Film animowany

W XVII wiek Jezuita Athanasius Kircher konstruuje pierwszy prototyp projektora, zwany latarnią magiczną (lub też czarnoksięską). Było to proste urządzenie rzutujące obraz ręcznie malowanych przeźroczy, które wyświetlane kolejno można uznać za prosty film animowany. Latarnia magiczna znalazła zastosowanie pod koniec XIX wieku przy pierwszych płatnych pokazach animacji, zwanych pantomimami świetlnymi. Używano ją do wyświetlania nieruchomego tła, podczas gdy postacie wprawiano w ruch poprzez praksynoskop. Tak właśnie rozpoczęła się historia filmów animowanych.

Fenakistiskop

1832 - W Belgii Joseph Plateau konstruuje fenakistiskop - rodzaj zabawki optycznej, wykorzystującej właściwości ludzkiej percepcji dla stworzenia wrażenia ruchu szybko przesuwających się obrazków. Urządzenie składało się z drążka i umieszczonej na nim okrągłej tarczy z ciężkiego papieru. Dookoła tarczy znajdowały się rysunki, przedstawiające kolejne etapy ruchu, przedzielone niewielkimi otworami.

1834 - Pojawia się zoetrop - urządzenie opatentowane przez Williama George'a Hornera, wykorzystujące efekt stroboskopowy. Wewnątrz cylindra z naciętymi szczelinami znajdowała się seria obrazków przedstawiająca kolejne etapy ruchu. We wprawionym w obrót zoetropie obserwator widział obrazki tylko wówczas, gdy szczelina znajdowała się bezpośrednio przed jego oczami. Dzięki efektowi stroboskopowemu powstawało wrażenie oglądania ruchomej scenki.

1877 - Francuski wynalazca i pionier techniki filmowej , Émile Reynaud, wynajduje praksynoskop (praksinoskop) - jeden z pierwszych przyrządów do pokazów kinematograficznych. Urządzenie miało formę bębna obrotowego, w którym znajduje się taśma filmowa, co umożliwiało widzenie ruchomego obrazu. W 1891 r. Reynaud za pomocą swojego wynalazku przeprowadził w paryskim Théatre Optique pierwszą projekcję animowanych rysunków na ekranie.

1880 - Brytyjski fotograf Eadweard Muybridge projektuje zoopraksiskop - pierwowzór kinematografu. Była to lampa rzutująca serię obrazów na ekran, co sprawiało wrażenie, że pozostają one w ruchu. Fotografie postaci w kolejnych pozycjach znajdowały się na szklanym dysku. Gdy ten szybko się obracał, postać na ekranie zaczynała się poruszać.

1897 - Za jedną z dat początkujących prawdziwą historię filmu animowanego uznaje się wynalezienie przez Niemca Oskara Messtera techniki poklatkowej - metody zapisu obrazu wykorzystywanej później głównie w klasycznym filmie animowanym oraz w filmach naukowych. Za jej pomocą rejestruje się np. wzrost roślin, ruch ciał niebieskich, zmiany zachodzące w organizmie - proces, który w rzeczywistości trwa kilka dni lub tygodni, zostaje skrócony do kilkudziesięciu sekund. W roku 1897 Messter sfilmował z użyciem tej techniki rozkwitający i więdnący kwiat.

1898 - W nowojorskiej wytwórni Vitagraph Co. Albert E. Smith oraz James Stuart Blackton sięgają po technikę Messtera i tworzą pierwszy film animowany - „The Humpty Dumpty Circus”. Używają w nim figurek cyrkowców i zwierząt pożyczonych od córki Smitha. Technika zastosowana w tej krótkiej komedii wykorzystywana jest do dziś przy realizacji filmów animowanych. Premiera obrazu Smitha i Blacktone’a odbyła się jednak dopiero 2 listopada 1908 r.

1900 - Léon Gaumont (1864-1946) uzyskuje francuski patent na animację poklatkową.

1906 - W kwietniu tego roku powstaje pierwszy film rysunkowy zapisany na taśmie filmowej - „Humorous Phases of Funny Faces”, Jamesa Stuarta Blacktona. Autor w trzyminutowym dziełku pokazał kilka prostych scenek: psa skaczącego przez obręcz czy mężczyznę palącego cygaro i puszczającego kłęby dymu na przewracającą oczami kobietę.

