Znaki drogowe i sygnalizacja
250 p.n.e. W tym okresie kamienie milowe odmierzały już w Imperium Rzymskim drogę Via Appia (1), łączącą dwa duże miasta - Rzym i Kapuę. Na kamiennych słupach określano odległość do Forum Romanum, głównego placu w Wiecznym Mieście, ale podawano również inne istotne informacje dla podróżnych oraz imię fundatora drogi, a nawet daty kolejnych jej remontów.
Najstarszy kamień milowy zachowany przy starożytnej Via Appia pochodzi z czasów pierwszej wojny punickiej. Nie ma jednak pewności, że był to pierwszy znak drogowy Europy, bo mniej praktyczni Grecy również stawiali słupy przy drogach, najchętniej przy rozstajach. Miały one formę prostopadłościennej bryły zwieńczonej popiersiem któregoś z bogów. Początkowo tylko Hermesa, stąd nazwa greckich słupów - herma.
123 p.n.e. Zgodnie z rzymskim prawem o planowaniu i budowie dróg oraz z późniejszym aktem cesarza Kommodusa kamienie milowe musiały być rozstawione dokładnie co "tysiąc kroków" (1476 m) na każdej z rzymskich dróg, które łączyły Imperium z resztą świata.
Dodatkowo stosowano specjalny rodzaj oznakowania dla posłańców - co 5 mil rzymskich umieszczano tzw. kamień kurierski (lapides tabulari), ułatwiający orientację podczas szybkiego pokonywania odległości.
Kamienie milowe miały ściśle określoną formę: okrągłej kolumny o wysokości 1,5 m i wadze ponad 2 ton, umieszczonej na solidnej prostokątnej podstawie. Konstrukcja była stabilna i masywna. W przeciwieństwie do znaków umieszczanych na ówczesnych mapach, jak np. drzewa, domy czy wzniesienia, kamienie milowe odznaczały się dużą trwałością.
IV w.n.e. Wzniesienie Miliona w Konstantynopolu (2). Ta kamienna konstrukcja służyła jako punkt, od którego mierzono odległości wszystkich dróg prowadzących do miast Bizancjum. Znajdowała się między Wielkim Pałacem, przy początku głównej drogi w mieście - Mese. Choć była wzorowana na Milliarium Aureum w starożytnym Rzymie, to przerastała oryginał rozmachem. Bizantyjski kamień milowy przetrwał bez większych uszkodzeń aż do końca XV wieku. Jego fragmenty odkryto ponownie pod koniec lat 60. XX wieku.
1151 W Koninie zostaje wzniesiony słup drogowy, wzorowany na romańskich (3). Wyznaczał on połowę drogi pomiędzy Kaliszem a Kruszwicą, na dawnym Szlaku Bursztynowym. Nasz rodzimy, polski kamień milowy mierzył aż 2,5 m wysokości, a wykonano go z piaskowca na polecenie komesa Piotra Dunina.
XII-XVI w. Zgodnie z rozkazem, który wydał Szer Szah Suri, wybudowano w północnych Indiach wyjątkowe znaczniki odległości wzdłuż królewskich szlaków - tzw. Kos Minar (4). Były to murowane z cegieł 9-metrowe wieże, lokalizowane co "kos" (ta starożytna indyjska jednostka odległości odpowiada ok. 3 km).
Kolejni władcy rozbudowywali ten system, ułatwiający podróżowanie po imperium. W szczytowym momencie Kos Minar wytyczały drogi o długości 3 tys. km. Jedna z zachowanych wież znajduje się w Delhi, na terenie tamtejszego ogrodu zoologicznego.
1300 Na terenie obecnych Włoch po raz pierwszy oznakowano drogi za pomocą białej linii namalowanej na środku traktu. W ten sposób wydzielono odrębne pasy dla pieszych oraz dla osób poruszających się konno lub na wozach. Chodziło o zapewnienie porządku i bezpieczeństwa dla ponad 200-tysięcznego tłumu, który zmierzał do Rzymu na ustanowione przez papieża Bonifacego VIII obchody Roku Jubileuszowego.
