Elektroniczne książki i czytniki
1930
Amerykanin Bob Brown, inspirowany – zgodnie z legendą – pierwszym filmem dźwiękowym, jaki obejrzał, pisze manifest futurystyczny „The Readies”, w którym tworzy wizję maszyny „wizualizującej” książki (1). Była to bezspornie pierwsza w historii koncepcja e-booka. Według opisu Browna przyszłe urządzenie miało m.in. pozwalać na regulację rozmiaru czcionki oraz przyczyniać się do oszczędzania lasów, gdyż nie wymagałoby użycia papieru.
1949
Chcąc ulżyć uczniom noszącym ciężkie tornistry pełne podręczników, nauczycielka z Hiszpanii, Ángela Ruiz Robles, opatentowała urządzenie, które można uznać za pierwszą elektroniczną książkę (2). Maszyna napędzana była sprężonym powietrzem.
1960
Naukowcy z kalifornijskiego Stanford Research Institute (SRI) pod kierownictwem Douga Engelbarta rozpoczynają prace nad projektem NLS. W podobnym czasie na Uniwersytecie Browna zaczynają się prace nad systemem o nazwie Hypertext Editing System oraz projektem File Retrieval and Editing System (FRESS), którymi kieruje Andries van Dam. NLS i system hipertekstowy korzystały ze specjalnie zaprojektowanych urządzeń, natomiast FRESS – z komputerów IBM. Wszystkie te systemy były zalążkami nie tylko technologii e-booków, ale także technik strukturyzowania i edytowania treści w Internecie. Zawierały odsyłacze, grafiki i inne elementy charakterystyczne dla późniejszych elektronicznych publikacji. Van Dam uchodzi także za autora terminu „książka elektroniczna”. FRESS był przez lata wykorzystywany na Uniwersytecie Browna do przygotowywania elektronicznych wersji publikacji.
1971
Michael S. Hart inicjuje Projekt Gutenberg (3), digitalizując Deklarację Niepodległości Stanów Zjednoczonych. Jej elektroniczna edycja uznawana jest powszechnie za pierwszy prawdziwy e-book w historii. Według danych ze strony gutenberg.org, pod koniec 2014 r. w ramach projektu udostępnionych było już 46 tys. wolnych książek elektronicznych.
1972
W amerykańskim ośrodku Palo Alto Research Center pojawia się koncepcja urządzenia Dynabook (4), autorstwa Alana Kaya. Była to wczesna wizja notebooka i tabletu, dla której przewidywano również funkcję elektronicznej publikacji i odczytu wydawnictw książkowych.
2. Ángela Ruiz Robles z mechaniczną encyklopedią „Enciclopedia Mecánica”
4. Dynabook – koncept
1975
Twórcą pierwszej elektronicznej kartki był Nicholas Sheridon, powiązany zawodowo z kalifornijskim centrum technicznym Xerox Palo Alto Research Center. Do jej stworzenia wykorzystał kulki magnetyczne i dwie folie, w tym jedną przewodzącą prąd elektryczny. Mikroskopijne kulki były dwukolorowe, z jednej strony białe, z drugiej – czarne. Wprasowano je pomiędzy folie. Kiedy do folii przewodzącej prąd przykładano punktowe pole elektryczne, kulki odwracały się, prezentując swoją czarną stronę. Tym samym sprawiały wrażenie bycia śladem pisma na kartce papieru. Po przyłożeniu silnego pola elektrycznego odwracały się z powrotem – napis się ścierał. Była to prawersja technologii E Ink.
1985
Powstaje firma Voyager Company, pionier technologii CD-ROM. W formacie tym publikowano filmy, nagrania muzyczne, ale również książki, wzbogacane o multimedia (5).
1990
Firma Eastgate Systems publikuje „afternoon, a story”, autorstwa Michaela Joyce’a – pierwszą „elektroniczną powieść” w formacie hipertekstowym. Można ją było zakupić w postaci dyskietki komputerowej.
1992
Sony wypuszcza na rynek urządzenie o nazwie Data Discman (6), będące czytnikiem elektronicznych książek zapisanych na płytach CD. Książki takie, często wzbogacone o wiele multimedialnych dodatków, do odczytu w specjalnych urządzeniach lub po prostu na komputerach, były w latach 90. symbolem cyfrowej książki przyszłości.
