Technologia w kuchni
2,5 mln lat p.n.e. Nóż uważany jest za najstarsze narzędzie ludzkości. Pierwsze nożo-podobne narzędzia kamienne (1) znaleziono na stanowiskach kultury oldowajskiej w Afryce, najstarszej kultury paleolitu. Potem noże robiono m.in. ze szkła wulkanicznego i krzemienne z ociosanymi brzegami, a niespełna 5 tys. lat temu w historii cywilizacji pojawił się metal. Od tego czasu nieustannie ulepszano formę i jakość ostrza. Nóż stołowy wykształcił się dopiero w drugiej połowie XVII wieku. Dzisiaj najczęściej spotykamy noże ze stali nierdzewnej.
13 tys. p.n.e. Pojawiają się naczynia przypominające garnki, które tworzono z gliny, a następnie wypalano (wcześniej funkcję garnków pełniły przedmioty wykonane z kamienia, ze skorupy żółwia, a nawet specjalnie przygotowanego drewna). Z czasem człowiek wypracował techniki pozyskiwania metalu i zaczął również z niego tworzyć garnki i patelnie. W średniowieczu skonstruowano żelazne patelnie, czajniki i kotły, które wyglądały już nieco podobnie jak sprzęty z dzisiejszej kuchni.
3 tys. p.n.e. Zachowane przykłady różnych form łyżek używanych w tym okresie przez starożytnych Egipcjan to przedmioty z kości słoniowej, krzemieni, łupków i drewna. Wczesne łyżki z brązu znalezione w Chinach zostały zaprojektowane z ostrym punktem i mogły być również używane jako sztućce. Łyżki Greków i Rzymian wykonywano głównie z brązu i srebra, a uchwyt zwykle przybierał formę szpiczastego pnia. Greckie i łacińskie określenie na łyżkę - cochlea - oznacza spiralną muszlę ślimaka, której używano jako łyżki. Od tego słowa pochodzi polska "chochla". Angielski wyraz spoon (łyżka) pochodzi zaś od anglosaksońskiego spon, co oznacza odłamek, łupkę z drzewa lub kory.
Rzymianie ok. I wieku n.e. stworzyli dwa wzory łyżek. Pierwsza, ligula (2), miała trzonek w kształcie pręta oraz płytki, owalny, lekko szpiczasty czerpak. W drugiej, zwanej cochleare, czerpak formowano w postaci niewielkiej miseczki. Ligula przekształciła się z czasem w łyżkę stołową, a cochleare stała się wzorem różnego rodzaju chochli i czerpaczek. Wyglądu, który znamy dzisiaj (dłuższa rączka zakończona wgłębieniem), łyżka nabrała dopiero w połowie XVIII wieku.
2400-1900 p.n.e. Podobne do widelca narzędzia z kości znaleziono w wykopaliskach archeologicznych chińskiej kultury epoki brązu Qijia (dynastii Shang). Z kolei rysunek kamienny z grobowca wschodniego Han (w Ta-kua-liang, hrabstwo Suide, Shaanxi) przedstawia widelce wiszące w sali jadalnej. Do Europy przywędrowały te sztućce w XI wieku, ze Wschodu. Według tradycji, przywiozła je ze sobą do Włoch pochodząca z Bizancjum księżniczka, która poślubiła weneckiego dożę. Nie zostały jednak zaakceptowane, a ich używanie uznano wręcz za przejaw heretyckiej demonstracji i skandal. Na stałe zagościły na stołach w Europie Zachodniej dopiero na początku XV wieku. (3).
2-1 tys. p.n.e. W Chinach pojawiają się pałeczki, którymi posługujemy się dziś w barach sushi. Stopniowo stały się najpopularniejszym narzędziem do spożywania posiłków w Azji. Działają na zasadzie szczypiec i są wykonywane z drewna, metalu, kości słoniowej, a nawet plastiku.
