Antyszachy
To interesująca i popularna odmiana szachów, która od klasycznej nie różni się szachownicą i bierkami. Wygrywa ten zawodnik, który pierwszy utraci wszystkie bierki lub nie może wykonać żadnego posunięcia zgodnego z przepisami. Zasady poruszania się figur i pionów są podobne jak w szachach klasycznych, z tą różnicą, że bicie jest przymusowe a króla można też bić i nie kończy to gry. Król nie ma królewskiej mocy i jest traktowany jak każda inna figura: nie posiada prawa do roszady, nie grożą mu szachy i mat, pion dochodzący do pola przemiany może być promowany na dowolną figurę, w tym także na króla. Jeśli jest kilka bierek pod biciem, to wykonujący posunięcie wybiera którą z nich ma zbić. Partia kończy się remisem, gdy zawodnicy zgodzą się na remis, nastąpi trzykrotne powtórzenie pozycji, wykonanych zostanie pięćdziesiąt posunięć bez bicia lub ruchu pionem, lub żaden z graczy nie może wygrać (na przykład, gdy obaj mają już tylko po gońcu, które poruszają się po polach przeciwnych kolorów).
Przykładowy początek partii antyszachów: po 1.c4 b5 białe muszą bić 2.c:b5 c6 białe muszą grać 3.b:c6 i teraz (diagram 1) czarne mają do wyboru jedno z dwóch posunięć 3...S:c6 lub 3...d:c6.
Pochodzenie antyszachów nie jest dokładnie znane. W latach 70. XIX wieku ta gra nazywana była "take me". Oprócz głównego, najpopularniejszego wariantu, omawianego w tym artykule, powstało jeszcze kilka innych odmian antyszachów. Wariant główny analizował m.in. David Pritchard w książce Popular Chess Variants.
David Brine Pritchard (2), (1919-2005) był angielskim szachistą, autorem książek o szachach, prezesem British Chess Variants Society i redaktorem magazynu Games & Puzzles w latach 1972-1981. Największą sławę przyniosła mu The Encyclopaedia of Chess Variants (1994), która omawia ponad 1400 różnych odmian szachów (3). Następnie pojawiły się książka Popular Chess Variants (2000), przedstawiająca szczegółowo 20 gier. Druga edycja The Encyclopaedia of Chess Variants była bliska ukończenia w chwili śmierci Pritcharda i została opublikowana w 2007 roku pod tytułem The Classified Encyclopedia of Chess Variants.
Antyszachy zyskały popularność w XX wieku, czemu sprzyjały niektóre publikacje na temat tego wariantu w Wielkiej Brytanii, Niemczech i we Włoszech. Wraz z rozwojem Internetu, silników szachowych i możliwości gry online (np. The Free Internet Chess Server), antyszachy zyskały na popularności. W ostatnich latach opracowano wiele nowych silników szachowych, stworzono bazy tabel końcowych, publikowane są materiały dotyczące strategii gry i teorii debiutów dla tej odmiany szachów.
Otwarcia, których należy unikać w antyszachach
Ze względu na zasadę obowiązkowego bicia bierki przeciwnika, przegrane partie szachowe często spowodowane są długimi ciągami wymuszonych bić przez jednego z graczy. Analizy komputerowe wykazały, że błąd prowadzący do przegranej można popełnić już w pierwszym posunięciu. Po 1.e4, 1.d4 i 1.d3 doświadczeni gracze potrafią odtworzyć z pamięci proste serie wymuszonych posunięć, prowadzące do wygranej. Przegrane debiuty dla białych powstają też po 1. a3, 1.b4, 1.c3, 1.f3, 1.f4, 1. h3, 1.h4, 1.Sc3 i 1.Sf3.
