Fotoedycja
1802 Anglik i samouk Thomas Wedgwood wpadł na pomysł użycia camera obscura (prostego przyrządu optycznego) do przenoszenia obrazu na materiał światłoczuły (odkrycia związków wrażliwych na światło pochodzą z XVIII w.). O swoich dokonaniach informował szkockiego inżyniera-wynalazcę Jamesa Watta.
Wspólnie z chemikiem Humphry’m Davy wykonał pierwsze odbitki na papierze nasyconym azotanem srebra. Efekty tych pionierskich prac nie były imponujące, jednak artykuł o eksperymentach Wedgwooda i Davy’ego ukazał się w londyńskim "Journal of the Royal Institution".
1826 Francuz Joseph Nicéphore Niépce wykonał pierwszą fotografię - "Widok z okna w Le Gras" Zdjęcie, zrobione przy użyciu camera obscura, było nieostre i ziarniste. Słaby efekt wynikał z niedoskonałości aparatu, długiego czasu ekspozycji (ok. 8 godzin) oraz zastosowanej metody heliografii (nazwę wymyślił Niépce).
Francuz opracował pierwszą światłoczułą matrycę. Wewnątrz camera obscura umieścił płytkę ze stopu cyny, pokrytą cienką warstwą utwardzanego światłem asfaltu syryjskiego. Naświetloną matrycę umieszczał w kąpieli z olejku lawendowego, który rozpuszczał nienaświetlone partie. W ten sposób na matrycy zachowywał się obraz negatywowy, odpowiedni do tworzenia reprodukcji.
1839 W sierpniu tego roku podczas spotkania Francuskiej Akademii Nauk przedstawiono pierwsze zdjęcie wykonane metodą dagerotypii. Datę tę uznaje się za narodziny fotografii. Autorami metody byli Louis Jacques Daguerre oraz Joseph Nicéphore Niépce (zmarł przed ogłoszeniem odkrycia). Do naświetlania użyli płytki z cienką powłoką jodku-srebra, umieszczonej wewnątrz aparatu fotograficznego.
Po ok. 30 minutach naświetlania i procesie wywoływania w parach rtęci, utrwalania w roztworze chlorku sodu lub tiosiarczanu sodu, otrzymali jedno zdjęcie w pozytywie. Gdy gazety rozpisywały się o dagerotypii, malarz Paul Delaroche ogłosił: "w dniu dzisiejszym umarła sztuka malarstwa". Mylił się. Nie wszystkim podobały się realistyczne portrety z dagerotypów, więc szybko pojawiła się nowa usługa - kolorowania dagerotypów, co można uznać za zalążek edycji zdjęć (1).
1839 Angielski astronom, fizyk i chemik John Frederick William Herschel, przyjaciel Williama F. Talbota, zaproponował nazwy: fotografia, negatyw, pozytyw. Herschel odkrył także właściwości tiosiarczanu sodu, które przedstawił w Royal Society w Londynie. Naukowiec zauważył, że związek ten poprawia trwałość wykonanych zdjęć i zachowuje się jak utrwalacz. W reakcji z jonami srebra tworzy trwałe połączenia, co pozwala usunąć po wywołaniu nienaświetlony bromek srebra z kliszy.
1841 Wspomniany William F. Talbot, brytyjski chemik i matematyk, patentuje pierwszą fotograficzną technikę negatywową - kalotypię (talbotypię). Talbot zastosował papier pokryty światłoczułymi halogenkami srebra. Z tak otrzymanego kalotypu (negatywu) możliwe było wykonanie wielu odbitek na papierze solnym. Fotografie robione tą metodą były mniej ostre niż dagerotypy, ale kalotypia rozwijała się w kolejnych latach i zyskiwała popularność.
1846 Walijski malarz Calvert Richard Jones jako pierwszy usunął sfotografowaną osobę ze zdjęcia. Co ciekawe, Jones, prywatnie znajomy Talbota, dopuścił się manipulacji ze względów estetycznych. Uznał, że jeden z pięciu mnichów, uwiecznionych na dachu budynku, psuje kompozycję zdjęcia, wykonanego metodą kalotypii. Jones zamalował po prostu postać na negatywie, używając atramentu indyjskiego. Ostatecznie, w miejscu, gdzie stał piąty mnich, powstała biała plama na niebie.
1851 Frederick Scott Archer wynalazł mokrą płytę kolodionową. Kolodion to emulsja światłoczuła, będąca roztworem nitrocelulozy i jodku potasu. Warstwę kolodionu nałożoną na szklaną płytkę należało wykąpać w azotanie srebra, który w reakcji z jodkiem potasu tworzył jodek srebra. Uzyskaną w ten sposób światłoczułą powłokę trzeba było - jeszcze mokrą - umieścić w kamerze fotograficznej i naświetlić.
