Hipermodernista Aron Nimzowitsch
Aron Nimzowitsch urodził się 7 listopada 1886 roku w Rydze na Łotwie, będącej wówczas częścią Imperium Rosyjskiego. Jego matką była Estera Niemzowitsch, a ojciec, Schaie Abramowicz Niemzowitsch, urodzony w Mińsku Białoruskim w rodzinie polskich Żydów, był zamożnym handlarzem drewnem i jednym z najsilniejszych szachistów w Rydze (w 1918 roku Aron zmienił nazwisko z Niemzowitsch na Nimzowitsch). Miał trzech młodszych braci i starszą siostrę Tillę, która jako jedyna z jego rodziny przeżyła Holokaust. Gry w szachy Aron nauczył się od swojego ojca, gdy miał 8 lat. W 1896 roku w pismach szachowych w Rydze i Petersburgu ukazała się pierwsza opublikowana partia szachowa Arona. Mając 16 lat, był już silniej grającym szachistą od swojego ojca (2).
źródło: https://tiny.pl/dw4xx
Na początku 1903 roku, w wieku 17 lat, wyjechał do Berlina. W październiku 1903 roku rozpoczął studia matematyczne na uniwersytecie w Getyndze (Georg-August-Universität Göttingen). W 1904 roku, po otrzymaniu świadectwa ukończenia studiów, wrócił do Berlina, aby grać w szachy. W lipcu i sierpniu 1904 roku wziął udział w swoim pierwszym turnieju rozegranym w ramach 14. Kongresu Szachowego Niemieckiej Federacji Szachowej. Pod koniec 1905 roku wyjechał do Szwajcarii, aby dalej studiować matematykę na uniwersytecie w Zurychu (UZH). Aron, choć wszechstronnie uzdolniony, wolał jednak przesiadywać w kawiarniach szachowych niż w uniwersyteckich aulach, wkrótce porzucił studia i rozpoczął karierę zawodowego szachisty, dawał symultany i wykłady, grał partie „na stawkę” oraz redagował rubryki szachowe w gazetach wydawanych w Rydze, nie zaprzestając oczywiście gry w turniejach.
W wieku dwudziestu lat odniósł pierwszy znaczący międzynarodowy sukces, wygrywając turniej w Monachium w 1906 roku. Nimzowitsch uzyskał w nim 8,5 pkt. z 10, zajmując pierwsze miejsce i uzyskując tytuł mistrza. Do wybuchu I wojny światowej brał udział w kilku prestiżowych turniejach, jednak osiągnięcie najwyższego światowego poziomu zajęło mu następne kilkanaście lat. W roku 1912 zajął drugie miejsce za Akibą Rubinsteinem w San Sebastian, a w dniach 23.12.1913-17.01.1914 wraz z Aleksandrem Alechinem zdobył 1. miejsce (12 zwycięstw, 3 remisy, 2 porażki) na Mistrzostwach Rosji w Sankt Petersburgu (uczestniczyło 18 zawodników).
Już przed wybuchem I wojny światowej polemizował mocno z dogmatycznymi koncepcjami Siegberta Tarrascha. Wprowadził własną teorię oddziaływania figur na centrum, zwracał uwagę na dynamiczne elementy tkwiące w danej pozycji na szachownicy, podał w wątpliwość wiele dogmatów i stereotypów. Jego nowatorskie idee zyskały mu wielu zwolenników, ale także i przeciwników.