Kadr z filmu "Humorous Phases of Funny Faces"

1908 - Francuz Émile Cohl kręci dwuminutowy film „Fantasmagorie” - pierwszą fabularną kreskówkę. Przedstawia pajacyka-marionetkę, który przeżywa szereg przygód wśród przedmiotów i postaci, ulegających wielu metamorfozom. Rysunki do filmu (w liczbie ok. siedmiuset) narysowano czarnym tuszem na białym papierze i sfotografowano. Odbitki następnie wywołano w negatywie, dzięki czemu doszło do odwrócenia kolorów tła i kreski. Fotografowano przy zastosowaniu podwójnej ekspozycji, czyli wielokrotnego naświetlania jednej klatki. Celowo zachowano kolory z negatywu, aby zamiast czarnych linii na białym tle uzyskać efekt ilustracji wykonywanych kredą na tablicy.

Kadr z "Little Nemo"

1911 - Kreskówki zyskują kolory wraz z premierą filmu "Little Nemo", produkcji Amerykanina Winsora McCaya. Barwny obraz jeszcze przez kilkanaście lat miał jednak pozostać rzadko stosowaną ciekawostką.

1914 - Winsor McCay tworzy film „Gertie The Dinosaur”. Wcześniej, podczas wizyty w Amerykańskim Muzeum Historii Naturalnej, przyjął on zakład Georga McManusa, dotyczący możliwości ożywienia jednego z eksponatów - pełnego szkieletu brontozaura. W ciągu sześciu miesięcy autor krótkich animacji, razem ze swoim asystentem, Johnem A. Fitzsimmonsem, tworzy następnie ok. 10 tys. rysunków, które fotografuje potem w ramach powstającego filmu. W „Gertiem” po raz pierwszy w historii wykorzystano klatki kluczowe - oznacza to, że najpierw narysowano najważniejsze kadry, a następnie stworzono między nimi łączniki. Wszystkie rysunki miały specjalne znaczniki, które pozwoliły dokładnie dopasować położenie kolejnych kadrów i ograniczyć drgania obrazu. Tym samym McCay położył fundament pod całą nową gałąź sztuki, dając początek regułom produkcji, które obowiązują do dziś.

1915 - Wynaleziona zostaje rotoskopia, czyli odrysowywanie zdjęć klatka po klatce. Rotoskop to maszyna umożliwiająca zamianę filmu aktorskiego na film animowany poprzez ręczne odtwarzanie występujących na nim form - rotoskop wyświetlał klatki filmu na papier, gdzie kopiował je rysownik. Ponieważ była to technika czasochłonna, więc animowano w ten sposób tylko niektóre części filmów. Koncepcję wykorzystywano w wielu tytułach jako metodę odwzorowania w animacji ruchu ludzkiego ciała (m.in. w „Królewnie Śnieżce i siedmiu krasnoludkach”). Była to metoda popularna, jednak niektórzy z twórców nie uznawali jej za prawdziwą animację i postrzegali wręcz jako oszustwo.

Myszka Miki w "Steamboat Willie"

1917 - Argentyńczyk Quirino Cristiani tworzy pierwszy pełnometrażowy film animowany - „El Apostol”. Cristiani jako pierwszy wykorzystuje też dźwięk w pełnometrażowym filmie animowanym („Peludopolis”, 1931).

1928 - Za przełom techniczny, który wprowadził dźwięk do animacji, uważa się film „Steamboat Willie”, amerykańskiego reżysera i producenta Walta Disneya oraz animatora i technika Uba Iwerksa. Już wcześniej podejmowano próby stworzenia animacji ze ścieżką dźwiękową, ale synchronizacja z obrazem sprawiała ogromne trudności. Pod koniec lat 20. dźwięk w kinie wciąż był nowością. Wiedziano już wprawdzie, jak powinien brzmieć film aktorski, ale animacja pozostawała niezbadanym terytorium. Artyści musieli więc opracowywać efekty dźwiękowe, które pasowałyby do specyficznego stylu kreskówki. Dziś brzmienie filmów animowanych uznajemy za coś oczywistego, ale ekipa Disneya nie miała żadnego wzoru. Walt Disney obawiał się spektakularnej porażki, więc w trakcie produkcji zorganizowano pokazy testowe, aby podjąć decyzję o kontynuowaniu lub przerwaniu pracy. Film okazał się jednak strzałem w dziesiątkę, a kreskówka rozpoczęła światową karierę Myszki Miki.

lata 30. - Walt Disney organizuje w Hollywood wytwórnię produkującą filmy animowane. Jego studio doprowadziło do wzrostu popularności kreskówek, które na stałe weszły do kultury masowej. Oprócz znakomitych pełnometrażowych filmów kinowych, produkowano tam krótkometrażowe serie z Myszką Miki, Kaczorem Donaldem, psem Pluto, Goofym itp.