średniowiecze, renesans Do XVII w. znakowanie europejskich dróg przebiegało spontanicznie i wynikało z inicjatywy lokalnych władz lub mieszkańców. Wytyczano co prawda drogi królewskie, ważne szlaki handlowe lub o znaczeniu militarnym, ale nie przypominały one utwardzanych wielowarstwowych dróg rzymskich. Nikt też nie wydawał zarządzeń o ich oznakowaniu.
Za drogowskazy czy oznaczenia granic służyły przydrożne kamienie, usypywane specjalnie kopce albo drzewa, na których czasem znajdował się wyryty znak.
połowa XVII w. Ważniejsze ówczesne ośrodki handlowe Europy, np. Ryga, zaczynają stosować własne, specjalne oznaczenia dla podróżujących kupców. Były to wkopane w ziemię drewniane słupy w kolorze czerwonym. Widniał na nich herb miasta oraz informacja o pozostałej do przebycia odległości (w milach, np. 3 i ¾ mili).
1686 Portugalski król Piotr II ogłosił pierwszą w Europie ustawę o regulacji ruchu drogowego. Akt ten nakazywał umieszczenie znaków określających pierwszeństwo na najwęższych ulicach Lizbony. Jeden z zachowanych znaków tego rodzaju nadal istnieje przy ulicy Salvador, w lizbońskiej dzielnicy Alfama (5).
1698 W Anglii wprowadzony zostaje prawny nakaz ustawiania drogowskazów przy rozstajach i skrzyżowaniach. Obowiązek ten nałożono na parafie kościelne, a jednym z nowych pomysłów był znak z namalowaną ręką - rodzaj kierunkowskazu pokazującego właściwy kierunek dotarcia do miejscowości.
1722 Zgodnie z zarządzenia króla Augusta II Mocnego, w Prusach Wschodnich rozpoczęto ustawianie kamieni milowych, dla których punktem zerowym był Królewiec. Odmierzały odległość w milach pruskich (1 mila pruska = 7532 m), a najczęściej wykonywano je z piaskowca.
1790 W Szwajcarii, w okolicy Lozanny, rozmieszczono z inicjatywy lokalnej pierwsze ostrzegawcze znaki drogowe. Informowały one woźniców o stromych wzniesieniach.
1865 Angielski parlament zdecydował o wprowadzeniu dość osobliwego znaku drogowego - czerwonej flagi. Zgodnie z ustawą o czerwonej fladze (Red Flag Act), przed każdym pojazdem wieloosobowym miał odtąd biec człowiek z czerwoną flagą, co miało ostrzec innych użytkowników drogi o zbliżającym się zagrożeniu.
Nocą biegacz dodatkowo musiał trzymać latarnię. Przepis ten przestał być egzekwowany, gdy pojawiły się auta i zaczęły osiągać większe prędkości.
1868 Obok gmachu londyńskiego parlamentu, na skrzyżowaniu ulic Bridge Street i New Palace Yard, zamontowano sygnalizację świetlną (6) dla pieszych. Działała wg pomysłu inżyniera kolejnictwa J.P. Knighta - obracana ręcznie lampa gazowa z szybkami pokazywała odpowiednio światło zielone lub czerwone.
Zaledwie jednak rok po uruchomieniu sygnalizacji doszło do wybuchu i poparzenia policjanta, obsługującego sygnalizator, co zakończyło jej funkcjonowanie.
1880 W Anglii pojawiają się pierwsze znaki dla rowerzystów. Co ciekawe, zostały wprowadzone na żądanie klubów i towarzystw cyklistów, by zapewnić bezpieczeństwo na drogach… amatorom jednośladów. Jeden ze znaków przedstawiał czaszkę i skrzyżowane piszczele, a ostrzegał przed stromym wzniesieniem.
1908-1918 Z inicjatywy francuskiego ministra robót publicznych, Louisa Barthou, zwołano w Paryżu I Światowy Kongres Drogowy. Zwiększający się ruch samochodowy i rowerowy spowodował, że potrzebne stało się znormalizowanie prawa oraz standaryzacja znaków drogowych. 11 października 1908 r. w Paryżu zatwierdzono pierwszą międzynarodową konwencję o ruchu samochodowym. Wśród przyjętych ustaleń znalazły się pierwsze znormalizowane znaki drogowe.
