Jak dziś zostać astronautą?
Agencje kosmiczne poszukują najlepszych. Szkolenie astronauty to duża inwestycja. Jest długie i kosztowne. Przygotowanie misji kosmicznej zajmuje lata i biorą w tym udział setki osób. Agencje kosmiczne chcą mieć pewność, że wybrany astronauta wykorzysta jak najlepiej cenny czas, który spędzi w przestrzeni kosmicznej. Astronauci muszą być w stanie zastosować swoją wiedzę i umiejętności do zadań, do których zostali przeszkoleni, muszą udźwignąć ogromną odpowiedzialność podczas pobytu na orbicie być nastawieni na sukces.
Niezbędny jest wysoki poziom wykształcenia w dyscyplinach naukowych lub technicznych, w połączeniu z wybitnym doświadczeniem zawodowym. Doświadczenie w eksploatacji statków powietrznych jest dodatkowym atutem, zwłaszcza jeśli były to odpowiedzialne zadania, np. w lotach testowych lub inżynierii lotnictwa. Równie istotna jest doskonała kondycja fizyczna. Astronauci muszą przejść intensywny trening i mogą uczestniczyć w efekcie w wielomiesięcznych lotach kosmicznych.
Życie w zamkniętej przestrzeni przez długi czas w towarzystwie wciąż tych samych ludzi też jest wyzwaniem. Wśród wymaganych cech psychicznych jest umiejętność dobrego współdziałania z innymi członkami załogi, a także chęć do pracy zespołowej i zdolność adaptacji. Przyszli astronauci potrzebują również samokontroli i umiarkowanego temperamentu, aby radzić sobie ze stresem i wszelkimi nagłymi wypadkami, które mogą się pojawić. Niezbędna jest też umiejętność szybkiego dostosowania się do zmieniających się sytuacji i trafnej oceny sytuacji.
Astronauci często znajdują się w centrum uwagi, ponieważ opinia publiczna i media interesują się ich życiem i misjami. Oznacza to, że muszą też radzić sobie w kontakcie z publicznością i prasą, opanować sztukę wystąpień publicznych i komunikatywnego przekazywania informacji, o tym co robią.
Początkowo głównie wojskowi, dziś bardzo różnie
Najbardziej znany pracodawca astronautów, NASA, ma ścisłe wymagania dotyczące kandydatów do lotów w przestrzeń kosmiczną. Podstawowe wymagania agencji to tytuł licencjata w dziedzinie inżynierii, nauk biologicznych, fizyki, informatyki lub matematyki, a następnie trzy lata doświadczenia zawodowego (lub tysiąc godzin lotów jako pilot samolotu odrzutowego). Kandydaci muszą również zdać egzamin fizyczny. Istnieje jednak wiele innych umiejętności, które mogą być atutem przy wyborze, w tym np. umiejętność nurkowania, doświadczenie w survivalu, doświadczenia na stanowiskach kierowniczych oraz umiejętność posługiwania się innymi językami (zwłaszcza rosyjskim, którego wszyscy astronauci amerykańscy muszą się dziś uczyć).
Od 1959 roku, czyli czasów rekrutacji do programu Mercury, jednak wiele się zmieniło. Na początku NASA nie wiedziała zbyt dokładnie, jakie powinny być kwalifikacje dla astronauty. Potrzebowała ludzi, którzy rozumieli ryzyko, potrafili pracować pod presją i radzić sobie w niebezpiecznym środowisku. Pierwsze grupy astronautów pochodziły głownie z wojska, zwłaszcza z grona pilotów testowych, kategorii uważanej za dobrze przygotowaną do radzenia sobie z ekstremalnymi zagrożeniami przestrzeni kosmicznej. Jednak w miarę rozwoju programów NASA, potrzebne były coraz bardziej zróżnicowane umiejętności. Na przykład czwarta klasa (pokolenie) astronautów rekrutowanych przy okazji programu księżycowego znana była jako "Naukowcy". Był wśród nich m.in. Harrison J. Schmitt, który jako jedyny geolog chodził po Księżycu (podczas misji Apollo 17).
Rekrutowani większość czasu spędzali na symulowaniu misji, do której zostali przydzieleni. Godziny w salach lekcyjnych, nauka o napędach, sprzęcie i operacjach. W ramach misji Apollo astronauci spędzali czas na symulatorach modułu dowodzenia i modułu księżycowego. Przygotowujący się do lądowania na Księżycu odbyli również geologiczne wycieczki terenowe na Hawaje, ćwicząc prace terenowe i opisując swoje otoczenie geologom. Eksperymenty, które musiałyby zostać przeprowadzone na Księżycu, odbywały się w pełni na Ziemi, aby dowiedzieć się, co jest możliwe w ciężkich kombinezonach kosmicznych.