Niestety działania wojenne spowodowały dziesięcioletnią przerwę w jego szachowej karierze. W 1915 roku armia niemiecka zajęła Litwę i dużą część Łotwy, upadł rodzinny biznes Niemzowitschów, a oni wszystko stracili. W 1916 roku, tuż przed swoimi 30. urodzinami, Nimzowitsch został powołany do wojska. Podczas rewolucji październikowej w Rosji w 1917 roku znajdował się w bałtyckiej strefie działań wojennych, ale uniknął wcielenia do jednej z armii, udając szaleńca. Ze względu na swoje żydowskie pochodzenie był szczególnie narażony na niebezpieczeństwo. W latach 1920–1924 Nimzowitsch podróżował po Skandynawii, wygłaszając wykłady na temat swojego systemu szachowego. Po krótkim pobycie w Szwecji i Niemczech przeniósł się na stałe w 1922 roku do Kopenhagi, szybko opanował język duński, a jego pokazy symultaniczne i związane z nimi wykłady cieszyły się wielkim powodzeniem wśród szachistów. Aron był człowiekiem pracowitym i dobrze zorganizowanym, woził ze sobą specjalnie przygotowaną szachownicę demonstracyjną, na żądanie był gotów wygłosić, z pamięci oczywiście, jeden z kilkunastu wykładów. Uzyskał obywatelstwo duńskie i reprezentował Danię na olimpiadach szachowych.
Pierwszym jego powojennym sukcesem było zwycięstwo w turnieju w Kopenhadze w 1923 roku, przed Ksawerym Tartakowerem i Friederichem Sämischem. Rozegrał wtedy jedną z najsłynniejszych partii nazywaną nieśmiertelną partią zugzwangową przeciwko Sämischowi.
Friederich Sämisch - Aron Nimzowitsch, Kopenhaga, 9.03.1923
1.d4 Sf6 2.c4 e6 3.Sf3 b6 4.g3 Gb7 5.Gg2 Ge7 6.Sc3 0-0 7.0-0 d5 8.Se5 c6 9.c:d5 c:d5 10.Gf4 a6! 11.Wc1 b5 12.Hb3 Sc6 13.S:c6 G:c6 14.h3 Hd7 15.Kh2 Sh5! 16.Gd2 f5 17.Hd1 b4! 18.Sb1 Gb5 19.Wg1 Gd6 20.e4 f:e4! 21.H:h5 W:f2 22.Hg5 Waf8 23.Kh1 W8f5 24.He3 Gd3 25.Wce1 h6!! (diagram 3). Białe poddały się, widząc, że wkrótce znajdą się w zugzwangu. Jeżeli zagrają 26.Kh2 lub 26.g4, to nas t ą p i 27.W5 f 3 ze zdobyciem hetmana. Po 26.Wc1 lub 26.Wd1 biały hetman też zostaje złapany po 26…We2. Mogło jeszcze nastąpić 26.a3 a5 27.a:b4 a:b4 28.h4 Kh8 (wyczekujące posunięcie) 29.b3 Kg8 i białe, chcąc nie chcąc, tracą materiał i uzyskują przegraną pozycję.
Kopenhaga 1923, pozycja końcowa po 25.h6
Partię tę zamieścił Nimzowitsch w swojej książce pt. „Die Blockade” jako przykład pełnej blokady pozycji przeciwnika, który przy wszystkich figurach znalazł się w zugzwangu.
W roku 1925 Nimzowitsch wydał swoje wielkie dzieło „Mój system”, w którym zawarł nowatorskie idee, z których większość jest aktualna do dziś. W 1925 r. we Wrocławiu Nimzowitsch zajął drugie miejsce za Jefimem Bogolubowem, a przed Akibą Rubinsteinem, natomiast turniej w Mariańskichm Łaźniach zakończył na pierwszym miejscu wspólnie z Akibą Rubinsteinem, przed Frankiem Marshallem. Jego następnym wielkim sukcesem w grze turniejowej było zajęcie pierwszego miejsca w Dreźnie w 1926 - wyprzedził wtedy przyszłego mistrza świata Aleksandra Alechina, Akibę Rubinsteina i Ksawerego Tartakowera, remisując partię z Alechinem i wygrywając wszystkie pozostałe (8½ punktu z 9). Był to wynik na miarę kandydata do tytułu mistrza świata. Szczytem jego szachowej kariery było zdobycie w lipcu i sierpniu 1929 roku 1. miejsca (10 zwycięstw, 10 remisów, 1 porażka) w Karlsbadzie (Karlowe Wary) w Czechosłowacji, gdzie wyprzedził m.in. byłego już mistrza świata Jose Capablancę i prawie wszystkich (oprócz Aleksandra Alechina i Emanuela Laskera) najsilniejszych ówczesnych szachistów. Mistrz świata Aleksander Alechin był obecny jedynie jako obserwator i reporter, pisząc relacje z przebiegu turnieju dla amerykańskiego
dziennika „The New York Times”. W turnieju uczestniczyła także ówczesna mistrzyni świata kobiet Vera Menchik. W 1930 zdobył drugie miejsce za Alechinem na turnieju szachowym w San Remo. W ciągu swojego życia rozegrał około 600 partii turniejowych. W swojej karierze przeciwko Emanuelowi Laskerowi Nimzowitsch odniósł 1 zwycięstwo i 1 remis. Z Capablancą ani razu nie wygrał, przegrał 5 partii i 6 razy zremisował. W partiach klasycznych przeciwko Alechinowi osiągnął 3 zwycięstwa, 9 porażek i 9 remisów. Podobnie jak Akiba Rubinstein był jednym z najpoważniejszych kandydatów do meczów o mistrzostwo świata, ale takiej szansy był jednak pozbawiony, głównie z przyczyn finansowych (4).