1993
Firma Digital Book otwiera pierwszą miniksięgarnię elektronicznych książek i oferuje sprzedaż pięćdziesięciu cyfrowych tytułów na dyskietkach w formacie DBF (Digital Book Format).
1997
Joseph Jacobson zakłada firmę E Ink Corporation, specjalizującą się w produkcji e-papieru (7). Zmodyfikował on wspominany projekt Nicholasa Sheridona z 1975 r., zastępując dwukolorowe kulki kapsułkami z naładowanym ujemnie czarnym pigmentem oraz białym – naładowanym dodatnio. Pod wpływem działania przewodnika elektrycznego, pigment przemieszcza się, tworząc pożądany obraz. Po raz pierwszy na rynku rozwiązanie to proponuje firma Sony, w swoim czytniku LIBRIé (2004), następnie w urządzeniu Sony Reader (2006), a rok później Amazon w słynnym czytniku Kindle.
6. DD8 Data Discman firmy Sony
1998
Powstają pierwsze urządzenia przeznaczone ściśle do odczytu e-booków: Rocket Ebook (8) oraz SoftBook. W tym samym roku Kim Blagg nadaje e-bookowi pierwszy numer ISBN, inaugurując również promocję książek elektronicznych, których nośnikiem jest płyta CD.
1998
Otwiera się pierwsza internetowa e-księgarnia, eReader.com, umożliwiająca pobranie kupionej książki ze strony internetowej.
1999
Startuje inicjatywa wspierana przez kilkadziesiąt firm komputerowych, której celem jest rozwinięcie standardu publikowania materiałów elektronicznych w oparciu o ustalenia języka XML, uniwersalnego formatu wymiany danych w Internecie. Efektem prac jest specyfikacja Open eBook Publication Structure. Następcą tego formatu jest rozpowszechniony obecnie EPUB.
2000
Stephen King udostępnia w Internecie nowelę „Riding the Bullet“ (9). Można ją czytać tylko na komputerze. W ciągu pierwszych 24 godzin zostaje ściągniętych ponad 400 tys. kopii pliku. Plotka głosi, że opowiadanie było nie najlepsze i zdaniem wydawcy nie miało większych szans na duże powodzenie w normalnym trybie, dlatego za porozumieniem stron zdecydowano się sprzedawać opowiadanie w Internecie, jako e-book. Ostatecznie plik zakupiły i pobrały dwa miliony osób, co dało samemu pisarzowi ponad milion dolarów zysku.
2002
Dwa wielkie i znane na światowym rynku księgarskim wydawnictwa, Random House oraz HarperCollins, zaczynają sprzedawać elektroniczne wersje swoich publikacji.
2004
oraz dla porównania – Kindle 2
Na rynek wchodzi Sony LIBRIé, pierwszy czytnik z technologią E Ink. LIBRIé miało 6-calowy monochromatyczny wyświetlacz o rozdzielczości 800x600 oraz 10 MB pamięci wewnętrznej, a także port USB, wyjście słuchawkowe, uproszczoną klawiaturę i wbudowany głośnik. Urządzenie zostało tak zaprojektowane, aby zarówno rozmiarami jak i masą maksymalnie przypominać typową książkę (10).
2007
Amazon wprowadza na amerykański rynek czytnik e-booków marki Kindle. W Kindle Store można kupić dziesiątki tysięcy elektronicznych książek, w tym także te z listy 100 bestsellerów „New York Timesa”. Kindle staje się szybko również najpopularniejszym czytnikiem e-booków w Polsce. Według badania przeprowadzonego u nas w połowie 2011 r. przez firmę Nexto, spośród ok. 60 tys. używanych wówczas w Polsce czytników 60 procent stanowiły urządzenia marki Kindle. Dwa lata po premierze pojawiły się wersje Kindle 2 oraz duży Kindle DX (11).
9. Stephen King i jego e-book „Riding the Bullet”
10. Sony LIBRIé EBR-1000E
2007
Premiera iPhone’a firmy Apple (12). Właśnie to urządzenie w krótkim czasie staje się najpopularniejszym czytnikiem e-książek na świecie – w ciągu trzech lat od wejścia na rynek kultowego smartfona aplikację książkową Stanza ściągnięto ponad 4 mln razy. Rok później startuje księgarnia internetowa BooksOnBoard, sprzedająca e-booki przeznaczone do czytania w iPhone’ach.
