Emanuel Lasker - drugi mistrz świata w szachach
Emanuel Lasker urodził się w wigilię Bożego Narodzenia w 1868 r. w Berlinchen (obecnie Barlinek w województwie zachodniopomorskim) w rodzinie kantora miejscowej synagogi. Pasję do szachów przyszłemu arcymistrzowi zaszczepił starszy brat Bertold. Już od najmłodszych lat Emanuel zaskakiwał błyskotliwością, talentem matematycznym i absolutnym mistrzostwem w grze w szachy. Ukończył gorzowskie gimnazjum i w 1888 roku rozpoczął studia matematyczne i filozoficzne w Berlinie. Jednak pasja szachowa była ważniejsza i to właśnie na szachach się skupił, przerywając studia (1).
Mecz o tytuł mistrza świata w szachach w 1894 roku
Mecz z obrońcą tytułu 58-letnim Amerykaninem Wilhelmem Steinitzem 25-letni Emanuel Lasker rozegrał w trzech miastach (Nowy Jork, Filadelfia i Montreal) w dniach 15 marca - 26 maja 1894 roku. Regulamin meczu zakładał grę do 10 wygranych partii, a remisy nie wliczały się do wyniku. Emanuel Lasker zwyciężył w stosunku 10:5 (2).
Zwycięstwa i sława nie przewróciły Emanuelowi w głowie. W 1899 roku ukończył fakultet matematyczny na uniwersytecie w Heidelbergu, a trzy lata później w Erlangen uzyskał tytuł doktora filozofii.
W latach 1900-1912 przebywał w Anglii i Stanach Zjednoczonych. W tym czasie poświęcił się pracy naukowej z dziedziny matematyki i filozofii, a w działalności szachowej zajmował się m.in. redagowaniem w latach 1904-1907 czasopisma szachowego "Lasker’s Chess Magazine" (3, 4). W 1911 roku poślubił w Berlinie pisarkę Martę Kohn.
Do największych osiągnięć Laskera w grze praktycznej należy zaliczyć zwycięstwa w wielkich turniejach w Londynie (1899), Petersburgu (1896 i 1914), Nowym Jorku (1924).
W 1912 roku Lasker i Rubinstein zgodzili się rozegrać mecz o mistrzostwo świata jesienią 1914 roku, ale mecz ten został odwołany, gdy wybuchła I wojna światowa.
W 1921 roku stracił tytuł mistrza świata w meczu przeciwko Capablance. Rok wcześniej Lasker uznał swego przeciwnika za najlepszego szachistę świata, jednak Capablanca chciał pokonać Laskera w oficjalnym meczu.
Mecz o tytuł mistrza świata w szachach w 1921 roku
W dniach 15 marca - 28 kwietnia 1921 roku w Hawanie Lasker rozegrał mecz o tytuł mistrza świata z kubańskim szachistą José Raulem Capablancą. Był to pierwszy mecz po 11 latach przerwy spowodowanej I wojną światową (5). Mecz zaplanowany był na maksymalnie 24 partii. Zwycięzcą miał zostać ten z graczy, który jako pierwszy osiągnie 6 zwycięstw, a w przypadku, gdy nie uda się to żadnemu, ten który uzyska większą liczbę punktów. Początkowo mecz miał wyrównany przebieg, jednak gdy rozpoczęło się tropikalne kubańskie lato, Laskerowi pogorszył się stan zdrowia. Przy stanie 5:9 (0:4 nie licząc remisów) Lasker zrezygnował z kontynuowania meczu i powrócił do Europy.
Lasker był znany ze swoich psychologicznych metod gry (6). Kładł wielki nacisk nie tyle na logikę kolejnych ruchów szachowych, co na psychologiczne rozpoznanie przeciwnika i wybór taktyki najbardziej dla niego niewygodnej, sprzyjającej popełnieniu błędu. Czasami wybierał posunięcia teoretycznie słabsze, które jednak miały zrobić wrażenie na przeciwniku. W sławnej partii przeciwko Capablance (Petersburg 1914) Laskerowi bardzo zależało na wygranej, jednak w celu uśpienia czujności przeciwnika wybrał wariant debiutowy uznawany za remisowy. W rezultacie Capablanca zagrał nieostrożnie i partię przegrał.
Od roku 1927 Lasker przyjaźnił się z Albertem Einsteinem, który mieszkał w pobliżu w berlińskiej dzielnicy Schöneberg. W 1928 r. Einstein, przesyłając gratulacje z okazji 60-lecia urodzin Laskera, nazwał go "człowiekiem Renesansu". Przemyśleń z dyskusji, jakie prowadzili ze sobą genialny fizyk z najlepszym na świecie szachistą, można dopatrzyć się w przedmowie do biografii Emanuela Laskera, w której Albert Einstein polemizował z poglądami przyjaciela w sprawie dotyczącej prędkości światła, fundamentu teorii względności. Jestem wdzięczny temu niestrudzonemu, niezależnemu i skromnemu człowiekowi za bogate dysputy, które mi podarował - napisał genialny fizyk we wstępie do biografii Laskera.