Konwencja - oprócz stosowania kamieni milowych i drogowskazów - wzywała do wprowadzenia w całym państwie jednolitego oznakowania przeszkód oraz miejsc niebezpiecznych. Wprowadzono w tym celu cztery znaki ostrzegające: przeszkoda na drodze, łuk, przejazd przez tory kolejowe, niebezpieczne skrzyżowanie dróg. Znaki miały kształt okrągłej tablicy z białą grafiką na niebieskim tle. W kongresie wzięli udział przedstawiciele 33 państw. Znaki drogowe zgodne z konwencją paryską pojawiły się na drogach od 1918 r.
1914 W Cleveland, w amerykańskim stanie Ohio, po raz pierwszy użyto elektrycznej sygnalizacji świetlnej. Sygnalizator pokazywał znaki tylko w dwóch kolorach - czerwonym (stop) lub zielonym (jedź).
1915 W stanie Michigan ustawiono pierwszy znak "stop". Obowiązujący do dziś ośmiokątny kształt wybrało Amerykańskie Stowarzyszenie Urzędników Dróg Stanowych w 1922 r. Specjalny i różniący się od innych znaków kształt miał ułatwiać rozpoznanie znaku nocą oraz kierowcom jadącym z naprzeciwka. W Polsce znak "stop" wprowadzono oficjalnie dopiero w 1956 r.
1918 W Wielkiej Brytanii wprowadzono białe linie malowane na powierzchni ulic. W tym czasie popularna już była praktyka oznaczania na skrzyżowaniach miejsc, w których kierowca powinien zatrzymać pojazd.
W 1926 r. uchwalono przepisy regulujące stosowanie tego typu oznaczeń, a w latach 40. białe linie zaczęły być używane do oddzielania pasów ruchu. Żółte linie wprowadzono dopiero w latach 50., aby oznakować miejsca z zakazem parkowania i postoju. Białe i żółte linie są do dziś najczęściej stosowanymi znakami drogowymi na świecie.
1920-1922 W Detroit po raz pierwszy ruchem pojazdów zaczęła kierować elektroniczna trójkolorowa sygnalizacja świetlna (8), z układem automatycznego sterowania.
Pomarańczowe światło miało ułatwić skoordynowanie sygnalizacji na kilku skrzyżowaniach. Już w 1926 r. elektroniczny sygnalizator zamontowano w Warszawie, na skrzyżowaniu Alei Jerozolimskich i ulicy Marszałkowskiej. Od 1933 r. mieszkańcy miast amerykańskich i europejskich mieli do dyspozycji sygnalizatory świetlne wzbudzane za pomocą przycisku przez pieszych.
1924 Polski rząd wprowadza rozporządzenie nakazujące lokalizowanie znaków po prawej stronie drogi. Dokument określał też, że informacje o wielu możliwych kierunkach jazdy powinny być umieszczone na słupie o wielu ramionach, z których każdy zawierać ma tablicę z nazwą miasta, do którego wiedzie wskazana droga.
1926 Podczas kolejnego Światowego Kongresu Drogowego w Paryżu Polsce przyznano jako międzynarodowy znak rozpoznawczy symbol PL. Zmieniono również kształt znaków ostrzegawczych z okrągłych tarcz na trójkątne oraz dodano dwa nowe znaki: ostrzegający o innych niebezpieczeństwach oraz "droga z pierwszeństwem".
lata 30. Na drogach pojawiają się farby świecące i folie odblaskowe, używane do tablic znaków drogowych. Rozwiązanie to jest stosowane nadal i pozwala oświetlić znak poprzez efekt odbicia światła padającego z reflektorów samochodowych.
Do folii oraz do farb świecących dodawane są szklane mikrokulki, które odbijają światło, co poprawia widoczność oznakowania drogi podczas jazdy nocą. Pierwszy znak drogowy z wykorzystaniem tej technologii stanął w Minneapolis, w 1939 r.