2008
Oficjalnie startuje Europeana – repozytorium zdigitalizowanych obrazów, książek i filmów. Ta w założeniu wirtualna biblioteka Europy powstała w ramach inicjatywy UE i2010 na rzecz bibliotek cyfrowych. Interfejs Europeany umożliwia obecnie dostęp do kolekcji ponad 15 mln książek, czasopism, fragmentów filmów, map, fotografii i dokumentów w postaci cyfrowej pochodzących z bibliotek, archiwów, muzeów i archiwów audiowizualnych wielu krajów Europy.
2009
Amazon rozpoczyna sprzedaż drugiej wersji Kindle‘a, którą tym razem udostępnia również klientom spoza USA, ostatecznie w 169 krajach świata. Księgarnia Barnes&Noble wprowadza na rynek popularny czytnik e-książek o nazwie Nook oparty na platformie Android.
2010
27 stycznia firma Apple rozpoczyna sprzedaż iPada – co traktuje się jako symboliczny początek ery tabletów. Jednocześnie informuje o podpisaniu umów z sześcioma największymi na rynku amerykańskim wydawnictwami na dystrybucję e-booków. Firma z jabłkiem w herbie udostępnia na iPadach usługę iBooks/iBookstore (13). Po dwóch miesiącach już 22% sprzedaży e-książek w USA odbywało się poprzez iBookstore. Mniej więcej w tym samym okresie rusza Google eBookstore – ma w swoich zasobach 3 mln tytułów. Rynek e-booków notuje 200-procentowy wzrost i osiąga globalną wartość 900 mln dolarów. Książkowy sukces iPada sprawił, że w ciągu kilkunastu miesięcy zaczęły się pojawiać e-czytniki znanych już na rynku marek z ekranem LCD oraz długa seria tabletów pracujących w systemie Android. Także Amazon zdecydował się zaproponować tablet – Kindle Fire. Rewolucja tabletowa prowadziła do dalszego szybkiego wzrostu popularności elektronicznej książki.
2010
Szef Amazona, Jeff Bezos, ogłasza, że w drugim kwartale 2010 r. sprzedaż książek elektronicznych w Amazon.com przewyższyła sprzedaż tytułów w twardej oprawie. Na każde 100 książek tradycyjnych tego rodzaju, Amazon sprzedawał już 140 e-booków.
2011
W styczniu sprzedaż e-booków w internetowej księgarni Amazon.com przewyższyła sprzedaż książek w miękkiej oprawie.
2012
Amazon udostępnia na rynku urządzenie Kindle Paperwhite (14), pierwszy e-czytnik z podświetleniem ekranu przy pomocy diod LED. Jest on w całości obsługiwany dotykowo, a poziom oświetlenia można regulować. W październiku 2013 r. ukazała się jego nowa wersja, a w roku 2014 kolejna, z pamięcią 4 GB.
2014
Apple zgodził się zapłacić 400 mln dolarów w ramach ugody i tym samym zamknąć sprawę sądową dotyczącą sztucznego zawyżania przez siebie i pięciu działających z nim w zmowie wydawców cen e-booków w elektronicznej księgarni Apple’a. Prawnicy reprezentujący poszkodowanych konsumentów z 33 stanów zażądali 840 mln dolarów odszkodowania. Do chwili obecnej działający w porozumieniu z Apple’m wydawcy zapłacili łącznie 166 mln dolarów kary w toczącym się równolegle postępowaniu. Procedury prawne nie są jeszcze zakończone, ale skutki procesu mogą w sposób decydujący wpłynąć na rynek książki elektronicznej i dalsze obniżanie cen.