1933 - Ub Iwerks (już niezwiązany z Disneyem) wynajduje kamerę wieloplanową, dzięki której kreskówki zyskały nieznaną wcześniej głębię obrazu. Efekt osiągano, fotografując jednocześnie kilka oddzielnych warstw obrazu.

1938 - Wbrew obiegowym opiniom, nakręcona w tym właśnie roku „Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków” Walta Disneya nie była pierwszym animowanym filmem pełnometrażowym. Jednak trzy lata pracy i 2 mln rysunków dały w efekcie film na takim poziomie technicznym i artystycznym, że nie można zaprzeczyć, iż okazał się on dziełem rewolucyjnym.

lata 50. - Narodziny polskiej szkoły animacji, znanej w świecie zarówno od popularnej strony, jak też jako kuźnia eksperymentów technicznych i artystycznych. Do najważniejszych twórców filmów animowanych w Polsce należą: Walerian Borowczyk, Jan Lenica, Władysław Nehrebecki, Kazimierz Urbański, Witold Giersz, Jerzy Kucia, Piotr Dumała, Mariusz Wilczyński, Julian „Antonisz” Antoniszczak, Daniel Szczechura, Ryszard Czekała, Marek Skrobecki, Maciej Wojtyszko, Krzysztof Kiwerski i Zbigniew Kotecki.

1962 - Ivan Sutherland konstruuje system rysujący Sketchpad, składający się z monitora, pióra świetlnego i oprogramowania do interaktywnej obsługi. Program był jak na owe czasy wielką innowacją. Wywołał prawdziwą rewolucję w komputerowym świecie, dzięki swojej funkcji umożliwiającej interakcję komputera z użytkownikiem poprzez sterowanie elementów ekranu za pomocą wspomnianego pióra świetlnego.

1967 - Powstaje pierwsza cyfrowa krótkometrażówka - „Hummingbird”.

Twarz Freda Parke’a

1968 - Powstają pierwsze symulatory lotów. Firma Evans&Sutherland Computer Corporation stawiała swoje pierwsze kroki, wykonując zadania dla wojska. Jednym z nich było wytworzenie trójwymiarowego symulatora lotów, stanowiącego prapoczątki animacji komputerowej. Przez tę korporację przewinęło się w kolejnych latach wiele znanych i zdolnych w branży komputerowej grafików, w tym m.in. założyciele firm Silicon Graphics, Pixar i Adobe.

1970 - Frederic Parke tworzy pierwszy animowany trójwymiarowy model ludzkiej twarzy, na którym prezentowane są różne rodzaje ekspresji.

lata 70. - Wiodącym ośrodkiem badań nad grafiką komputerową staje się Uniwersytet Utah, na którym wykładali Ivan Sutherland oraz David C. Evans. Tamtejsi studenci, Edwin Catmull i wspominany Frederic Parke, stworzyli jedne z pierwszych animacji komputerowych. Catmull podczas studiów opracował metody teksturowania i algorytmy tzw. subdivision surface oraz antyaliasing. W 1972 r. stworzył animację przedstawiającą swoją lewą dłoń, która cztery lata później, w 1976 r., została umieszczona w filmie „Futureworld”. Fascynacja animacją zaowocowała kilka lat później pracą w studiach Lucasfilm, Pixar i Disney oraz Oscarem za wkład w rozwój animacji.

1980 - Publikacja artykułu Turnera Whitteda o realistycznym tworzeniu obrazów; powstanie metody śledzenia promieni (ray tracing), czyli kreowania realistycznych obrazów scen trójwymiarowych.

1986 - Premiera filmiku „Luxo Jr.”, opowiadającego historię znanej lampki. Była to pierwsza krótkometrażówka wyprodukowana pod szyldem Pixar Animation Studio, a zarazem pierwszy w całości animowany komputerowo film z fabułą. Jego premiera miała miejsce na konferencji SIGGRAPH w Dallas.

1995 - Powstaje pierwszy pełnometrażowy film, wykorzystujący wyłącznie animację 3D - słynne „Toy Story”. Wyprodukowanie tego dzieła nie byłoby możliwe bez przełomowego oprogramowania od Pixara - RenderMan, do tworzenia i animowania realistycznych scen 3D. Jego założeniem było generowanie obrazów, które wyglądają tak realistycznie, że można je umieścić w filmie obok nagrań live-action i nikt nie jest w stanie dostrzec różnicy. Rozpoczyna się na dobre era filmu animowanego komputerowo.