Max Euwe - wybitny szachista i matematyk
Max (Machgielis) Euwe (1901-1981) urodził się w Watergraafsmeer (dwadzieścia lat później miejscowość ta została przyłączona do Amsterdamu), w rodzinie nauczycielskiej, jako jedno z sześciorga dzieci. W wieku czterech lat nauczył się od rodziców grać w szachy. Początkowo interesowała go przede wszystkim piłka nożna, ale obdarzony wielkim szachowym talentem z czasem grał coraz lepiej, odnosił sukcesy i w wieku szesnastu lat dyscyplina ta stała się jego głównym hobby i celem życia.
Drugą pasją Maxa Euwe była matematyka. Studiował ją na amsterdamskim uniwersytecie, w 1921 r. zdał egzamin magisterski, w 1926 r. obronił pracę doktorską i przez wiele lat uczył matematyki. W 1964 r. został profesorem informatyki, pracując na Uniwersytecie w Tilburgu, i określił to wydarzenie jako najszczęśliwszy dzień w swoim życiu. Był jednocześnie bardzo aktywny fizycznie, uprawiał gimnastykę, pływał, grał w tenisa i odnosił sukcesy w boksie amatorskim.
W wieku dwudziestu lat Euwe został po raz pierwszy mistrzem Holandii i od tego czasu dominował na holenderskiej szachowej scenie, zdobywając dwunastokrotnie tytuł mistrza kraju. W roku 1928 r. w Hadze został szachowym mistrzem świata amatorów, uzyskując 12 punktów z piętnastu partii (tytuł wicemistrza świata amatorów zdobył wtedy polski szachista Dawid Przepiórka). Euwe był jednym z nielicznych amatorów, którzy z powodzeniem rywalizowali z najlepszymi zawodowcami (1).
Mecz o tytuł szachowego mistrza świata
W roku 1933, niespodziewanie dla wszystkich, panujący mistrz świata Aleksander Alechin wyzwał go na pojedynek, sądząc zapewne, że bez trudu pokona amatora. W tamtych czasach decydujący głos o wyborze przeciwnika należał do obrońcy tytułu. Warunki meczu zostały tak ustalone, że cała nagroda za udział w pojedynku przypaść miała, bez względu na wynik, Alechinowi, a Euwe walczył tylko honorowo o tytuł mistrza świata. Mecz miał się składać z trzydziestu partii, a zwyciężał ten, kto pierwszy osiągnął 15,5 p. W przypadku remisu tytuł zachowywał Alechin. Euwe przyjął zaproponowane warunki i przed ustalonym terminem pojedynku wziął kilkutygodniowy urlop z pracy, aby przygotować się do walki pod względem szachowym i kondycyjnym. W odróżnieniu od prowadzącego higieniczny tryb życia przeciwnika, urzędujący mistrz świata zlekceważył rywala, nie dbał o kondycję fizyczną, nie stronił od alkoholu i dużo palił.
Mecz wzbudził duże zainteresowanie i został rozegrany w dniach 3 października - 15 grudnia 1935 r. w trybie "wędrownym", w trzynastu holenderskich miastach. Początkowo doświadczony Alechin zyskał przewagę 6 - 3, ale Euwe grał coraz lepiej i coraz częściej wygrywał z nadużywającym alkoholu mistrzem świata. Ostatecznie zwyciężył pretendent z wynikiem 15,5:14,5 (+9-8 = 13). Przed ostatnią partią Euwe prowadził 15 - 14 i do zwycięstwa wystarczył mu już tylko remis. Oświadczył, iż w każdej pozycji przyjmie propozycję remisową. Alechin musiał wygrać, dlatego zaczął ryzykować. Jednak po czterdziestu posunięciach, będąc w pozycji całkowicie beznadziejnej, złożył propozycję remisu, którą Euwe, jako człowiek honoru, przyjął (2). Zdobycie tytułu mistrza świata spowodowało ogromny wzrost popularności szachów w Holandii.
Pojedynek rewanżowy
Do meczu rewanżowego doszło w dniach 5 października - 7 grudnia 1937 r. Euwe tym razem przegrał z dobrze przygotowanym kondycyjnie Alechinem 9,5:15,5 i utracił tytuł mistrza świata. Mecz rozegrano na tych samych zasadach co poprzedni i też w wielu holenderskich miastach. Był to ostatni w historii pojedynek o mistrzostwo świata rozgrywany w więcej niż dwóch miastach.
Po II wojnie światowej
Po śmierci Alechina w 1946 r. pojawił się problem z wyłonieniem nowego mistrza świata. Dzięki dyplomacji Maxa Euwe w 1948 r. rozegrano turniej, w którym udział wzięło pięciu najwybitniejszych wówczas zawodników. Euwe zajął ostatnie miejsce, a szóstym mistrzem świata został radziecki szachista Michaił Botwinnik.
W 1949 r. Euwe powrócił do swojej drugiej pasji - matematyki. Jak już wspominaliśmy, w 1964 r. został profesorem informatyki, pracując na uniwersytetach w Rotterdamie i Tilburgu.
W latach 1970-1978 wybrano go na stanowisko prezydenta Międzynarodowej Federacji Szachowej FIDE (4). Odegrał istotną rolę w organizacji meczu stulecia o szachową koronę pomiędzy Borisem Spasskim i Bobbym Fischerem, w Reykjaviku, w Islandii, w dniach 4 lipca - 1 września 1972 r.
Euwe napisał ponad siedemdziesiąt książek na temat szachów, które przetłumaczono na wiele języków. Należał do największych popularyzatorów królewskiej gry. Będąc z zawodu nauczycielem, potrafi ł przedstawić wybrane zagadnienia w sposób klarowny i zrozumiały. Komponował również szachowe pozycje.
Max Euweplein
26 listopada 1981 r. Max Euwe umarł na atak serca, przeżywszy osiemdziesiąt lat.
W celu uczczenia słynnego holenderskiego szachisty powstało w Amsterdamie Centrum Maxa Euwe, obejmujące m.in. muzeum i bibliotekę z dużą kolekcją szachowych książek.
Centrum to mieści się na placu Max Euweplein (5), na którym umieszczono pomnik Maxa Euwe (6) i dużą szachownicę z figurami.
dr inż. Jan Sobótka
nauczyciel akademicki,
licencjonowany instruktor
i sędzia szachowy