Hipermodernizm
Aron Nimzowitsch zalicza się do osób, które wywarły największy wpływ na rozwój teorii, strategii i gry pozycyjnej w historii szachów. Jego najważniejsze książki o strategii szachowej to Mein System (Mój system), Die Praxis meines Systems (Mój system w praktyce) i Die Blockade (Blokada szachowa). Książka Mein System jest uważana za jedną z najbardziej wpływowych książek o szachach wszech czasów. Książka ta była wydawana w 5 częściach w latach 1925–1926. Oprawione wydanie wszystkich pięciu części ukazało się w 1927 roku. (5). Zostało potem przetłumaczone na wiele języków, w tym na polski (6). Przedstawia najważniejsze idee Nimzowitscha, podczas gdy książka Die Praxis meines Systems, wydana w 1929 roku rozwija te idee i zawiera zbiór własnych partii Nimzowitscha z komentarzami, zarówno zabawnymi jak i pouczającymi.
Nimzowitsch uważany, jest za doskonałego teoretyka szachowego, „ojca duchowego” szkoły hipermodernistycznej, której najbardziej znanymi współtwórcami byli także Richard Réti, Ksawery Tartakower i Ernst Grünfeld. W latach dwudziestych naszego wieku ten zespół wybitnych szachistów pokusił się o zweryfikowanie, w swoich partiach i w pracach teoretycznych, panujących wcześniej poglądów na zasady szachowej strategii. Gracze ci uważali, że reprezentują najbardziej nowoczesną szkołę szachową i nazywali się hipermodernistami.
Ich zasługą było opracowanie szeregu nowych debiutów, właściwa ocena flankowego ustawienia gońców i nowe podejście do problematyki centrum. „Hipernowoczesna” szkoła utrzymywała, że możliwa jest kontrola centrum przez bierki zamiast pionów, które mogą faktycznie z jednej strony stanowić groźny poruszający się taran, ale z drugiej strony mogą też stać się celem ataku przeciwnika.
Początkującym szachistom rozpoczynającym swoją przygodę z królewską grą zaleca się jednak klasyczne podejście do opanowania centrum. Pamiętać należy, że przy nieumiejętnej grze, po oddaniu centrum we wczesnej fazie partii łatwo można się w takich pozycjach „udusić”, czyli nie mieć miejsca do manewrowania swoimi figurami.
Teorie szachowe Nimzowitscha sprzeciwiły się szeroko rozpowszechnionym ortodoksyjnym teoriom głoszonym przez dominującego teoretyka tamtej epoki, Siegberta Tarrascha i jego uczniów. Tarrasch miał niezmienne zasady, że centrum musi być kontrolowane przez piony. Nimzowitsch zwracał uwagę na rolę gry defensywnej, której celem jest osiągnięcie własnych celów poprzez uniemożliwienie realizacji planów przeciwnika, wprowadził pojęcie profilaktyki w postaci tak zwanej nadmiernej obrony bierek lub pól, postulował nowe podejście do kontroli centrum (poprzez atak lekkich figur) oraz do blokady wolnego piona (wskazując skoczka jako najlepiej do tego celu nadającą się figurę).
