Dress code w szachach
Dress code to zbiór zasad dotyczących sposobu doboru garderoby, dostosowanych do okoliczności, miejsca i czasu. Jest więc częścią etykiety - czyli ustalonych norm zachowania zarówno w sytuacjach towarzyskich, jak i zawodowych. Elegancja to skromność, dobre gatunki materiałów, dbałość o szczegóły i dodatki.
Lord Beau Brummell, żyjący w Wielkiej Brytanii na przełomie XVIII i XIX wieku arbiter elegancji, powiedział: "Orły są szare, a papugi pstrokate". To, w co ubieramy się, idąc do pracy, w dużej mierze świadczy o nas samych. Ubranie powinno być więc nie tylko schludne i proste, ale także dobrze dobrane do okazji i miejsca. Elementy stroju powinny być utrzymane w tym samym stylu i mieć stonowaną kolorystykę (np. w odcieniach granatu, beżu lub szarości). Wzorzysty może być maksymalnie jeden element - unikajmy nadmiaru kolorów i biżuterii. Beau Brummellowi przypisuje się też wprowadzenie do klasycznej mody męskiej współczesnego garnituru noszonego z wiązanym krawatem.
Europejska Unia Szachowa (ECU) organizuje indywidualne i drużynowe mistrzostwa Europy mężczyzn, kobiet, dzieci i młodzieży w różnych grupach wiekowych, w szachach klasycznych, szybkich i błyskawicznych. Pierwszym turniejem, w którym zaczęły obowiązywać przepisy ECU dotyczące etykiety ubioru, były Indywidualne Mistrzostwa Europy Kobiet, rozegrane w dniach 2-13 marca 2012 r. w Gaziantep w Turcji.
Od 2010 r. w mistrzostwach Polski w szachach obowiązuje strój wizytowy. Jest to ważne dla wizerunku szachów, pozyskiwania funduszy i zapewnienia dobrych warunków gry. Odwiedzający zawody przedstawiciele sponsorów i mediów wiedzą, że szachy są dyscypliną elitarną, którą warto wspierać i promować.
Aby ubiorem nie rozpraszać przeciwników, przepisy dress code zakazują m.in. głębokich dekoltów i minispódniczek, noszenia kapeluszy i klapek. Długość spódnicy wynosi maksymalnie do 10 cm powyżej kolan. Kara za rozpraszanie to upomnienie, a po trzecim upomnieniu zawodniczka odpada z gry.
Zakaz noszenia kapeluszy jest podyktowany przede wszystkim chęcią ograniczenia możliwości elektronicznego dopingu i instalowania w nakryciu głowy urządzeń służących do komunikacji. Dotyczy to przede wszystkim szachów klasycznych, gdyż w szachach szybkich (1) lub błyskawicznych instalowanie urządzenia do komunikacji nie ma większego sensu. Szczegółowe przepisy ECU odnoszą się także do ceremonii zakończenia indywidualnych mistrzostw Europy. Nakazują one nagrodzonym zawodnikom podczas uroczystego zakończenia wystąpienie w garniturach i krawatach. Dozwolone są również stroje narodowe.
Od roku 2014 prezesem ECU jest kontrowersyjny arcymistrz Zurab Azmaiparaszwili, były wiceminister ds. sportu i młodzieży w rządzie Gruzji. Podczas Pucharu Świata w 2017 r., którego był głównym organizatorem, został oskarżony przez młodego arcymistrza Antona Kovalyova o krzyki i rasistowskie znęcanie się przed planowaną trzecią rundą.
Afera szortowa w Pucharze Świata
W trzeciej rundzie szachowego turnieju o Puchar Świata, rozegranego we wrześniu 2017 r. w Tbilisi, wyeliminowany został aktualny mistrz świata Norweg Magnus Carlsen. Jednak największe zainteresowanie zarówno publiczności, jak i dziennikarzy wywołał incydent, który wydarzył się kilkanaście minut przed rozpoczęciem trzeciej rundy. Kanadyjski arcymistrz pochodzenia ukraińskiego, Anton Kovalyov, nie rozegrał swojej partii z uwagi na fakt, iż miał na sobie krótkie spodenki (3).
W pierwszych dwóch rundach Anton Kovalyov grał wyśmienicie, pokonując najpierw Varuzhana Akobiana, amerykańskiego szachistę pochodzenia ormiańskiego, a następnie poprzedniego mistrza świata, indyjskiego arcymistrza Viswanathana Ananda.
Na podkreślenie zasługuje fakt, że w obu poprzednich meczach Kovalyov grał, mając na sobie te same krótkie spodenki, ale wówczas nikt nie robił z tego problemu.