Ok. 1 tys. p.n.e. W tym czasie (a może nawet wcześniej) jest już w użyciu moździerz - na terenach wchodzących później w skład Imperium Rzymskiego, a także na ziemiach zamieszkiwanych przez Azteków, którzy nazywali ten sprzęt molcajete (4). Na przestrzeni wieków w charakterze moździerzy używano naczyń z kamienia, drewna, metalu czy ceramiki. Podobnie rzecz się miała z tłuczkiem. Wczesne wersje tych narzędzi znaleziono m.in. w Indiach i Południowej Azji. W Europie były one wykorzystywane przez farmaceutów (i wszelkiej maści szamanów) do produkcji leków i mieszanek ziół.
200 p.n.e. W Chinach udało się skonstruować zamknięte palenisko. W Europie pomysł obudowanych na górze palenisk rozpowszechnił się dopiero w średniowieczu. Pierwsze próby zamkniętych palenisk były niezbyt udane - dym gryzł w oczy i drapał gardło, istniało również poważne ryzyko pożaru, a skierowanie płomieni w górę powodowało ucieczkę ciepła, co też nie było korzystne. Opracowanie funkcjonalnego, bezpiecznego, w pełni zamkniętego paleniska zajęło kilka stuleci.
300-400 n.e. Upowszechniają się prasy śrubowe, wprowadzone do użycia już w III-IV wieku. Śmiało można to określić mianem rewolucji, ponieważ wynalazek znacznie usprawnił cały proces produkcji (wiadomo, że aby otrzymać z winogron wino, z jabłek cydr, a z oliwek oliwę, niezbędny jest naprawdę silny nacisk) i skrócił czas pracy. Dzisiejsze sokowirówki - mimo iż pobierają energię z gniazdka, a nie pracy człowieka czy zwierzęcia - nadal wykorzystują stary i sprawdzony schemat działania pras śrubowych.
XVI w. Powstają pierwsze tarki, prawdopodobnie we Francji. Od tego czasu zadomawiają się w kuchni, przybierając przeróżne kształty - od tych najprostszych z jedną ścianką, przez kwadratowe, po znane nam rozmaite wersje nowoczesne.
XVII w. We Francji skonstruowano pierwszy szybkowar. Jego twórcą był fizyk, lekarz i matematyk w jednej osobie - Denis Papin (5). Na skalę przemysłową szybkowary zaczęto produkować dopiero po zakończeniu II wojny światowej. Stały się wówczas bardzo popularnym urządzeniem wśród młodych rodzin. Dziś odchodzą w niepamięć, a ich miejsce zastępują np. parowary.
1710 Pojawia się infuzyjna technika parzenia napoju. W pierwszych próbach we Francji oznaczało to zanurzanie w gorącej wodzie zmielonej kawy, zwykle zamkniętej w lnianej torebce, aż do uzyskania pożądanego naparu.
1799 W Stanach Zjednoczonych i we Francji pojawia się metoda gotowania sous-vide (co po francusku oznacza "w próżni") - żywność zostaje szczelnie zamknięta w plastikowej torebce próżniowej, umieszczanej następnie w kąpieli wodnej lub parowej, w precyzyjnie kontrolowanej temperaturze, niższej od tej wykorzystywanej do tradycyjnego gotowania, i na dłużej niż w tradycyjnych metodach.
1826-1834 James Sharp (6), pracownik gazowni w Northampton, projektuje pierwszą kuchenkę gazową, która znalazła się później w rynkowej sprzedaży, instalując ją najpierw w roku 1826 u siebie w domu. Pierwsze egzemplarze udało się sprzedać w 1834 r. do hotelowych kuchni, ale mimo odniesionego sukcesu ich twórca obawiał się uruchomić produkcję na pełną skalę. Dopiero wizyta złożona w domu Sharpa przez lorda Fredericka Spencera, który zażyczył sobie przyrządzonego na gazie lunchu, przekonała wynalazcę, że powinien zaspokoić istniejące zapotrzebowanie. W roku 1836 założył więc fabrykę zatrudniającą 35 robotników. Jego kuchenkami były pionowe piecyki z haczykami u góry, na których zawieszało się mięso na pieczeń, z kręgiem palników na dole.