Przykładem jego koncepcji jest zaprezentowana poniżej jego partia z Paulem Johnerem w 1926 r., wg której należy „najpierw powstrzymywać, potem blokować, a na końcu niszczyć”. Aron Nimzowitsch był także czołowym przedstawicielem rozwoju fianchetto (manewr polegający na ustawieniu gońca na jednym z pól b2, g2, b7 lub g7, po wcześniejszym przesunięciu odpowiedniego piona o jedno lub dwa pola).
Wiele otwarć nosi jego imię, z których najbardziej znana to obrona Nimzowitscha (1.d4 Sf6 2.c4 e6 3.Sc3 Gb4) i rzadziej grany debiut Nimzowitscha (1.e4 Sc6).
W obronie Nimzowitscha, zgodnie z poglądami hipermodernistycznej szkoły, czarne dążą do jak najszybszego wywarcia nacisku na centrum, w pierwszej kolejności za pomocą swoich figur, a dopiero później pionów. W przeciwieństwie do większości otwarć powstających po 1.d4 Sf6 obrona Nimzowitscha nie zakłada szybkiego fianchetto ze strony czarnych, chociaż często wykonują one ruchy ...b6 i ...Gb7. Poprzez związanie skoczka białych czarne chronią się także przed 4.e4 i grożą zdublowaniem pionów białych. Białe będą się starały stworzyć centrum pionowe i rozwinąć figury w celu przygotowania ataku na pozycję czarnych.
1.d4 Sf6 Skoczek nie dopuszcza do ruchu białych 2.e4 i zajęcia centrum.
2.c4 e6 3.Sc3 Białe chciałyby teraz znowu opanować centrum ruchem piona 4.e4. Aby do tego nie dopuścić, czarne wiążą skoczka ruchem 3...Gb4 (diagram 7).
Chociaż białe uzyskały trochę więcej przestrzeni, czarne są dobrze rozwinięte i gotowe do wykonania roszady i zabezpieczenia króla.
Białe mają teraz do wyboru wiele odpowiedzi, z których najbardziej popularne to systemy: 4.Hc2 - klasyczny, 4.e3 - Rubinsteina, 4.a3 - Sämischa, 4.Sf3 - Kasparowa, 4.Gg5 - leningradzki i 4.f3 - Kmocha.
Według retrospektywnego systemu Chessmetrics, Nimzowitsch najwyższy ranking osiągnął we wrześniu 1929 r., z wynikiem 2780 punktów zajmował wówczas 3. miejsce na świecie (za Aleksandrem Alechinem i Jose Raulem Capablancą).
Blokada
Nimzowitsch opracował zasady blokady i opisał jej znaczenie w walce z wolnym pionem lub pionami przeciwnika.
W pozycji przedstawionej na diagramie 8 nie wystarczy kontrolować pola d4, ale trzeba zablokować piona d5. Jeżeli pozwolimy czarnym na marsz pionem 1…d4, to czarne figury: wieża, goniec i skoczek, który może zająć zwolnione przez piona centralne pole d5, nabierają siły. Co prawda czarne tracą piona, ale ich figury stają się nagle bardzo aktywne.
Pion maszeruje do pola promocji, dezorganizuje szyki obronne białych, zwalnia czarnym ważne pola i zapewnia białym przestrzeń do manewrowania. Pion na polu d5 przeszkadza tylko własnym figurom. Dlatego też przed pionem d5 białe powinny postawić figurę. Taka figura blokująca zajmuje silne pole, atakując jednocześnie pozycję przeciwnika, nienarażona
na frontalny atak przeciwnika. Najlepszym blokerem jest lekka figura, a zwłaszcza skoczek.