Sędzia główny turnieju, Tomasz Delega (w poprzedniej kadencji Prezes Polskiego Związku Szachowego), przed rundą zwrócił uwagę na niestosowność stroju, ale nie podjął żadnych specjalnych czynności poza rozmową - i nie jest o nic przez Kovalyova oskarżany. Następnie do Kovalyova podszedł prezydent ECU, a jednocześnie główny organizator i przewodniczący komitetu apelacyjnego, który w ostrych słowach nakazał mu zmianę spodni. Według oświadczenia Kanadyjczyka chodziło przede wszystkim o formę i rasistowską treść (użycie angielskiego słowa gipsy), zawarte w sposobie, w jaki zwracał się do niego Zurab Azmaiparaszwili (4). Nie ma dowodów potwierdzających niewłaściwe zachowanie prezydenta ECU, jednakże jest on znany w środowisku szachowym ze swojego bardzo kontrowersyjnego postępowania. Po dyskusji podenerwowany Kovalyov wyszedł z sali, spakował się i odleciał do domu.
Hidżab Moniki Soćko w teherańskim Pucharze Świata
Monika Soćko, najlepsza polska szachistka, mająca zarówno tytuł arcymistrzyni jak i arcymistrza szachowego, podczas Pucharu Świata kobiet w stolicy Iranu, Teheranie, musiała grać w hidżabie (5). Zawody rozegrano w dniach 10 lutego - 4 marca 2017 r. Organizatorzy wymagali od zawodniczek okrycia chustami głów. Z udziału w turnieju zrezygnowały m.in. dwie poprzednie mistrzynie świata, Hou Yifan i Maria Muzyczuk, oraz mistrzyni USA Nazi Paikidze, argumentując to tym, że w Iranie w dalszym ciągu łamane są prawa kobiet, a zmuszanie kogokolwiek do noszenia hidżabu jest właśnie symbolem tych represji.
Decyzję o umiejscowieniu turnieju w Teheranie podjęła Międzynarodowa Organizacja Szachowa FIDE. Nie było innych chętnych do zorganizowania tych zawodów, a Iran wyłożył na turniej ponad 540 tys. dolarów, w tym 20% na rzecz FIDE. Pojawienie się Moniki Soćko w Teheranie wzbudziło duże kontrowersje. Część polskich internautów uważała, że wobec konieczności zakładania hidżabu powinna zrezygnować z gry. Inni podkreślali z kolei, iż to nakrycie głowy stanowi element kultury Iranu, który należy respektować.
W Koranie nigdzie nie ma informacji na temat tego, czy kobiety mają obowiązek zakrywania twarzy. Powinny one jednak chować to, co je zdobi, a w świecie arabskim takim elementem są włosy. Najczęściej w uzgodnieniu z mężem decydują więc, czy chcą być oglądane przez innych mężczyzn.
Wraz z rosnącym zagrożeniem terrorystycznym oraz licznymi atakami tego typu duża część krajów europejskich zakazuje muzułmankom zasłaniania twarzy. Jako pierwsza zakaz zakładania burki i nikabu (6) wprowadziła w 2010 r. Francja. W ślady Francji w lipcu 2011 r. poszła Belgia, a potem szereg innych krajów. W październiku br. wszedł w życie zakaz noszenia burki w Austrii. Kara za noszenie pełnej zasłony twarzy bądź burki wynosi tam blisko 150 euro.
Dress code w zawodach dzieci w Malezji
Kaushal Khandhar, członek Międzynarodowej Federacji Szachowej FIDE, w maju 2017 r. opiekował się młodymi zawodnikami podczas zawodów w malezyjskim Putrajaya. Napisał na Facebooku, że jedna z jego uczennic poczuła się upokorzona przez głównego arbitra i kierownika zawodów, który powiedział jej oraz jej matce, że strój dziecka jest nieodpowiedni (7) i wygląda w swojej sukience "uwodzicielsko".
Organizatorzy mieli poinformować matkę, by ta udała się z córką do centrum handlowego i kupiła jej spodnie. Było już jednak późno i sklepy były zamknięte. Rano także nie udało się kupić nowego stroju, gdyż mecze rozpoczynały się jeszcze przed otwarciem placówek handlowych. Ponieważ zaś nie zdobyto dla dziewczynki zastępczego ubrania, mistrzyni z Kuala Lumpur musiała wycofać się z turnieju. Trener zaznaczył, że przygotowuje uczniów do zawodów od dwudziestu lat i po raz pierwszy spotkał się z taką sytuacją. Malezyjska Federacja Szachowa bada teraz tę sprawę.
dr inż. Jan Sobótka
nauczyciel akademicki,
licencjonowany instruktor
i sędzia szachowy