Rozwiązania arcymistrza Davida Bronsteina jak czarne mogą wygrać w 17 posunięciach po 1.e4, 1.d4 i 1.d3 zostały opublikowane we wspomnianej wcześniej książce Popular Chess Variants na str. 33-34: 1.e4?? b5 2.G:b5 Sf6 3.G:d7 S:e4 (diagram 4) i białe przegrywają niezależnie, które bicie wybiorą:
Jeżeli 4.G:e8 to 4…H:d2 5.H:d2 (jeżeli 5.G:f7 H:c1 6.H:c1 S:f2 7.K:f2 Wg8 itd.) 5...S:d2 6.K:d2 Wg8 7.G:f7 c5 8.G:g8 g6 9.G:h7 e5 10.G:g6 e4 11.G:e4 Sc6 12.G:c6 Gb7 13.G:b7 Wc8 14.G:c8 a6 15.G:a6 c4 16.G:c4 Ga3 17.S:a3 0-1.
A jeżeli 4.G:c8 to 4…S:d2 5.G:d2 H:d2 6.H:d2 Sa6 7.G:a6 Wc8 8.G:c8 f5 9.G:f5 Wg8 10.G:h7 c5 11.G:g8 e6 12.G:e6 c4 13.G:c4 a6 14.G:a6 g5 15.H:g5 Kd8 16.H:d8 Ge7 17.H:e7 0-1.
1.d4?? e5 2.d:e5 Hg5 3.H:d7 G:d7 4.G:g5 Kd8 5.G:d8 a6 6.G:c7 Wa7 7.G:b8 b6 8.G:a7 a5 9.G:b6 g6 10.G:a5 Gb4 11.G:b4 Se7 12.G:e7 Wf8 13.G:f8 h6 14.G:h6 g5 15.G:g5 f6 16.G:f6 Gh3 17.S:h3 0-1.
1.d3?? g5 2.G:g5 Gg7 3.G:e7 G:b2 4.G:d8 G:a1 5.G:c7 Gc3 6.G:b8 W:b8 7.S:c3 d5 8.S:d5 Sf6 9.S:f6 Wg8 10.S:e8 W:g2 11.G:g2 f6 12.G:b7 W:b7 13.S:f6 Wb8 14.S:h7 Wb1 15.H:b1 Gb7 16.H:b7 a6 17.H:a6 0-1.
Polecane posunięcie 1.e3
Białe natomiast mają dużą szansę na wygraną po posunięciu 1.e3!! W październiku 2016, dzięki analizie komputerowej zostało ustalone, że po niektórych odpowiedziach czarnych takich jak 1…d5, 1…d6, 1…Sa6 i 1…g6 białe wygrywają w mniej niż 20 posunięciach, po 1…Sf6, 1…h6, 1…e5, 1…f5, 1…h5, 1… a6, 1…f6, 1…a5 białe wygrywają w mniej niż 30 posunięciach, po 1…c6, 1…Sh6, 1…Sc6 do zwycięstwa potrzeba ok. 100 posunięć, a najtrudniejsze do realizacji wygranej są (wraz z rosnącą trudnością) 1…e6, 1…g5, 1…b5, 1…c5 i 1…b6.
Wbrew powszechnemu przekonaniu, strategia gry w antyszachy nie polega na jak najszybszym podstawieniu swoich figur i pionów. Zamiast tego, choć może się to się wydaje nielogiczne na pierwszy rzut oka, osiągnięcie znaczącej przewagi materialnej jest jednym z ważnych kroków strategicznych. Posiadanie przewagi materialnej daje możliwość "otoczenia" przeciwnika swoimi figurami, stopniowo ograniczając go, aż zabraknie mu bezpiecznych ruchów (zugzwang), a następnie poddawania jednej bierki po drugiej. Do tego potrzebna jest zazwyczaj przewaga zarówno materialna jak i w zakresie mobilności i przestrzeni. Pisał o tym pionier antyszachów i wielki ich entuzjasta Stanislav Goldovski (1975-1999) na swojej stronie szachowej, którą można teraz znaleźć pod adresem: https://bit.ly/2GDGQPH.