Mimo że wielu odnoszących sukcesy astronautów ma tytuły magistra, doktora i kwalifikacje podoktorskie, NASA wymaga jedynie, aby kandydaci na astronautów mieli tytuł licencjata w dziedzinie STEM (nauka, technologia, inżynieria, matematyka). Idealnie nadają się tytuły inżyniera, biologa, fizyka lub matematyka. Jednak NASA mówi, że "zaawansowany stopień jest pożądany", ponieważ "jakość przygotowania akademickiego jest ważna".
Z czasem reguły rekrutacji ewoluowały. Ósma klasa astronautów w 1978 r. kładła nacisk na rekrutację kobiet, Afroamerykanów i osób azjatyckiego pochodzenia. Od 2013 NASA rekrutuje po połowie mężczyzn i kobiety. Kolejne, współcześnie rekrutowane generacje załóg będą musiały być przygotowane do lotów w dalszą przestrzeń kosmiczną, np. na pokładzie statku "Orion", na Księżyc, na Marsa, a nawet, docelowo, do spędzenia dłuższego czasu w bazie na księżycowej orbicie, na samym Księżycu, a potem, kto wie, zapewne na Marsie.
W rzeczywistości astronauci spędzają tylko ułamek swojej kariery zawodowej w kosmosie. Większość czasu poświęcają na szkolenia i wspieranie innych, trwających misji. Kandydaci na astronautów NASA mają około dwóch lat podstawowego szkolenia, podczas którego nauczą się survivalu, języka, umiejętności technicznych i innych rzeczy potrzebnych do bycia astronautami. Po ukończeniu szkolenia nowi astronauci mogą zostać przydzieleni do misji kosmicznej lub do ról technicznych w Johnson Space Center w Houston. Role te mogą obejmować wspieranie obecnych misji lub doradzanie inżynierom NASA w zakresie rozwoju przyszłych statków kosmicznych.
Kandydaci na astronautów NASA latają samolotami szkoleniowymi Northrop T-38 Talon w celu zdobycia umiejętności pilotażowych. Spacery kosmiczne ćwiczą w 60-metrowym basenie Johnson Space Center (2), łapią symulatory statków kosmicznych korzystając z naziemnej wersji ramienia robotycznego Canadarm2, uczą się rosyjskiego oraz przechodzą podstawowe szkolenie z obsługi stacji kosmicznej. Astronauci pogłębiają również swoje umiejętności dowódcze i wiedzę przez szkolenia z geologii i survivalu.
Po niemal 60 latach załogowych lotów kosmicznych naukowcy znają już nieźle skutki i zagrożenia, jakie dla ludzkiego ciała niesie długi pobyt w kosmosie. Niedawno przeprowadzono ciekawe eksperymenty z bliźniakiem na orbicie (Twins Study): 340 dni na pokładzie Międzynarodowej Stacji Kosmicznej w latach 2015-2016 spowodowało istotne zmiany w organizmie astronauty Scotta Kelly’ego, od wagi po geny. Kelly i jego brat bliźniak, Mark, są astronautami. Gdy Scott miał spędzić rok na stacji kosmicznej, na jego brat pozostał na Ziemi (3), pojawiła się niepowtarzalna okazja na przeprowadzenie medycznych badań porównawczych. Jako że organizmy braci były identyczne, można było z dużą precyzją zbadać wpływ długotrwałego pobytu w kosmosie na organizm w porównaniu z kontrolnym "egzemplarzem naziemnym".
Język, obywatelstwo i zdrowie
Biegła znajomość języka angielskiego jest obowiązkowa dla kandydatów na astronautów w europejskiej agencji ESA, a dobra znajomość języka rosyjskiego jest dodatkowym atutem, ponieważ ułatwia szkolenie w Centrum Szkolenia Kosmonautów im. Gagarina w Rosji. Zainteresowanie i znajomość kultury amerykańskiej, rosyjskiej i japońskiej jest również przydatna, ponieważ ułatwi dobre stosunki z międzynarodowymi partnerami podczas misji na ISS. Astronauci ESA mogą być wybierani tylko z krajów, które są członkami ESA, czyli także z Polski.
