Alea Iacta est

Tytułowy cytat jest jednym z najsłynniejszych spośród tych przypisywanych Juliuszowi Cezarowi (nawet jeśli oryginalnie zabrzmiał po grecku – Ἀνερρίφθω κύβος, a nie łacińsku, bo to greka była wtedy językiem rzymskich elit). Wypowiedziany 10 stycznia 49 r. p.n.e. podczas przekraczania Rubikonu (rzeki granicznej między Italią a Galią Przedalpejską) oznaczał definitywne rozpoczęcie wojny domowej przeciwko Pompejuszowi. Zwrot ten, najdosłowniej tłumaczony jako „kostka została rzucona”, od owych czasów określa sytuację, z której nie można się już wycofać – dokładnie taką, jaka ma miejsce podczas gry w kości po wykonaniu rzutu. Tym razem jednak będziemy dla odmiany starać się przeciwdziałać „wojnie domowej”, która „od wielu wieków trwa”. Weźmiemy na warsztat ciekawe akcesorium (używane także przez starożytnych!), by dowolne gry stołowe z wykorzystaniem kości wywoływały odtąd nieco mniej negatywnych emocji.

Nie będzie żadną przesadą stwierdzenie, że kości jako sposób wróżenia/losowania są tak stare jak ludzka cywilizacja. Zdaniem znawców tematu, najstarsze dowody używania kości (pierwotnie zwierzęcych – stąd też i ich polska nazwa) mają ok. 8 tys. lat i pochodzą ze starożytnej Mezopotamii. Oczywiście kości nie od razu miały obecnie znaną formę. Jeśli nie były zwyczajnie oczyszczone i naznaczone magicznymi znakami, to i tak w najlepszym razie bliżej im było do prostopadłościanów niż sześcianów, przez co można było w rzucie zdawać się na jedną z czterech, a nie z sześciu możliwości. Prócz wróżebnych, podłużnych kości kapłani i magowie na całym świecie używali równolegle zestawów kości kręgosłupa, płaskich kamyków, pestek, muszelek itp.

Pierwsze kości służyły raczej do wróżb i przepowiedni, ale to od nacięć i wzorów na nich pochodzą dzisiejsze oznaczenia kości do gier, nie wspominając o samej polskiej nazwie.

Granica pomiędzy wróżeniem a hazardowym wykorzystaniem kości jest często bardzo płynna – nawet dziś. Trudno też określić datę pierwszego ich użycia w grze. Za pierwsze dostępne nam egzemplarze służące do tego celu przyjmuje się kostki o czterech trójkątnych ścianach (czworościany foremne), znalezione w wykopaliskach miasta Ur i pochodzące sprzed 5 tys. lat. O ok. tysiąc lat młodsze kości, w obecnie najpopularniejszym kształcie sześcianów, znaleziono zarówno w grobowcach władców egipskich, jak i sumeryjskich.

Kostki do gry w starożytnym Rzymie wykonywano z najróżniejszych materiałów, miały też już ustalone i używane do dziś rozmieszczenie poszczególnych oczek.

Pobierz pdf z szablonem przydatnym do wykonania projektu.

Ciąg dalszy artykułu jest dostępny w najnowszym wydaniu miesięcznika "Młody Technik"