Karykatura (7) "Albert Einstein spotyka Emanuela Laskera" autorstwa Olivera Schopfa zaprezentowana została na wielkiej wystawie poświęconej życiu i szachowej twórczości Emanuela Laskera w Berlinie-Kreuzbergu w październiku 2005 roku. Została też opublikowana w niemieckim szachowym czasopiśmie "Schach".
W 1933 roku Lasker wraz z żoną Martą Kohn, oboje będąc pochodzenia żydowskiego, musieli opuścić Niemcy. Przeprowadzili się do Anglii. W roku 1935 Lasker otrzymał z Moskwy zaproszenie na przyjazd do Związku Radzieckiego, zapewniające mu jednocześnie członkostwo w moskiewskiej Akademii Nauk. W ZSRR Lasker zrzekł się obywatelstwa niemieckiego i otrzymał obywatelstwo radzieckie. W obliczu terroru, jaki towarzyszył panowaniu Stalina, Lasker opuścił Związek i w 1937 roku wraz z żoną wyjechał przez Holandię do Nowego Jorku. W nowej ojczyźnie mieszkał jednak tylko parę lat. Zmarł na infekcję nerek w Nowym Jorku 11 stycznia 1941 roku w wieku 72 lat w szpitalu Mount Sinai. Lassen został pochowany na historycznym cmentarzu Beth Olom w Queens w Nowym Jorku.
Jego nazwiskiem nazwano szereg wariantów szachowych debiutów, np. warianty Laskera w gambicie hetmańskim (1.d4 d5 2.c4 e6 3.Sc3 Sf6 4.Gg5 Ge7 5.e3 0-0 6.Sf3 h6 7.Gh4 Se4) i w gambicie Evansa (1.e4 e5 2.Sf3 Sc6 3.Gc4 Gc5 4.b4 G:b4 5.c3 Ga5 6.0-0 d6 7.d4 Gb6). Lasker był erudytą, doktorem filozofii z ukończonym fakultetem matematycznym, autorem naukowych rozpraw i książek, wybitnym znawcą gry GO, świetnym brydżystą i współautorem sztuk teatralnych.
źródło: https://bit.ly/33n6Erk
W Barlinku (8, 9), rodzinnym miasteczku "Króla szachów", co roku w czerwcu odbywa się Międzynarodowy Festiwal Szachowy pamięci dr. Emanuela Laskera. Działa tam również miejscowy klub szachowy "Lasker" Barlinek.
źródło: https://bit.ly/3nYg066
Abecadło szachowe
Debiut Birda
Otwarcie Birda to poprawne, chociaż rzadko spotykane, otwarcie szachowe rozpoczynające się posunięciem 1.f4 (diagram 12). Białe obejmują kontrolę nad polem e5, uzyskując możliwości ataku kosztem nieznacznego osłabienia skrzydła królewskiego.
O tym otwarciu wspominał już Luis Ramírez de Lucena w swojej książce Repetición de amoresy arte de ajedrez, con 150 juegos de partido (Rozprawa o miłości i sztuce szachowej ze stu pięćdziesięcioma przykładami partii), opublikowanej w Salamance (Hiszpania) w 1497 roku (13). Do dzisiaj przetrwało osiem znanych egzemplarzy oryginalnego wydania.
Czołowy angielski szachista XIX wieku Henry Edward Bird (14) analizował i stosował ten debiut w swoich partiach od roku 1855 przez 40 lat. W 1885 roku "Hereford Times" (cotygodniowa gazeta wydawana w każdy czwartek w Hereford w Anglii) nazwała otwarcie rozpoczynające się od 1.f4 debiutem Birda i ta nazwa przyjęła się powszechnie. Zwolennikiem debiutu Birda był też duński arcymistrz Bent Larsen, czołowy szachista świata w latach 60. i 70. XX wieku.
Główną i najczęściej stosowaną odpowiedzią w tym systemie jest 1..d5 (diagram 15), czyli gra rozwija się jak w obronie holenderskiej (1.d4 f5), tylko z odwróconymi kolorami, przy czym w tym wariancie debiutu Birda białe mają dodatkowe tempo więcej. Najlepszym ruchem, jaki białe mają teraz do dyspozycji, jest 2.Sf3. Skoczek kontroluje pole e5 i d4 oraz nie pozwala czarnym na szachowanie króla poprzez Hh4. Dalej można grać np. 2…c5 3.e3 Sf6 z równą pozycją.