1840 Powstaje wczesny protoplasta ekspresów do kawy, czyli próżniowa maszyna Napier Vacuum Machine (7). Urządzenia próżniowe, choć na ogół zbyt skomplikowane do codziennego użytku, cenione były za produkowanie klarownego naparu i cieszyły się popularnością aż do połowy XX w. Potem sprzęt do parzenia kawy doskonalono. W latach 30. XX wieku pojawiły się w pełni zautomatyzowane ekspresy ciśnieniowe z ogrzewaniem elektrycznym. Pierwszy ekspres przelewowy pojawił się na rynku w 1972 r.
1850 Amerykanin Joel Houghton opatentował drewnianą maszynę z ręcznie obracającym się kołem, które rozpryskiwało wodę na naczyniach. Była to pierwsza opatentowana zmywarka do naczyń. Potem pojawiły się lepsze i użyteczniejsze urządzenia z tej kategorii.
1858 Ezra Warner konstruuje pierwszy w świecie otwieracz do konserw. W 1925 r. William Lyman uzupełnił go o obrotowe kółko. Ten model był dostosowany tylko do jednego rodzaju puszek, ale wkrótce poprawiono ów mankament, tworząc wersję uniwersalną.
1876 Bawarski inżynier i fizyk Carl von Linde zbudował urządzenie, w którym za pomocą ciekłego amoniaku zamrażano żywność (8). Lód wytworzony w tej maszynie był formowany w bloki i rozwożony po domach. Już Wikingowie zauważyli, że mięso przechowywane w chłodzie dłużej nadaje się do spożycia. Dlatego wykopywali w najciemniejszym miejscu chaty specjalne doły, wypełniali je zwałami śniegu i lodu, po czym, po włożeniu tam żywności, przykrywali całość np. drewnianym daszkiem i warstwą ziemi, stanowiącymi izolację termiczną. Tak powstała koncepcja chłodni, której dwa zasadnicze elementy - tj. odizolowana przestrzeń i czynnik chłodzący - pozostały niezmienne do dziś. Na początku XIX wieku popularne stały się lodowe koszyki, w których stosowano specjalne systemy izolacyjne. Kilkanaście lat po wynalazku Lindego na rynku pojawiła się pierwsza lodówka elektryczna. Jej wersja zamykana hermetycznie, wykorzystywana w dzisiejszych czasach, powstała w 1925 r.
1885 Rufusowi M. Eastmanowi przyznano w USA pierwszy patent na urządzenie, które można uznać za pierwowzór miksera elektrycznego.
1882-1893 Na wystawie światowej w Chicago Friedrich Schindler otrzymał złoty medal za kuchenkę elektryczną. Konstruktor był spadkobiercą dobrze prosperujących zakładów włókienniczych, ale bardziej fascynował się odkryciami technicznymi. Jako bogaty przedsiębiorca odwiedzał wystawy światowe, na których prezentowano najnowsze zdobycze techniki. W roku 1881 na takiej wystawie w Paryżu zakupił generator elektryczny Thomasa Edisona i uruchomił pierwszą w Austrii żarówkę oraz generator prądu. Ciekawe, że Schindler zatrudnił do pomocy przy swoich wynalazkach Gabriela Narutowicza, późniejszego pierwszego prezydenta niepodległej Polski… Choć nagrodę za wynalazek dostał Schindler, to pierwszy podłączył kuchenkę do prądu kanadyjski eksperymentator Thomas Ahearn. Jego urządzenie wykorzystano do podgrzania potrawy w hotelu Windsor w Ottawie. Ahearn otrzymał zresztą patent na kuchenkę elektryczną w Ameryce Północnej. Cztery lata później William Hadaway ze Stanów Zjednoczonych otrzymał patent na "automatycznie działającą kuchenkę elektryczną".
1893 Alfred Louis Bernardin patentuje pierwszy otwieracz do butelek. Był na stałe przymocowany do blatu stołu. Bardzo podobny model opatentował rok później William Painter - wynalazca zamknięć koronowych, czyli kapsli. Do dzisiaj, w różnych formach, są one w użyciu.
1909 Pierwszy udany toster opatentowuje Frank Shailor z firmy General Electric. Jego urządzenie nie miało zewnętrznej obudowy, czujników ciepła i regulacji, w dodatku wyposażono je w tylko jedną część grzewczą, więc każdą stronę kromki chleba trzeba było tostować oddzielnie, jak na patelni. Toster, który wszyscy dziś znamy, czyli wyczuwający, gdy grzanka jest gotowa do spożycia i wystrzeliwujący ją w górę, wymyślił w latach 20. XX wieku Charles Strite.