Metoda, choć dość kłopotliwa, pozwalała uzyskać zdjęcie lepszej jakości niż te wykonywane za pomocą np. metody Talbota, a proces naświetlania negatywu trwał zaledwie kilka sekund! W dodatku technologia kolodionowa była wolna od ograniczeń patentowych.
1855 Brytyjski malarz i pionier fotografii, Roger Fenton, zrealizował pierwszy fotoreportaż wojenny. Jako oficjalny fotograf brytyjskiej rodziny królewskiej otrzymał zlecenie dokumentowania wojny krymskiej. Przez cztery miesiące robił zdjęcia wydarzeń na froncie, korzystając z procesu kolodionowego.
W praktyce oznaczało to, że nie mógł oddalać się od laboratorium, mieszczącego się w drewnianym wozie. Musiał sam przygotować mokre płytki i natychmiast po naświetleniu je wywołać. Dodatkowo pracę utrudniał dość długi czas naświetlania (do 20 sekund). Mimo to Fenton wykonał ponad 350 zdjęć. Z powodu ograniczeń technicznych były to fotografie statyczne, nie oddające w pełni okrucieństwa wojny, którą realistycznie opisywał w listach do żony.
1858 Francuz Nadar (Gaspard-Félix Tournachon) wykonał pierwsze zdjęcie lotnicze Paryża. Pisarz, ceniony fotograf, karykaturzysta, przyjaciel impresjonistów i Polaków (w 1848 r. jako Nadarski zaciągnął się do Legionów, tworzonych przez generała Bema), a także entuzjasta baloniarstwa - postanowił wykorzystać swój nieco popsuty balon do sfotografowania panoramy Paryża. Balon uwiązał niedaleko Łuku Triumfalnego, a kosz przykrył gazoszczelną bawełnianą osłoną własnego pomysłu.
Dzięki temu, wykonując zdjęcie metodą kolodionu, zapewnił sobie stabilność podczas naświetlania. Eksperymentalne fotografie lotnicze Nadara okazały się cenne. Kilka lat później, podczas walk w Piemoncie, sztab wojsk francuskich przygotował mapy górskiego terenu walk właśnie na podstawie zdjęć wykonanych z kosza balonu.
1860 Powstaje pierwszy fotomontaż. Jedno ze słynnych zdjęć przedstawiające szesnastego prezydenta Stanów Zjednoczonych Abrahama Lincolna w dostojnej pozie jest w rzeczywistości doskonałym kolażem portretów dwóch polityków. Autentyczny portret twarzy Lincolna, autorstwa Mathew Brady’ego, zręcznie połączono z sylwetką siódmego wiceprezydenta Johna C. Calhouna, z innej fotografii (2).
Autorstwo tej sztuczki przypisuje się Thomasowi Hicksowi, malarzowi-portreciście Lincolna. Prawdopodobnie do wykonania kolażu dwóch zdjęć użył rzutników, lecz nie zauważył, że pieprzyk na twarzy Abrahama Lincolna znalazł się po złej stronie. To dzięki temu szczegółowi Stefan Lorant, dyrektor artystyczny magazynu "London Picture Post", odkrył, że zdjęcie jest fałszywe. Wydało się to jednak dopiero w XX w., gdy seryjnie przerabiano fotografie nie tylko polityków.
1861 W londyńskiej Royal Institution szkocki fizyk James Maxwell prezentuje pierwszą fotografię barwną - "Tartanową wstążkę". O wykonanie zdjęć, ilustrujących wykład Maxwella na temat kolorów, poproszono fotografa Thomasa Suttona, który zrobił trzy zdjęcia wstążki przez barwne filtry. W tym celu użył butelki z roztworami w kolorach niebieskim, zielonym i czerwonym. Następnie przy użyciu rzutników, również dodając "kolorowe filtry", monochromatyczne zdjęcia tartanowej wstążki edytowano jako jeden wielobarwny obraz (3).
1865 Amerykański fotograf i malarz portrecista, Matthew Brady, umieścił na zdjęciu portret dodatkowej osoby. Do wspólnego zdjęcia amerykańskich dowódców z generałem Williamem T. Shermanem nie mógł pozować generał Francis P. Blair. Jeszcze tego samego dnia wykonano jego portret, który został umieszczony na zbiorowej fotografii (4). W ten sposób nawet nieobecni zyskali szansę na wspólne pamiątkowe zdjęcie.