W rekrutacji rosyjskiego Roskosmosu kwalifikują się jedynie obywatele rosyjscy. Trzeba mieć ukończone 35 lat. Wzrost musi wynosić od 1,50 m do 1,90 m i od 0,80 m do 0,99 m w pozycji siedzącej. Wymagana masa ciała to od 50 kg do 95 kg, w zależności od płci, wieku i wzrostu. Wymagany jest dobry stan zdrowia. Oznacza to przede wszystkim brak poważnych przewlekłych zaburzeń zdrowotnych.
Kandydaci na rosyjskich kosmonautów muszą być absolwentami uniwersytetu. Wyższy stopień uniwersytecki w zakresie inżynierii, nauki, badań lub pilotażu jest wymagany. Kandydat musi mieć co najmniej pięcioletnie doświadczenie zawodowe w dziedzinie związanej ze studiami. Roskosmos preferuje kandydatów na kosmonautów z doświadczeniem w przemyśle rakietowym lub w przemyśle lotniczym. Trzeba mówić płynnie po rosyjsku i angielsku. Doświadczenie w pilotażu jest mile widziane, ale nieobowiązkowe. Roskosmos szuka kandydatów na kosmonautów z wieloma atutami psychologicznymi: temperamentem, wartościami moralnymi, potencjałem intelektualno-twórczym, pamięcią, zdolnością do nauki, samodoskonaleniem, umiejętnością pozytywnej współpracy z ludźmi.
Chińskie rygory
W ogłoszonej w 2017 r. rekrutacji do trzeciej partii astronautów do chińskiego planu eksploracji kosmosu postanowiono dać pierwszeństwo inżynierii, z preferencjami dla inżynierów lotnictwa i ekspertów transportowych ze stopniem magistra lub wyższym. Oznaczało to, że w Chinach po raz pierwszy osoby bez wykształcenia wojskowego lub doświadczenia w lotnictwie miały szansę wyruszyć w przestrzeń kosmiczną.
Podstawowe wymagania, by być taikonautą w Chinach, to: wiek 25-35 lat, wzrost od 1,6 do 1,72 metra i waga od 55 do 70 kilogramów, czyli wymogi pozwalające zmieścić się w kabinie statku kosmicznego i nie wpływać na większe zużycie paliwa. Do tego oczywiście doskonała kondycja fizyczna. Wymagane jest przeprowadzenie serii badań dotyczących funkcji serca, centralnego układu nerwowego i sprawności wzrokowej. Kandydaci muszą mieć doskonałe funkcje sercowo-naczyniowe, aby przetrwać w przestrzeni, co jest również niezbędne w radzeniu sobie z hipergrawitacją i nieważkością. Ponadto kandydaci muszą również przejść badania w warunkach niskiego ciśnienia i grawitacji. Fizyczne wymagania podczas egzaminowania kandydata na chińskiego taikonautę są bardzo rygorystyczne, a niespełnienie jakiegokolwiek z wymagań skutkuje natychmiastową dyskwalifikacją.
Poważnym problemem podczas rekrutacji w Chinach będzie historia choroby w rodzinie. Kandydaci, w których rodzinach przez trzy pokolenia występowały niektóre choroby, są dyskwalifikowani. Eliminowani są też ludzie z dużymi bliznami. Dyskwalifikuje też: picie alkoholu, palenie papierosów, zażywanie narkotyków. Nawet potwierdzona wybredność w jedzeniu jest wadą. Nie ma też mowy o chrapaniu i bezsenności. Dobry sen jest bardzo ważny dla taikonauty. Wreszcie, wszyscy kandydaci muszą umieć mówić po mandaryńsku, bez wyraźnych śladów dialektu. Oczywiście Chińczycy stosują również inne kryteria podobne do tych choćby w NASA z badaniem psychologicznych predyspozycji włącznie.
Pierwsza partia taikonautów w Chinach składała się z czternastu żołnierzy płci męskiej, w średnim wieku 42 lat. Średnia wieku spadła do 35 w drugiej partii, wszyscy byli pilotami sił powietrznych, a dwóch z nich to kobiety. Kolejna partia to dalsze otwarcie się na innych niż tylko umundurowani mężczyźni.
Chińskie szkolenie dla taikonatów owiane jest legendami. Na przykład, astronauta Li Qinglong został umieszczony na mroźnej równinie w Rosji, a jego zadaniem było przeżyć dwie doby przy temperaturze schodzącej do –50 stopni Celsjusza, gdy jedynym pożywieniem były dwie małe paczki krakersów. Jednak w porównaniu z tym, co czeka w niektórych miejscach w kosmosie, była to wciąż lekka wycieczka.
Mirosław Usidus