1953 W stanie Nevada po raz pierwszy wprowadzone zostają znaki drogowe z jeleniem - ostrzegające kierowców przed dzikimi zwierzętami (9). Co ciekawe, dopiero w latach 90. XX wieku znak ten upowszechnił się na świecie. Odpowiednio do potrzeb rysunek jelenia jest zastępowany symbolem kaczki, żółwia, aligatora lub kangura (w Australii).
1968 Dzięki staraniom ONZ powstała tzw. konwencja wiedeńska o znakach drogowych, sygnałach świetlnych i przepisach drogowych. Traktat ratyfikowało 78 państw. Dzięki temu dokumentowi zaczął obowiązywać obecny system znaków drogowych (10), ostatnio zaktualizowany w 2003 r.
1992 Amerykańska firma 3M opracowuje innowacyjną folię odblaskową, w której zamiast mikrokulek użyto mikropryzmatów, przypominających diamenty. Dzięki ułożeniu ok. 5 tys. mikropryzmatów na każdym cm2 folia charakteryzuje się wyjątkowo szerokokątną optyką, a jej współczynnik odblaskowości jest ponad trzykrotnie wyższy niż dla folii z kulkami.
2014 W Holandii po raz pierwszy namalowano pasy drogowe farbą zawierającą proszek "fotoluminizujący”, który ładuje się w ciągu dnia, a po zmroku powoli uwalnia zielone światło, eliminując potrzebę stosowania lamp ulicznych do oświetlenia drogi. Technologia „świecących linii” została zastosowana pilotażowo na drodze N329 w Oss, ok. 100 km od Amsterdamu. Ten ekologiczny i obiecujący projekt wymaga jeszcze dopracowania, np. poprawienia odporności na wodę.
2016 John F. Hart Jr. patentuje "inteligentny system kontroli ruchu drogowego". Korzysta on z detektorów, sensorów, pętli indukcyjnych, a dzięki zebranym w ten sposób informacjom ocenia natężenie ruchu. Odpowiednio do potrzeb kieruje sygnalizacją świetlną, przedłużając czas działania "zielonego" światła tam, gdzie ruch jest większy.
System pozwala np. zmienić światła specjalnie dla karetki jadącej na sygnale lub dla autobusów komunikacji miejskiej. Rumuńskie i amerykańskie zespoły badawcze uważają, że dzięki wprowadzeniu inteligentnych sygnalizacji świetlnych czas spędzony przez kierowców oczekujących na zmianę świateł może zostać skrócony o ponad 28%, a emisje CO2 powinny ulec redukcji nawet o 6,5%. W Wielkiej Brytanii i innych krajach UE system ten jest już wykorzystywany do wymuszania jazdy z przepisową prędkością - czujniki wychwytują pojazdy poruszające się zbyt szybko i zmieniają kierowcom światła na czerwone.
2016 Amerykańska filia Audi nawiązuje współpracę z kilkoma metropoliami USA, aby wspólnie tworzyć infrastrukturę niezbędną do wdrożenia systemu car-to-X. Dzięki informacjom o zmieniających się światłach oraz o znakach drogowych, publikowanym na wyświetlaczu danych na szybie head-up display, usługa car-to-X - czyli auta współpracującego z sygnalizacją świetlną i oznakowaniem drogi - pozwala kierowcy utrzymać płynną jazdę.
Prowadzący pojazd może zdjąć nogę z gazu albo odwrotnie, by skorzystać np. z zielonej fali. Pierwszym miastem z systemem car-to-X jest Las Vegas, a w funkcję wyposażono wszystkie modele Audi A4 i Q7 sprzedawane na rynku amerykańskim od czerwca 2016.
Klasyfikacja znaków drogowych
Znaki drogowe pionowe
Najczęściej spotykany w Polsce rozmiar znaków drogowych pionowych, zdefiniowany w rozporządzeniu w sprawie znaków i sygnałów drogowych jako "średni", to w przypadku tablic okrągłych (zakazy i nakazy) tablica o średnicy 80 cm, w przypadku trójkątnych (ostrzegawczych) - bok trójkąta o długości 90 cm, kwadratowych lub prostokątnych (informacyjnych) - bok kwadratu lub krótszy bok prostokąta o długości 60 cm.