1878 Amerykanin, ceniony fotograf pejzaży, Edward James Muybridge, zorganizował konferencję prasową, podczas której zaprezentował pierwsze zdjęcie zwierząt w ruchu. Sześć lat wcześniej, na zlecenie Lelanda Stanforda, byłego gubernatora Kalifornii, podjął się wykonania fotografii, które miały rozstrzygnąć zakład o to, czy galopujący koń choć na moment odrywa wszystkie cztery kopyta od ziemi.
Po kilku latach prób udało mu się zrobić serię zdjęć w ruchu metodą mokrego kolodionu i przy wykorzystaniu aż dwunastu aparatów, ustawionych wzdłuż toru wyścigowego. Jeden z aparatów uchwycił moment, gdy kopyta zwierzęcia znalazły się pod jego brzuchem. Publikacja tych zdjęć sprawiła, że Muybridge stał się międzynarodową gwiazdą.
1882 Francuski naukowiec i wynalazca, Étienne-Jules Marey, zastosował wielokrotne naświetlanie, by sfotografować obiekt w ruchu. W tym celu skonstruował fotorewolwer (fusil photographique), za pomocą którego można było zapisać na jednej światłoczułej szklanej płycie dwanaście zdjęć, co sekundę (5). Odkrycia Mareya zainteresowały Thomasa Edisona i braci Lumière, a dla artysty Marcela Duchampa stały się inspiracją do namalowania obrazu "Akt schodzący po schodach nr 2".
1890 Narodziny piktorializmu, nurtu fotografii artystycznej. W XIX wieku robieniem zdjęć zajmowali się najczęściej malarze, a efekt ich pracy był wynikiem splotu umiejętności technicznych i artystycznych. W maju 1892 r. z inicjatywy fotografa Henry’ego Peacha Robinsona zawiązano stowarzyszenie Linked Ring, którego twórcy chcieli nadać wykonywaniu zdjęć artystyczny wymiar.
Piktorializm znalazł wielu zwolenników również w Niemczech i Stanach Zjednoczonych, gdzie głównym jego popularyzatorem był Alfred Stieglitz - założyciel galerii "291" oraz wydawca magazynu o fotografii piktorialnej "Camera Work" (6). Zamiast mechanicznej rejestracji piktorialiści tworzyli niepowtarzalne odbitki, z których każda przypominała obraz, grafikę czy rysunek. Stosowali techniki takie, jak guma, olej, bromolej i przetłok, co umożliwiało zmiany gradientu i kontrolowanie szczegółowości obrazu. Artyści często pozostawiali też na zdjęciach ślady pędzla lub miękkie faktury. Piktorializm odrodził się pod koniec następnego stulecia, dzięki fotografii cyfrowej i obróbce komputerowej zdjęć.
1898 W Stanach Zjednoczonych pojawiają się pierwsze instrukcje dla retuszerów, którzy zajmowali się obróbką negatywów (m.in. usuwali mechaniczne uszkodzenia, choć nie tylko). Edytor pracował przy biurku z pochylonym blatem, używając ostrza podobnego do skalpela, twardego grafitowego ołówka lub pędzla zamoczonego w tuszu lub akwarelach. Do dyspozycji miał specjalne substancje - płyn na bazie terpentyny zmieszany z balsamem lub żywicą.
1910 Studia fotograficzne reklamują nową komercyjną usługę - tworzenie portretów grupowych z osobnych zdjęć lub dodanie do rodzinnego zdjęcia wizerunku osoby, która nie mogła być obecna podczas sesji. W ten sposób jeszcze w latach 60. XX wieku "uzupełniano lub wymieniano" np. zawodników na zdjęciach drużyn sportowych. W 1961 r. ze wspólnej fotografii rosyjskich kosmonautów pod przewodnictwem Jurija Gagarina został usunięty astronauta Grigorij Nielubow.
1931 Do reklamy filmu "Grzesznica bez winy" wykonano zdjęcie portretowe, na którym odmłodzono twarz aktorki Joan Crawford (7). Autorem był fotograf George Hurrell. Retuszem zajął się James Sharp - przez sześć godzin pracował na negatywie, by wygładzić zmarszczki i usunąć piegi z twarzy artystki. Retuszerzy dopracowywali później m.in. słynne zdjęcie z lat pięćdziesiątych "Portret Jamesa Deana na Times Square", autorstwa Dennisa Stocka.
1957 Russell Kirsch - amerykański inżynier i twórca pierwszego cyfrowego skanera - wykonuje pierwszy cyfrowy obraz. Zeskanowane zdjęcie przedstawiało jego trzymiesięcznego syna. Cyfrowy obraz o wymiarach 176×176 pikseli, czyli 5×5 cm, był ziarnisty i niewyraźny.
