Czaturanga czteroosobowa, czyli chaturaji
Za kolebkę szachów większość historyków uznaje Indie. W połowie V wieku prawzorem naszych dzisiejszych szachów była czaturanga rozgrywana na 64-polowej szachownicy (1, 2). W swojej najstarszej formie była grą czteroosobową (czatur - cztery, anga - człon). Początkowo w czaturangę grały przeciwko sobie 4 osoby, później grano też w parach, np. armie "żółta" i "czerwona" przeciwko armiom "zielonej" i "czarnej". Do gry używano kostek, liczba oczek decydowała, jaką bierką należy wykonać posunięcie. Była to gra hazardowa - za zdobycie bierki gracz otrzymywał stawkę, odpowiednią do znaczenia bierek (słoń, król, koń, łódź lub pion).
Szachy dla czterech
Staroindyjska czteroosobowa czaturanga została w VI wieku n.e. przekształcona przez Persów w grę dwuosobową i nazwana czatrang. Z czasem zrezygnowano z używania kostki, a do graczy należał wybór posunięcia. Chociaż szachy dwuosobowe zawojowały świat, to w epoce średniowiecza i następnych wiekach nadal grano w szachy czteroosobowe.
O szachach czteroosobowych pisał m.in. kapitan George Hope Verney w Anglii w 1881 roku (3, 4). Gra ta szybko zdobyła wtedy popularność w USA, a w Anglii, założony przez Verneya Londyński Klub Szachów dla Czterech liczył w październiku 1885 roku 80 członków. W 1888, M.E. Hughes-Hughes zaproponował niewielkie zmiany w regułach gry, które stały się standardem w londyńskim klubie szachów czteroosobowych.
W szachach czteroosobowych zawodnicy wykonują kolejno po jednym ruchu, zgodnie z ruchem wskazówek zegara na 160-polowej szachownicy. Bierki zawodnika, który został zmatowany, zabierane są z szachownicy. Grać można albo dwóch na dwóch, albo do ostatniego gracza. W tym drugim przypadku gra cechuje się dużą nieprzewidywalnością, często dochodzi do ataków "trzech na jednego".
Od niedawna w szachy czteroosobowe można grać na stronie Chess.com - najpopularniejszej obecnie międzynarodowej stronie do gry w szachy online. "Szachy dla czterech" na Chess.com nieco różnią się od ich tradycyjnej wersji, jeśli chodzi o zasady. O zwycięstwie decyduje system punktowy, którego reguły przedstawione są na stronie: www.chess.com/4-player-chess.
Jeśli chodzi o strategię gry w tę odmianę szachów, to zazwyczaj najgroźniejszym graczem na szachownicy jest ten siedzący po lewej stronie. Większe znaczenie niż w szachach klasycznych mają gońce, które są zazwyczaj cenniejsze od skoczków i mogą w niektórych pozycjach być nawet lepsze od wież (atakować mogą odległe punkty na szachownicy). Warto też pamiętać i stosować strategie znane z szachów klasycznych, jak np. wyprowadzanie figur przed rozpoczęciem brawurowego ataku, zabezpieczenie króla przez roszadę czy ustawianie wież za pionkami maszerującymi do pola promocji.
Najczęściej spotykana w szachach czteroosobowych szachownica ma 160 pól - 4 prostokąty po 24 pola dla każdego z zawodników oraz część środkowa szachownicy o standardowych rozmiarach 64 pól (5).
Bierki mogą mieć różne kolory, jak np. białe, czerwone, czarne i niebieskie (6).
W szachy czteroosobowych (7) gra się indywidualnie lub drużynowo (2 osoby przeciwko 2 pozostałym). Gracze tej samej drużyny muszą siedzieć naprzeciwko siebie, aby nie wykonywać ruchu bezpośrednio po sobie. W tym przypadku każdy z graczy może grać jedynie swoimi bierkami, jednakże przy określaniu mata bierze się pod uwagę wszystkie bierki drużyny. W przypadku mata lub pata gracz zaprzestaje gry, chyba że partnerowi uda się go uwolnić od zagrożenia. Gra kończy się, gdy obaj gracze przeciwnej strony zostaną zamatowani.
Na diagramie 8 król zielonych jest zamatowany, ponieważ jest podwójnie szachowany i nie ma pól do ucieczki.
dr inż. Jan Sobótka
- nauczyciel akademicki, licencjonowany
instruktor i sędzia szachowy
Zobacz także:
