Dawid Przepiórka
Dawid Przepiórka to wybitny polski szachista i kompozytor szachowy (1). Urodził się 22 grudnia 1880 roku w Warszawie w rodzinie zamożnych właścicieli ziemskich i przedsiębiorców pochodzenia żydowskiego. Syn Izraela Przepiórki, bogatego warszawskiego inwestora budowlanego i Dwojry (Debory) Kon, córki lubelskiego rabina Szneura Zalmana Ladiera. Zginął w pierwszych miesiącach 1940 r., rozstrzelany przez hitlerowców w Palmirach.
Był miłośnikiem szachów, uznawanym za genialne szachowe dziecko, a potem znanym na całym świecie głównie z kompozycji szachowych i wytrawnym znawcą gry końcowej. Dawid nauczył się grać w szachy w wieku siedmiu lat, chociaż nikt z jego rodziny nie umiał grać w tę grę. Jako dwunastolatek pokonał znanego francusko-polskiego mistrza szachowego Jana (Jeana) Taubenhausa (jednego z prekursorów gry symultanicznej na ziemiach polskich) podczas rozgrywanej przez niego symultany. Prasa warszawska donosiła wówczas, że „Przepiórka wygrał partię w błyskotliwym stylu”, ale przebieg tej sensacyjnej partii nie został zachowany. Pierwsza kompozycja szachowa autorstwa Przepiórki została zamieszczona w 1896 r., kiedy miał 16 lat.
W latach 1903–1905 Dawid Przepiórka studiował na wydziale matematyki Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 1905–1914 przebywał w Niemczech, kontynuując studia na uniwersytecie w Getyndze, a następnie w Monachium. Podczas studiów w Monachium poznał niemiecką szkołę problemową i stworzył wiele zadań, głównie trzy- i czterochodówek. Jego wielochodówki były na najwyższym światowym poziomie i wiele z nich, również w dzisiejszych czasach, zadziwia swoją pomysłowością i wzorową realizacją. Lata pierwszej wojny światowej (1914–1918) spędził w Genewie (Szwajcaria). Po wojnie wrócił do Warszawy i zasilił szeregi Warszawskiego Towarzystwa Zwolenników Gry Szachowej. W 1932 r. ukazała się książka H. Weeninka „David Przepiórka a Master of Strategy”, zawierająca zbiór 130 jego zadań. W sumie opublikował 160 zadań szachowych, z czego 21 znalazło się w Albumach FIDE. Swoje zadania publikował na łamach fachowych czasopism zagranicznych (głównie niemieckich) oraz w dziennikach i tygodnikach krajowych: „Tygodniku Ilustrowanym”, „Kurierze Warszawskim”, „Wędrowcu”, „Kłosach”, „Ziarnie”, „Sporcie”, „Tygodniku Szachowym”, „Ilustracji Polskiej” i „Neue Lodzer Zeitung”.
A to jedna z kompozycji szachowych Dawida Przepiórki opublikowana w czasopiśmie „Bohemia” 25 stycznia 1903 roku. Rozwiązanie zadania znaleźć można na końcu tego artykułu.
Uzyskany na turnieju w Coburgu (Niemcy) w 1904 r. tytuł szachowego mistrza pozwolił Dawidowi Przepiórce uczestniczyć w turniejach międzynarodowych. W szachach klasycznych największe indywidualne sukcesy odniósł w 1926 r., kiedy wygrał turniej w Monachium (przed Bogolubowem i Spielmannem) oraz pierwsze mistrzostwa Polski w Warszawie (3).
Towarzystwa Miłośników Gry Szachowej im. Józefa Dominika w Krakowie,
źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe, https://tiny.pl/dn44j
W 1928 r. w Hadze zdobył tytuł wicemistrza świata amatorów (za Maxem Euwe). Reprezentował Polskę na dwóch olimpiadach szachowych (1930 i 1931). Wraz z drużyną w 1930 r. w Hamburgu zdobył złoty medal olimpijski (indywidualnie uzyskał wynik 9 z 13 rozegranych partii), a rok później w Pradze – srebrny (indywidualnie 10/17).
W olimpiadzie w Hamburgu startowało 18 drużyn, zwyciężyła reprezentacja Polski (4) przed Węgrami i Niemcami. Lider polskiej drużyny – Akiba Rubinstein, grający w tej olimpiadzie na pierwszej szachownicy, osiągnął wtedy niezwykły wynik –wygrał trzynaście partii i zremisował w czterech!
od lewej stoją: Paulin Frydman, Ksawery Tartakower, Stefan Rotmil, Akiba Rubinstein,
Kazimierz Makarczyk, Dawid Przepiórka, Marian Wróbel, źródło: https://tiny.pl/dn44l
A oto jedna z partii rozegranych przez Dawida Przepiórkę, który podczas olimpiady w Hamburgu w 1930 roku pokonał słynnego Marcela Duchampa. Marcel Duchamp (1887–1968) był jednym z najważniejszych artystów awangardowych XX wieku, prekursorem większości nowoczesnych prądów: dadaizmu, a następnie pop-artu, happeningu i konceptualizmu. Uznawany jest za najlepszego szachistę wśród malarzy.
Marcel Duchamp – Dawid Przepiórka, Hamburg 25.07.1930, runda 15
1. d4 Sf6 2. c4 e6 3. Sc3 d5 4. Gg5 Sbd7 5. e3 c6 6. c:d5 e:d5 7. a3 Gd6 8. Gd3 O-O 9. Sf3 We8 10. O-O Sf8 11. Hc2 Gg4 12. Sh4 h6 13. G:f6 H:f6 14. Sf5 Wad8 15. S:d6 W:d6 16. h3 Gc8 17. Se2 Hg5 (diagram 5) 18. f4 (błędna decyzja osłabiająca centralnego piona e3, którego nie można będzie obronić, białe powinny grać 18. Kh2 lub 18. Sg3) 18. He7 19. Wf3 We6 20. Waf1 W:e3 21. Sg3 W:f3 22. W:f3 He1+ 23. Sf1 Sd7 24. g4 Hh4 25. Se3 Sf8 26. f5 (Osłabia pozycję białego króla, lepsze było 26. Hf2 lub 26. Sg2) 26…Sh7 27. Sg2 Hf6 28. Wf4 Sg5 29. Kh2 Hd6 (diagram 6) 30. Kg3 (Bezpieczniejsze było 30. Hf2) 31. h4 a5 32. Hd1 b6 33. Ha4 Gd7 34. Hc2 c5 35. d:c5 b:c5 36. Hd1 Gc6 37. Hf1 Kf8 38. Kh2 Sf7 39. Gb5 G:b5 40. H:b5 We4 41. Kg3 d4 42. H:a5 d3 43. Hd2 We2 44. Hd1 W:g2+ 45. K:g2 H:f4 46. H:d3 H:g4+ 0-1 (diagram 7).
Od 1920 (z niewielkimi przerwami) redagował dział szachowy w „Tygodniku Ilustrowanym”, jak również w „Kurierze Polskim” i tygodniku „Dookoła Świata”. W latach 1926–1933 był redaktorem naczelnym i współwydawcą miesięcznika „Świat Szachowy”. Z inicjatywy Dawida Przepiórki powstał Polski Związek Szachowy, którego był wiceprezesem w latach 1926–1939. Od 1933 r. kierował pracami Warszawskiego Koła Problemistów. Jedną z jego pasji było gromadzenie literatury
szachowej, miał najbogatsze w kraju zbiory, liczące ponad tysiąc tomów.
Był wieloletnim wiceprezesem Polskiego Związku Szachowego i mecenasem, który wspierał finansowo PZSzach. Dawid Przepiórka był właścicielem dużego domu na skrzyżowaniu warszawskich Alei Jerozolimskich i Nowego Światu (8). Zarówno kamienica, jak i znajdująca się tam restauracja Gastronomia (jedna z najpopularniejszych restauracji w międzywojennej Warszawie) zapewniały mu stały dochód.
źródło: NAC, https://tiny.pl/dn444
Miłość Przepiórki do szachów i jego ogromny majątek znalazły szczęśliwe połączenie. Bez jego hojnego wkładu finansowego Polacy nie mogliby zorganizować w Warszawie Olimpiady Szachowej w 1935 roku. Hojność Przepiórki została w Warszawie bardzo doceniona. Za zasługi w organizacji szachowej olimpiady w Warszawie w 1935, której był inicjatorem i finansowym mecenasem, został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (12 października 1937). W 1936 roku jako pierwszy w historii Polak otrzymał tytuł Honorowego Członka Międzynarodowej Federacji Szachowej FIDE (Fédération Internationale des Échecs).
Linia prowadzenia piona – linia Przepiórki
Jeżeli oba króle są w pobliżu piona, to król strony silniejszej powinien starać się wyjść przed swojego piona i doprowadzić go do pola przemiany.
Strona silniejsza wygrywa, jeżeli jej król zdoła zająć linię prowadzenia piona, zwaną linią Przepiórki. Linię prowadzenia piona tworzą trzy pola (nazywane też polami kluczowymi piona), znajdujące się o dwa pola przed pionem, gdy pion nie dotarł jeszcze do linii środkowej i bezpośrednio przed pionem, gdy pion przekroczył linię środkową.
Na diagramie 9 dla piona stojącego na polu b4 linię Przepiórki tworzą pola a6, b6 i c6, a dla piona na polu g5, będącego już w obozie przeciwnika, linię Przepiórki tworzą pola f6, g6 i h6.
W przypadku pionów w kolumnach skrajnych a i h zasada linii Przepiórki nie ma zastosowania.
Po ataku Niemiec na Polskę we wrześniu 1939 r. Przepiórka najpierw stracił mieszkanie, a potem kamienicę na rogu Nowego Światu i Alei Jerozolimskich, a on sam przeprowadził się do mieszkania swojego najbliższego współpracownika i przyjaciela Mariana Wróbla, jednego z najlepszych kompozytorów szachowych na świecie (10).
źródło: https://tiny.pl/dn44n
W styczniu 1940 roku Dawid Przepiórka został aresztowany przez gestapo wraz z grupą ok. 30 szachistów w kawiarni szachowej mieszczącej się w prywatnym mieszkaniu Franciszka Kwiecińskiego przy ulicy Marszałkowskiej 76 (róg Hożej). W Areszcie Śledczym przy ul. Daniłowiczowskiej w Warszawie Przepiórka wygłosił dla współwięźniów swój ostatni wykład poświęcony końcówkom: król i pion przeciwko królowi, w którym przedstawił stworzoną przez siebie regułę szachową. Aresztowany wraz z Przepiórką Zygmunt Szulce kilka lat po wojnie opublikował wspomnienie o tych wydarzeniach, opisał regułę i nazwał ją „linią Przepiórki”. Część aresztowanych szachistów została po kilku dniach wypuszczona. Osoby pochodzenia żydowskiego zostały przewiezione do więzienia Pawiak i w okresie styczeń–kwiecień 1940 rozstrzelane przez Niemców podczas masowych egzekucji w Palmirach.
Polski Związek Szachowy zorganizował szereg międzynarodowych turniejów szachowych (memoriałów) pamięci Przepiórki, m.in. w 1950 (Szczawno-Zdrój) – zwyciężył Paul Keres, w 1957 (Szczawno-Zdrój) – zwyciężył Jefim Geller, w 1983 (Warszawa) – zwyciężył Josif Dorfman i w 2019 (Warszawa) – zwyciężył Alexey Kislinsky.
źródło: https://tiny.pl/dn44k
W 2023 Międzynarodowa Federacja Szachowa pośmiertnie odznaczyła Dawida Przepiórkę (11) tytułem mistrza FIDE kompozycji szachowej (12).
źródło: https://tiny.pl/dn442
dr inż. Jan Sobótka
– nauczyciel akademicki,
licencjonowany instruktor
i sędzia szachowy