Mistrz międzynarodowy Timothy Taylor w swojej książce o debiucie Birda uważa, że główna linia obrony to 1.f4 d5 2.Sf3 g6 3.e3 Gg7 4.Ge2 Sf6 5.0-0 0-0 6.d3 c5 (16).
Jeżeli czarne zdecydują się na 2.g3, to polecaną odpowiedzią czarnych jest 2…h5! i dalej np. 3.Sf3 h4 4.S:h4 W:h4 5.g:h4 e5 z niebezpiecznym dla przeciwnika atakiem czarnych.
Gambit Froma
Gambit Froma to bardzo agresywny debiut wprowadzony do praktyki turniejowej dzięki analizom duńskiego mistrza szachowego Martina Froma (17), twórcy gambitu północnego.
Gambit Froma powstaje po posunięciach 1.f4 e5 i jest jedną z najpopularniejszych kontynuacji przeciwko debiutowi Birda (diagram 18). Dlatego też wielu graczy gra od razu 2.e4, przechodząc do gambitu królewskiego lub po przyjęciu gambitu 2.f:e5 d6 oddaje piona, grając 3.Sf3 d:e5 4.e4
W gambicie Froma trzeba pamiętać, aby nie wpaść w pułapkę np. 1.f4 e5 2.f:e5 d6 3.e:d6 G:d6 (diagram 19) 4.Sc3? Szybko przegrywa też np. 4.e4? Hh4+ 5.g3 Gg3+ 6.h:g3 H:g3+ 7.Ke2 Gg4+ 8.Sf3 H:f3+ 9.Ke1 Hg3# Najlepsze 4.Sf3. 4…Hh4+ 5.g3 G:g3+ 6.h:g3 H:g3#
W głównym wariancie gambitu Froma 1.f4 e5 2.f:e5 d6 3.e:d6 G:d6 4.Sf3 późniejszy mistrz świata Emanuel Lasker zagrał 4…g5 w partii Bird – Lasker, rozegranej w Newcastle Upon Tyne w 1892 roku. Wariant ten, najczęściej stosowany również obecnie, nosi nazwę wariantu Laskera. Teraz białe mają do wyboru m.in. dwa najczęściej stosowane plany gry: 5.g3 g4 6.Sh4 lub 5.d4 g4 6.Se5 (jeżeli 6.Sg5, to 6…f5 z groźbą h6 i zdobyciem skoczka).
Emanuel Lasker - Johann Bauer, Amsterdam, 1889
Jedna z najsłynniejszych partii w historii szachów została rozegrana pomiędzy Emanuelem Laskerem i Johannem Bauerem w Amsterdamie w 1889 roku. W partii tej Lasker poświęcił oba swoje gońce, aby wyeliminować pionki osłaniające króla przeciwnika.
1.f4 d5 2.e3 Sf6 3.b3 e6 4.Gb2 Ge7 5.Gd3 b6 6.Sc3 Gb7 7.Sf3 Sbd7 8.0-0 0-0 9.Se2 c5 10.Sg3 Hc7 11.Se5 S:e5 12.G:e5 Hc6 13.He2 (diagram 20) 13…a6? Błędna decyzja, która umożliwia Laskerowi poświęcenie gońców. Lepsze było 13...g6 z równą pozycją. 14.Sh5 S:h5 15.G:h7+ Białe poświęcają pierwszego gońca. 15…K:h7 16.H:h5+ Kg8 17.G:g7 (diagram 21) 17…K:g7 Odrzucenie ofiary drugiego gońca prowadzi do mata. Po 17…f5 nastąpiłoby 18.Ge5 Wf6 19.Wf3 z następnym 20.Wg3, a po 17…f6 wygrywa 18.Gh6 lub 18.Wf3. 18.Hg4+ Kh7 19.Wf3 Grający czarnymi musi oddać hetmana, aby uniknąć mata. 19…e5 20.Wh3+ Hh6 21.W:h6+ K:h6 22.Hd7 (diagram 22) Posunięcie to, atakujące oba czarne gońce, prowadzi do uzyskania przewagi materialnej i pozycyjnej Laskera. 22…Gf6 23.H:b7 Kg7 24.Wf1 Wab8 25.Hd7 Wfd8 26.Hg4+ Kf8 27.fe5 Gg7 28.e6 Wb7 29.Hg6 f6 30.W:f6+ G:f6 31.H:f6+ Ke8 32.Hh8+ Ke7 33.Hg7+ K:e6 34.H:b7 Wd6 35.H:a6 d4 36.e:d4 c:d4 37.h4 d3 38.H:d3 (diagram 23) 1-0.
dr inż. Jan Sobótka