Podstawowy podział znaków drogowych pionowych
Znaki tego rodzaju dzielą się na:
- ostrzegawcze - trójkątne w czerwonym obramowaniu, z czarnym (w niektórych znakach - kolorowym) symbolem na żółtym tle (w większości krajów tło tych znaków jest białe);
- zakazu - okrągłe w czerwonym obramowaniu, z czarnym (w niektórych znakach - kolorowym) symbolem na białym tle (w niektórych krajach tło tych znaków jest żółte);
- nakazu - okrągłe, niebieskie, z białym symbolem na niebieskim tle;
- informacyjne - prostokątne, niebieskie (ewentualnie z białym polem na tle niebieskim), z białym lub czarnym symbolem na niebieskim lub białym tle;
- kierunku i miejscowości, zwane popularnie drogowskazami - o różnym kształcie i kolorze zależnym od sytuacji;
- opisy znaków - małe, prostokątne, białe lub żółte tabliczki z czarnym napisem albo symbolem, umieszczone pod znakiem.
Reguły i wyjątki
- Trójkąty znaków ostrzegawczych skierowane są wierzchołkiem ku górze, z wyjątkiem znaku "ustąp pierwszeństwa przejazdu" - rozwiązanie to zapewnia jednoznaczne rozumienie tego znaku także przy patrzeniu na niego od tyłu.
- Znak "stop" ma kształt ośmiokąta, co również zapewnia jego identyfikację od tyłu.
- Znaki "strefa ograniczonego postoju" i "strefa ograniczonej prędkości" wymalowane są na prostokątnych tablicach - podobnie jak ich odwołania.
- Odwołania zakazów mają wygląd podobny do zakazu, ale brak w nich czerwonego obramowania, a symbol jest szary i przekreślony grubą czarną linią.
- Znak "nakazany kierunek jazdy pojazdów z materiałami niebezpiecznymi" namalowany jest na prostokątnej tablicy.
- Wprawdzie znaki "droga z pierwszeństwem" i "koniec drogi z pierwszeństwem" zaliczają się do informacyjnych, ale wyjątkowo są one żółtymi kwadratami w białym obramowaniu - w dodatku skierowanie ich jednym z wierzchołków do góry daje informację o nich także osobom patrzącym na nie od tyłu.
Znaki drogowe poziome
Tego rodzaju znaki malowane są tak, aby z perspektywy kierowcy patrzącego na jezdnię były czytelne i rozróżnialne, toteż umieszczane na nich napisy i symbole mają bardzo wydłużony kształt. Zasadniczo malowane są w Polsce farbą białą, czasem - np. na czas remontów dróg - stosuje się (lub dokleja) tymczasowe znaki i linie żółte. W takich przypadkach współistniejące z nimi linie białe przestają obowiązywać.
Znaki drogowe i ich odmiany na świecie
Choć są podobne i unormowane międzynarodowymi konwencjami, znaki drogowe w różnych regionach i państwach mogą się od siebie różnić, czasem nawet znacznie. Ponadto w wielu krajach zdarzają się znaki niespotykane gdzie indziej. Istnieją jednak pewne uniwersalne reguły dotyczące kolorów, pomagające się ogólnie orientować w razie wątpliwości.
- Zielony - jest używany do tworzenia znaków kierunkowych, informacyjnych i orientacyjnych;
- Czerwony - oznacza "stop", "zła droga", "nie wjeżdżaj";
- Niebieski - służy jako nośnik określonej informacji dla kierowców;
- Biały i czarny - są używane do znaków regulujących ruch;
- Żółty - można go zobaczyć na znakach ostrzegawczych;
- Pomarańczowy - jest stosowany dla znaków ostrzegających o pracach drogowych.
Zobacz także:
Hulajnogi i pojazdy "hulajnogo-podobne"
Historia wynalazków - komunikacja miejska
Chemiczna sygnalizacja świetlna
Mirosław Usidus