1922 Polak z pochodzenia, Stefan Popławski, tworzy maszynę do przygotowywania mlecznych koktajli. Składała się z wysokiego pojemnika, noży umieszczonych na jego dnie i silnika elektrycznego, który je napędzał. Tego rodzaju blender cieszy się sporą popularnością do dziś.
1922 Arthur Leslie Large konstruuje czajnik elektryczny. Osiem lat później koncern General Electric wprowadza na rynek czajnik elektryczny z automatycznym wyłącznikiem.
1938 Za wynalazcę teflonu uznawany jest Roy Plunkett, który pracował w laboratorium DuPonta. W trakcie badań nad mrożonymi gazami okazało się, iż jedną z próbek pokrywał nieznany dotąd biały proszek - teflon. Nim wprowadzono go na masową skalę do produkcji narzędzi kuchennych, pojawił się np. w projekcie Manhattan, którego celem było stworzenie przez Amerykanów bomby atomowej.
1945 W trakcie prac nad urządzeniami radiolokacyjnymi, całkowicie przypadkowo, powstaje kuchenka mikrofalowa. Jej twórcą był amerykański inżynier i wynalazca Percy Spencer. Zauważył on, iż pod wpływem przeprowadzanych eksperymentów w jego kieszeni stopiła się tabliczka czekolady. Pierwszym produktem, który naukowiec umyślnie poddał działaniu mikrofalówki, był popcorn. W 1947 r. firma Raytheon zaoferowała na rynku pierwszą mikrofalówkę, o nazwie Radarange. Miała wysokość 1,5 m, ważyła ponad 300 kg i kosztowała 5 tys. dolarów.
1952 George Stephen, spawacz w firmie Weber Brother Metal Works, wymyślił prototyp grilla, z jakiego korzystamy w dzisiejszych czasach. Opracował model dający się przenosić i wyposażony w funkcjonalną pokrywę, która chroniła jedzenie przed ewentualnym deszczem, a grillowiczów przed zadymieniem.
1976 Firma Rational wprowadza na rynek piec konwekcyjno-parowy - rozwinięcie idei pieca konwekcyjnego, do którego dodano funkcję naparowywania komory. Wentylatory przetłaczają przez komorę gorące powietrze, wymuszając jego ruch poziomy. Następnie powietrze przechodzi przez filtry oczyszczające je z drobinek tłuszczu i ponownie trafia do wentylatorów. Pozioma cyrkulacja powietrza i odtłuszczanie gwarantują nieprzenikanie zapachów (których głównym nośnikiem są tłuszcze) oraz równomierną temperaturę w komorze. Do komory z cyrkulującym powietrzem dodawana jest para wodna, co przyspiesza obróbkę termiczną i zapobiega utracie wilgoci przez potrawy.
Najnowsze technologie w kuchni
Internet Rzeczy
Wiele firm oferuje sensory, które zwiększają poziom inteligencji już posiadanych przez nas sprzętów, bez konieczności ich wymiany. Za przykład niech posłuży SmartThingQ koreańskiej firmy LG. To okrągłe urządzenie może zostać przymocowane do kompatybilnych urządzeń, takich jak pralki, lodówki, kuchenki mikrofalowe albo urządzenia klimatyzacyjne. Rejestruje określone bodźce, np. temperaturę lub poziom wibracji, i przekazuje je użytkownikowi za pomocą aplikacji w smartfonie lub tablecie (jeśli działają w systemie Android). Producent zapewnia, że krążek SmartThingQ podłączony do pralki poinformuje np. o zakończeniu cyklu prania, zaś sensor z lodówki wygeneruje powiadomienie o upłynięciu terminu przydatności do spożycia produktów żywnościowych. Może też sygnalizować np. otwarcie lodówki w czasie naszej nieobecności.