David Pritchard napisał, że "złożoność i piękno" antyszachów tkwi w rozgrywaniu końcówek. "W przeciwieństwie do zwykłych szachów rozgrywanie końcówek szachowych tylko dwoma bierkami wymaga znacznych umiejętności, aby grać poprawnie, podczas gdy końcówki trzy- lub czterobierkowe mogą przewyższać ludzkie możliwości precyzyjnego rozwiązania". Czasami wygrana jest nieosiągalna ze względu na zasadę pięćdziesięciu posunięć.
W 2001 roku w Utrechcie rozegrane zostały pierwsze nieoficjalne mistrzostwa świata w antyszachach. Brązowy medal zdobył Polak Andrzej Nagórko, obecnie adiunkt na Wydziale Matematyki, Informatyki i Mechaniki Uniwersytetu Warszawskiego.
Partie rozgrywano tempem po 2 godziny na zawodnika. W turnieju Tim Remmel i Fabrice Liardet uzyskali po 6 punktów. Regulamin przewidywał, że w przypadku remisu rozegrane zostaną dwie dogrywki z czasem po 15 minut na zawodnika, a w przypadku wyniku 1:1 decydować będzie wynik bezpośredniej partii w turnieju zasadniczym. Tim Remmel wygrał pierwszą partię dogrywki, a ponieważ wygrał również ich poprzednią partię w turnieju zasadniczym, druga partia dogrywki nie została rozegrana.
https://bit.ly/334SKcG
A oto partia dogrywki, która zadecydowała, że Tim Remmel został pierwszym nieoficjalnym mistrzem świata w antyszachach:
Tim Remmel - Fabrice Liardet, Utrecht, Holandia 29.07.2001 r.
1.e3 b6 2.b3 e6 3.Ga6 S:a6 4.Sh3 Ga3 5.G:a3 c6 6.Gc5 b:c5 7.c4 Wb8 8.b4 S:b4 (diagram 6) 9.Hc1 S:a2 10.W:a2 W:b1 11.W:a7 W:c1 12.W:d7 K:d7 13.Sg1 W:e1 14.Se2 W:e2 15.e4 W:f2 16.e5 W:g2 17.h3 i czarne poddały się. 1-0.
Fabrice Liardet (ur. w 1970 r.) był nie tylko jednym z najlepszych graczy na świecie w tej odmianie szachów, ale także wniósł wielki wkład w jej rozwój. Jest m.in. autorem francuskojęzycznej strony internetowej o antyszachach: https://bit.ly/35eP2jp.
Obecnie czołowym zawodnikiem w tej odmianie szachów jest Serb Vladica Andrejić, który jest też autorem książki The Ultimate Guide to Antichess, obejmującej różne aspekty gry, w tym także historię antyszachów, analizę debiutów, taktykę oraz strategię gry środkowej i rozgrywania końcówek.
Vladica Andrejić (8) gra także w szachy klasyczne (najwyższy ranking Elo 2275), jest sędzią szachowym i właścicielem strony internetowej https://bit. ly/35eOY39, pracuje naukowo na Wydziale Matematyki Uniwersytetu w Belgradzie.
W czasach pandemii koronawirusa antyszachy cieszą się rosnącą popularnością a wiele partii jest rozgrywanych na internetowym serwisie szachowym Lichess. Jest to drugi co do wielkości po Chess.com serwis umożliwiający grę w szachy. Na stronie Lichess gracze z całego świata codziennie grają w szachy, rozgrywając tysiące partii dziennie, odbywają się turnieje z różną kontrolą czasu (dziesiątki turniejów dziennie).
W czerwcu 2020 roku na serwerze szachowym Lichess rozegrano 377 790 partii antyszachów. Lichess zostało założone w 2010 roku przez francuskiego programistę Thibaulta Duplessisa i działa na zasadzie wolnego oprogramowania.
dr inż. Jan Sobótka