Najważniejsze technologie wykorzystywane w elektronicznych książkach
E Ink
Technologia papieru elektronicznego, stworzona i rozwijana przez E Ink Corporation. Korzystające z niej urządzenia to m.in.: Onyx, Cybook Gen3, Sony Reader, Barnes & Noble Nook i Amazon Kindle. W celu ograniczenia zużycia energii wypróbowano ją również w telefonach Motorola F3 (wyświetlacz) i Alias2 Samsunga (klawiatura). Głównym komponentem elektronicznego atramentu są miliony małych mikrokapsułek, o średnicy ludzkiego włosa. Każda mikrokapsułka zawiera dodatnio naładowane białe cząstki i ujemnie naładowane cząstki czarne, zawieszone w przejrzystej cieczy. Same kapsułki są także zawieszone w płynie, tworząc swego rodzaju atrament. Atramentem tym pokrywa się obwód elektroniczny, składający się z elektrod sterujących wyświetlaczem. Kiedy do piksela zostanie przyłożony potencjał elektryczny w taki sposób, że ładunek dodatni jest przyciągany do góry, a ujemny do dołu, białe cząstki przemieszczają się w górę mikrokapsułki, a czarne do jej dna, gdzie pozostają niewidoczne. W efekcie piksel staje się biały. Po odwróceniu polaryzacji elektrod, czarne cząstki wędrują do góry kapsułki, zaciemniając dany piksel. Najnowsza wersja E Ink to Pearl, która zastąpiła starszy produkt, Vizplex. Różnica pomiędzy nimi jest porównywana przez firmę do różnicy pomiędzy gazetami (Vizplex) a książkami w miękkiej oprawie (Pearl).
LCD
Wyświetlacz ciekłokrystaliczny LCD (ang. Liquid Crystal Display) to urządzenie wyświetlające obraz. Zasada działania oparta jest na zmianie polaryzacji światła na skutek zmian orientacji cząsteczek ciekłego kryształu pod wpływem przyłożonego pola elektrycznego. Wprawdzie czytniki z E Inkiem są bardziej przyjazne dla ludzkiego oka, oszczędzając przy tym znacznie zużycie baterii, jednak ciekłokrystaliczne wyświetlacze LCD pozwalają korzystać z multimediów i mogą być używane do wygodnego poruszania się po Internecie czy odtwarzania wysokiej rozdzielczości filmów.
EPUB
Nazwa to skrót od electronic publication. EPUB jest otwartym standardem, opartym na języku XML, służącym do publikowania elektronicznych książek. Nie mają one podziału na strony, choć istnieje możliwość wyświetlania na marginesie numeru strony pochodzącego z książki drukowanej. EPUB stał się oficjalnym formatem International Digital Publishing Forum (IDPF) we wrześniu 2007 r., zastępując starszy standard, Open eBook. Oprócz EPUB e-booki dostępne są również w wielu innych formatach, wśród których najbardziej znane są:
- PDF – (ang. Portable Document Format, czyli przenośny format dokumentu) – format plików służący do prezentacji, przenoszenia i drukowania treści tekstowo-graficznych, stworzony i promowany przez firmę Adobe Systems. Język opisu pliku PDF jest okrojoną wersją języka programowania PostScript, wzbogaconą o elementy hipertekstowe.
- AZW – domyślny format książek kupowanych w Kindle Store. Są to najczęściej pliki typu MOBI zabezpieczone DRM, co oznacza, że książkę przeczytamy tylko na tym czytniku, który został wcześniej połączony z naszym kontem w Amazon. com.
- MOBI, PRC – format Mobipocket, czyli książek na Kindle, które sami możemy tworzyć, lub które kupimy w księgarniach innych niż Amazon. Z książkami w formacie MOBI można robić to samo co z oryginalnymi zakupionymi w Amazonie – np. podkreślać w nich partie tekstu, dodawać notatki itd. Synchronizować można ręcznie, kopiując plik MBP, ewentualnie wysyłamy książkę do chmury Kindle i wtedy pliki są synchronizowane między urządzeniami/aplikacjami.
- TXT – zwykły plik tekstowy, zawierający dane w postaci alfanumerycznej. Wprowadzono go w początkach rozwoju technik komputerowych, gdy w użyciu były urządzenia peryferyjne wykorzystujące tekstowy format danych, np. dalekopis, drukarka wierszowa, czytnik kart dziurkowanych.
DRM – Digital Rights Management
Cyfrowe zarządzanie prawami. Aby czytać ten format, należy mieć ID ADOBE i autoryzować urządzenie poprzez pobranie i zainstalowanie bezpłatnego programu Adobe Digital Editions. Najczęściej spotykany przy publikacjach w formacie PDF.