1973 Powstała jedna z pierwszych aplikacji graficznych - SuperPaint. Program pozwalał na zmianę barwy, nasycenia, wygładzanie krawędzi i edycję danych graficznych (8). Został opracowany przez Richarda Shoupa, w firmie Xerox PARC.
1982 Na okładce "National Geographic" ukazuje się przerobione zdjęcie egipskich piramid, autorstwa słynnego fotografa tego magazynu, Gordona Gahana. "Przybliżył" on do siebie dwie piramidy, aby całość pasowała do formatu okładki. Wybuchł skandal. Redakcja zapewniła, że to się już nie powtórzy.
1987-1988 Thomas Knoll rozpoczął pisanie na komputerze Apple Macintosh Plus programu służącego do wyświetlania obrazów na monitorze monochromatycznym (będącym w stanie pokazywać tylko różne odcienie szarości). Program nazwany Display przykuł uwagę jego brata, Johna Knolla, który zasugerował Thomasowi, aby dodał do swojego dzieła funkcje edycyjne.
W 1988 r. obaj w pełni poświęcili się rozwijaniu Displaya, którego nazwa zmieniła się na ImagePro. W tym samym roku doszło do zawarcia umowy pomiędzy Thomasem a producentem skanerów Barneyscan, na mocy której aplikacja miała być odtąd dołączana do wyrobów tej firmy. Przy okazji doszło do finalnej zmiany nazwy programu na Photoshop.
We współpracy z Barneyscan sprzedano dwieście kopii. W tym samym czasie John odbył podróż do siedzib dwóch dużych korporacji - Adobe Systems oraz Apple. Prezentacja programu Russellowi Brownowi (dyrektorowi artystycznemu Adobe) zaowocowała kupieniem przez Adobe praw do dystrybucji aplikacji od września 1988 r. (9).
1989 Inżynierowie kanadyjskiej firmy Corel, Arseng Antonio i Vicky De Guzman, opracowali CorelDRAW, pierwszy program graficzny opisywany jako "wszystko w jednym". Pakiet obejmował m.in. program do edycji zdjęć (Corel Photo-Paint) i menedżera czcionek.
1995 Peter Mattis wspólnie ze Spencerem Kimballem pisze bezpłatny, otwarty program do edycji grafiki - GNU Image Manipulation Program (GIMP). Aplikacja umożliwia m.in. retusz, skalowanie, rysowanie, dodawanie tekstu, pracę na warstwach i kanałach, dostosowywanie interfejsu czy tworzenie skryptów automatyzujących niektóre czynności. Jest odtąd często nazywana "open source’owym Photoshopem".
2008 - do dziś Udostępniona zostaje aplikacja mobilna CameraBag Photo, która pozwala na edycję zdjęć wykonanych telefonami Apple. Był to początek ery edytowania fotografii w smartfonach (10). Dwa lata później debiutuje Instagram, najpopularniejsza aplikacja do przerabiania zdjęć i zarazem platforma społecznościowa. Aplikacje i programy edycyjne zaczynają wykorzystywać do obróbki fotografii algorytmy uczenia maszynowego.
Rodzaje technik obróbki obrazu
I. Grafika rastrowa
Zwana jest potocznie bitmapą i stanowi prezentację obrazu za pomocą matrycy punktów, w postaci prostokątnej siatki odpowiednio kolorowanych pikseli na monitorze komputera, drukarce lub innym urządzeniu wyjściowym. W systemach komputerowych jest przechowywana w sposób skompresowany (stratnie lub bezstratnie), albo nieskompresowany - w wielu formatach plików graficznych.
Grafika rastrowa została opatentowana przez firmę Texas Instruments w latach 70. XX wieku i jest dziś wszechobecną formą przedstawiania obrazu cyfrowego. Przykładem są zdjęcia z aparatu cyfrowego.
Jakość obrazka rastrowego jest określana przez całkowitą liczbę pikseli (wielkość obrazu) oraz ilość informacji przechowywanych w każdym pikselu (głębia koloru). Obrazek liczący np. 24 bity informacji o kolorze (standard dla większości wyświetlaczy w XXI w.) może przedstawiać łagodniejsze cieniowanie od tego mającego jedynie 16 bitów informacji na każdy piksel, ale też nie zaprezentuje łagodniejszego cieniowania od wersji z 48 bitami na piksel. Podobnie obrazek o wymiarach 640×480 pikseli (zawierający 307 200 pikseli) będzie wyglądał nierówno i chropowato w porównaniu do tego o wymiarach 1280×1024 (1 310 720 pikseli).
