzielaniu patentów europejskich. Jego zadaniem jest przyznawanie patentów europejskich. Ma siedzibę w Monachium, oddział w Hadze, pododdziały w Berlinie, Wiedniu oraz Brukseli i zatrudnia ponad 6 tys. pracowników ze wszystkich państw członkowskich.

2006-13 W tym okresie trwają prace nad słynnym ACTA (Anti-Counterfeiting Trade Agreement), międzynarodowym porozumieniem, dotyczącym standardów ochrony własności intelektualnej. Na przełomie 2011 i 2012 r. nastąpiła eksplozja zainteresowania nimi oraz sprzeciwu - również w Polsce, za sprawą najpierw ataku tzw. Anonymous na serwery należące do rządu RP, a następnie fali publikacji internautów, blogerów, działaczy na rzecz wolności i neutralności Internetu. Ludzie, głównie młodzi, wyszli na ulice, demonstrując w maskach Guya Fawkesa (8), które od dawna są znakiem buntu i walki z „systemem”. Zdaniem krytyków, treści tego porozumienia pozwalały m.in. zablokować prewencyjnie dowolne treści i strony uznane za pirackie. Kontrowersyjna była też teoretyczna możliwość przeniesienia do polskich warunków przepisów z niejednokrotnie egzotycznych krajów-sygnatariuszy ACTA.

2012-14 Wielka patentowa batalia prawna pomiędzy koncernami Apple i Samsung (9). Wiosną 2014 r. sąd w San Jose wydał wyrok orzekający, że Samsung naruszył dwa patenty Apple i nakazał Koreańczykom wypłacić firmie z Kalifornii grzywnę w wysokości 119,6 mln dol. Ława przysięgłych uznała, że wszystkie urządzenia Samsunga wskazane przez Apple naruszają patenty firmy. Dokładnie chodzi o Quick links i odblokowanie telefonu za pomocą suwaka, co u firmy z Cupertino nazywa się Slide to unlock. Jednocześnie, mimo wyroku skazującego, sąd przyznał rację Samsungowi, że Apple naruszyło również jego patent. Chodziło o system organizacji zdjęć i wideo. Za karę firma z jabłkiem w herbie została zmuszona do zapłacenia Koreańczykom 158 400 dol. grzywny.

2013 - 9 lutego 2016 24 państwa Unii Europejskiej podpisały porozumienie o utworzeniu Jednolitego Sądu Patentowego, co otworzyło drogę do wejścia w życie tzw. systemu patentu jednolitego (9). Umowa ta stanowiła trzeci akt prawny, wchodzący w skład tzw. pakietu patentowego. Polska początkowo była jednym z głównych orędowników nowego systemu. Istniały nawet ambitne plany podpisania tego porozumienia za naszej prezydencji w UE, w drugiej połowie 2011 r. Potem jednak, m.in. na skutek nacisków niektórych krajowych środowisk - w szczególności korporacji polskich rzeczników patentowych, części przedsiębiorców i środowisk akademickich - zmieniono decyzję. W lutym 2013 r. polski rząd zrezygnował z podpisania umowy międzynarodowej o Jednolitym Sądzie Patentowym. Oprócz Polski do nowego systemu nie przystąpiły póki co m.in. Włochy i Hiszpania. Przewiduje się, że nowy system wejdzie w życie w 2016 r.