A oto jedna ze słynnych partii Nimzowitscha, która jest widowiskowym przykładem blokady:
Paul Johner - Aron Nimzowitsch, Drezno, 5.04.1926
1.d4 Sf6 2.c4 e6 3.Sc3 Gb4 4.e3 O-O 5.Gd3 c5 6.Sf3 Sc6 7.O-O G:c3 8.b:c3 d6 9.Sd2 b6 10.Sb3 e5 11.f4 e4 12.Ge2 Hd7 (Czarne ograniczają marsz pionów na skrzydle królewskim) 13.h3 (Osłabia pole g3) 13…Se7 14.He1 h5
15. Gd2 (Nie można grać 15.Hh4 Sf5 16.Hg5 Sh7 17.H:h5 Sg3) 15… Hf5 16.Kh2 Hh7! (diagram 9, bardzo ciekawy manewr Nimzowitscha hetmanem d8-d-7-f5-h7) 17.a4 Sf5 (Z groźbą 18… Sg4+) 18.g3 a5 19.Wg1 Sh6 20.Gf1 Gd7 21.Gc1 Wac8 22.d5 Kh8 23.Sd2 Wg8 ( Czarne u zyskały wyraźną przewagę pozycyjną, doprowadziły do zablokowania skrzydła hetmańskiego i przystępują do ataku na pozycję nieprzyjacielskiego króla. Nimzowitsch wyjaśnia, że jest to naturalna konsekwencja blokady, gdyż każdy nieruchomy obiekt ma tendencję do stania się celem ataku). 24.Gg2 g5 25.Sf1 Wg7 26.Wa2 Sf5 27.Gh1 Wcg8 28.Hd1 g:f4 29.e:f4 Gc8 (Czarne mogły grać teraz 29…Sg4+ h:g4 30.h4) 30.Hb3 Ga6 31.We2 Sh4 32.We3 Gc8 33.Hc2 G:h3! (diagram 10, po 34.K:h3 mogło nastąpić 34…H:f5+35. Kh2 Sg4+
36.Kh3 Sf2+ 37.Kh2 Hh3#) 34.G:e4 Gf5 35.G:f5 S:f5 36.We2 h4 (Pion rozbija obronę białych) 37.Wgg2 h:g3+38.Kg1 Hh3 39.Se3 Sh4 40.Kf1 We8 (diagram 11) Białe poddały się, mogło jeszcze nastąpić np. 41.Ke1 Sf3+ 42.Kd1 Hh1+. Nimzowitsch twierdził, że jest to jedna z jego najpiękniejszych partii związanych z blokadą.
Aron Nimzowitsch (12) przez wiele lat cierpiał na problemy z sercem. Na krótko przed Bożym Narodzeniem 1934 r. nagle ciężko zachorował i trafił do szpitala Bispebjerg w Kopenhadze. Na początku marca 1935 roku został przeniesiony do pobliskiego sanatorium Hareskov i tam zmarł na zapalenie płuc 16 marca 1935 roku w wieku 48 lat. Został pochowany na cmentarzu Bispebjerg w Kopenhadze. Na nagrobku widnieje napis: Skakstormesteren Aron Nimzowitsch (Wielki Mistrz Szachowy Aron Nimzowitsch) wraz z datami urodzenia i śmierci (13).
źródło: https://tiny.pl/dw4tx
We wstępie do wydania książki „Mój system” Arona Nimzowitscha w 1974 roku Michaił Tal, legendarny „czarodziej z Rygi”, tak napisał:
„Ta stara książka, która była wielokrotnie wznawiana, w rozmaitej formie i w wielu językach, jest dosłownie przesycona eliksirem wiecznej szachowej młodości. Zmieniają się pokolenia szachistów, ucichają stare spory i zostają wszczęte nowe, tworzone są nowe arcydzieła, a ulegają zapomnieniu stare, przychodzą nowi mistrzowie, odsuwając starych w cień, a książka ta nie tylko się nie starzeje, lecz jak gdyby staje się jeszcze bardziej aktualna niż w roku swego pierwszego wydania. A było to dobrych 50 lat temu! Tak dzieje się, jeśli autor potrafi odróżnić wartości ponadczasowe od przemijających, jeśli potrafi uogólniać”.
źródło: https://tiny.pl/dw4tm
dr inż. Jan Sobótka
- nauczyciel akademicki,
licencjonowany instruktor
i sędzia szachowy