Inteligentne sprzęty kuchenne
Jeśli mamy problemy z odmierzaniem i ważeniem składników, inteligentna waga Drop przy asyście aplikacji smartfonowej pomoże nam uzyskać idealne proporcje. Patelnię o wymownej nazwie Pantelligent wyposażono z kolei w sensory, dzięki którym zawsze będziemy wiedzieć, czy temperatura smażenia jest właściwa. Nawet "głupia" deska do krojenia już nie jest głupia, jeśli nazywa się GKilo i potrafi co do grama odważać siekane kawałki.
Statyw pod tablet
Blaty i stoły kuchenne to nienajlepsze miejsce dla tabletu - poza tym ręce użytkowników kuchni nie zawsze są czyste. A przecież jest to sprzęt nieodzowny, gdy musimy przeglądać przepisy lub w czasie gotowania oglądać seriale… Na szczęście istnieje już wiele różnych modeli statywów przeznaczonych pod tablet, rozmaitych producentów. Wystarczy wybrać najwygodniejszy.
Ekspres aktywowany głosem
Dla techno-tubylców to oczywistość - urządzenia powinny być aktywowane i sterowane głosem. Dlatego np. maszynę do kawy Hamilton Beach Voice Activated 12 Cup Coffeemaker można ustawić na parzenie o określonej godzinie określonego typu kawy, w określonej, rzecz jasna, ilości.
Aplikacje mobilne przy gotowaniu
Kolejną oczywistość dla przyzwyczajonych do nowoczesnej techniki stanowią mobilne aplikacje. Jest ich bez liku. Pozwalają na zdalne sterowanie kuchennym AGD, zarządzanie procesem gotowania w synchronizacji z interaktywnym przepisem i w końcu, co jest dla młodszego pokolenia kucharzy całkowicie naturalne - udostępnienie efektu naszych kulinarnych starań w sieciach społecznościowych.
Kuchnia XXI wieku
CookPlat - witroceramiczną płytę indukcyjną - można przenosić, wozić ze sobą w bagażu i gotować na niej, gdzie tylko nam się podoba. O ile, rzecz jasna, występuje tam zasilanie elektryczne. Co istotne, urządzenie ma konstrukcję modułową, czyli w miarę potrzeb można skonfigurować sobie z poszczególnych elementów taką kuchenkę, jakiej w danej sytuacji potrzebujemy. Kolejną zaletą jest wodoodporność, dzięki której CookPlat może być np. bez obaw umieszczona w zmywarce razem z innymi naczyniami. Wtyczki i gniazdka elektryczne mają spłaszczoną budowę, co znacznie ułatwia pakowanie.
Lodówka z Internetem
Dziś lodówki mają przezroczyste drzwi-ekrany dotykowe. Przykładowo, modele LG InstaView lub Samsung Family Hub Smart Fridge pozwalają dzięki systemowi komputerowemu zamawiać poprzez te drzwi artykuły spożywcze, włączać muzykę, albo zostawiać i wysyłać wiadomości do członków rodziny. Kamery wewnątrz urządzenia pozwalają nam podejrzeć na odległość, czy czegoś nie brakuje - co z pewnością przydaje się, gdy robimy zakupy. Sprzęt LG jest też wyposażony w asystenta głosowego Alexa, a produkt Samsunga podpowiada przepisy na podstawie swojej aktualnej zawartości.
Frytki na powietrzu
Frytki kochamy, ale dla naszej linii i zdrowia to nie najlepsze danie. Philips stworzył więc maszynę do smażenia frytek - Airfryer, w której do przyrządzenia ziemniaczanej smażeniny używamy jedynie małej łyżeczki oleju, a sprzęt zapewnia dużo gorącego powietrza. Tłuszczu i kalorii jest w takim przysmaku na pewno znacznie mniej niż zwykle. Smak każdy musi już ocenić sam.
Drukarka 3D
PancakeBot wydrukuje każdy naleśnik, jaki nam się zamarzy. Projekty własne lub zdobyte na giełdzie projektów naleśników możemy załadować za pomocą wymiennej karty pamięci. Druk 3D ma silną pozycję w kuchni głównie dzięki słodkościom. ChefJet, skonstruowany przez 3D Systems, drukuje z cukru lub lukru, zaś Candy Craft Chocolate Pen to elektroniczne "pióro" do pisania i rysowania czekoladą.
Mirosław Usidus