Ponieważ grafika zapisana w postaci rastrowej zawiera nieraz dużą ilość danych, często stosuje się odpowiednią technikę jej kompresji, celem zmniejszenia wielkości miejsca zajmowanego w pamięci. Kompresję bezstratną obrazów rastrowych umożliwiają takie formaty plików, jak np. PNG, TIFF lub bezstratny tryb JPEG 2000. Możliwe jest również przeprowadzenie procesu odwrotnego i otrzymanie w efekcie grafiki nieskompresowanej, nieróżniącej się niczym od oryginału. Niektóre formaty plików (jak np. JPEG) stosują kompresję stratną. Działa ona na zasadzie modelowania wartości poszczególnych pikseli sparametryzowanymi wzorami matematycznymi, co pozwala uzyskać znacznie mniejszy plik wynikowy, ale kosztem pominięcia niektórych szczegółów.
• Edytory grafiki rastrowej
Nazywa się tak programy do tworzenia grafiki rastrowej (w odróżnieniu od wektorowych programów graficznych). Nadają się one szczególnie do odręcznych rysunków, zwłaszcza z użyciem tabletu i pióra. Zawierają szereg gotowych narzędzi do tworzenia figur, takich jak linie proste, krzywe, okręgi, wielokąty czy prostokąty, predefiniowane kształty specjalne, z możliwością ich wypełniania. Od chwili upowszechnienia się fotografii cyfrowej edytory grafiki rastrowej, które w latach 90. traciły swoją pozycję na rzecz programów rysunkowych, przeżywają drugą młodość.
Przykładowe programy do edycji grafiki rastrowej to: Adobe Photoshop, Paint Shop Pro, GIMP, MyPaint, Microsoft Paint (dawniej Paintbrush) dołączony do Windows, Paint.NET, Pixel.
II. Grafika wektorowa
To jeden z dwóch podstawowych rodzajów grafiki komputerowej - obraz opisany jest tu za pomocą figur geometrycznych (w przypadku grafiki dwuwymiarowej) lub brył geometrycznych (w przypadku grafiki trójwymiarowej), umiejscowionych w matematycznie zdefiniowanym układzie współrzędnych; odpowiednio dwu- lub trójwymiarowym.
Od opcji rastrowej grafikę wektorową różni przede wszystkim możliwość bezstratnego jej skalowania oraz druku, wypalania czy wycinania za pomocą specjalistycznych maszyn.
Druga nazwa grafiki wektorowej - grafika obiektowa - związana jest z faktem, iż obraz opisany jest w niej za pomocą tzw. obiektów, które zbudowane są z podstawowych elementów nazywanych prymitywami, czyli prostych figur geometrycznych, takich jak odcinki, krzywe, okręgi, wielokąty. Każdy z prymitywów opisywany jest za pomocą parametrów, np. w przypadku odcinka - współrzędnych jego końców, a w przypadku okręgu - współrzędnych środka i długości promienia. Obiekty takie mają także określone atrybuty, mówiące np. o grubości i kolorze linii, kolorze wypełnienia figury lub wypełnieniu niejednolitym, takim jak wypełnienie gradientem albo wzorem, lub o stopniu przezroczystości. Atrybuty zależą głównie od stosowanego standardu opisu grafiki wektorowej.
Wiele programów używanych do tworzenia takiej grafiki zawiera wewnętrzne formaty zapisu, brak jednak powszechnych standardów wymiany pomiędzy aplikacjami, jak to ma miejsce w przypadku grafik rastrowych. Do niedawna najbardziej uniwersalnymi były takie formaty, jak EPS czy PDF.
Obecnie popularność zdobywa promowany przez organizację W3C, oparty na XML-u, format SVG. Uważany jest za przyszłościowy, gdyż ma umożliwiać kodowanie animacji oraz interakcji z użytkownikiem poprzez użycie języka skryptowego. Podobne właściwości cechują dostępny już od wielu lat format SWF (z językiem skryptowym ActionScript), jednak ze względu na swój zamknięty charakter, w praktyce uważa się go za format wewnętrzny środowiska Adobe (dawniej Macromedia). Formaty, które są popularne w użyciu przy projektach logo to: AI (Adobe Illustrator) i CDR (pakiet CorelDRAW).
• Edytory grafiki wektorowej
Przykładowe programy do edycji grafiki wektorowej dwuwymiarowej (2D) to: Adobe FreeHand, Adobe Illustrator, CorelDRAW, Inkscape.
Do edycji trójwymiarowej (3D) służą: 3ds Max, Blender, Cinema 4D, Imagine 3D, LightWave 3D, Maya, Softimage, Solid Edge, True Space.
Mirosław Usidus
