Królowa szachów: Nona Gaprindaszwili
Nona Gaprindaszwili (1) urodziła się w 1941 r. w Zugdidi w Gruzji. W szachy nauczyła się grać od starszych braci, mając pięć lat, i szybko zaczęła odnosić pierwsze turniejowe sukcesy.
1. Nona Gaprindaszwili
Grała coraz lepiej, aż jeden z najważniejszych trenerów Gruzji i ojciec gruzińskiej szkoły szachowej, Vakhtang Karseladze, zauważył jej występy, zadzwonił do rodziców, poinformował, że córka ma ogromny talent do szachów i przekonał ich, aby z całą rodziną przenieśli się do stolicy kraju – Tbilisi.
Nona zaczęła trenować szachy wyczynowo w 1954 r., a w następnym roku wygrywała już w zasadzie wszystkie turnieje. W 1956 r. zwyciężyła w półfinale Mistrzostw Związku Radzieckiego Kobiet, co było ogromnym osiągnięciem dla kilkunastoletniej dziewczynki. Mając dwadzieścia lat, w 1961 r., wygrała turniej kandydatek do meczu o tytuł mistrzyni świata, a w następnym roku rozgromiła ówczesną mistrzynię świata, rosyjską szachistkę Elizawietę Bykową (2). Gaprindaszwili wygrała w tym meczu siedem partii, a tylko cztery zremisowała. To zwycięstwo przyniosło jej sławę (3) i przyczyniło się do powstania słynnej „gruzińskiej kobiecej szkoły szachowej”.
Przez następne szesnaście lat Gruzinka pozostawała niekwestionowaną królową szachów. Czterokrotnie broniła z powodzeniem tytułu mistrzyni świata, trzykrotnie z Rosjanką Ałłą Kusznir (która w 1973 r. wyszła za mąż i wyemigrowała do Izraela), a potem z Gruzinką Naną Aleksandrią. W 1978 r. Gaprindaszwili utraciła tytuł na rzecz innej gruzińskiej zawodniczki – Mai Cziburdanidze. Mecz, rozegrany w Tbilisi, zakończył się zwycięstwem (+4 -2 =9) siedemnastoletniej Cziburdanidze. Gaprindaszwili oddała jednak tytuł w godne ręce. Cziburdanidze podtrzymała dominację Gruzinek w szachowej elicie i przez następne trzynaście lat była niepokonaną mistrzynią świata. W tym czasie czterokrotnie obroniła tytuł, głównie przed swymi rodaczkami.
Nona Gaprindaszwili odnosiła wiele sukcesów w turniejach krajowych i międzynarodowych (4). Była pięciokrotną mistrzynią Związku Radzieckiego. Jako jedna z nielicznych kobiet – podobnie jak prezentowana na naszych łamach miesiąc temu Vera Menchik – z powodzeniem rywalizowała z mężczyznami, biorąc udział w najsilniej obsadzanych turniejach. W 1978 r. Międzynarodowa Federacja Szachowa FIDE przyznała jej, jako pierwszej kobiecie, tytuł arcymistrza (obok tytułu arcymistrzyni, który otrzymała dwa lata wcześniej).
W latach 1995 i 2009 Gaprindaszwili dwukrotnie zdobyła tytuły mistrzyni świata seniorek (powyżej 50 lat), a w latach 2014, 2015, 2016 i 2018 zostawała mistrzynią świata seniorek w kategorii powyżej 65 lat (5). Ten ostatni tytuł zdobyła, mając 77 lat, na turnieju w Bled, w Słowenii, z wynikiem 8.5 z 11 (6).
5. Nona Gaprindaszwili, mistrzyni świata seniorek w kategorii 65+, Marienbad, 2016 r.
Z okazji 75-lecia urodzin słynna Gruzinka została uhonorowana przez prezydenta FIDE Kirsana Iljumżinowa cenną nagrodą szachową Caissy, wykonaną w postaci władczej i niepokonanej królowej szachowej (7). Pomimo swojego wieku jest nadal pełna życia i energii.
7. Nona Gaprindaszwili uhonorowana nagrodą szachową Caissy przez prezydenta FIDE
Gaprindaszwili jedenastokrotnie reprezentowała ZSRR – a w 1992 r. Gruzję – na olimpiadach szachowych, zdobywając łącznie jedenaście złotych medali drużynowych i jeden srebrny (Nowy Sad, Serbia, 1990), a także dziewięć złotych medali indywidualnych. Na olimpiadzie w Dubaju w 1986 r. wygrała wszystkie rozegrane dziesięć partii.
Najwyższy ranking w karierze osiągnęła 1 lipca 1987 r. – z wynikiem 2495 pkt zajmowała wówczas na światowej liście FIDE drugie miejsce (za Mają Cziburdanidze).
W 1997 r. FIDE ufundowała Puchar Nony Gaprindaszwili (The Nona Gaprindashvili Cup), przeznaczony dla kraju, którego obie reprezentacje (męska i kobieca) zdobyły podczas szachowej olimpiady najwięcej punktów.
W czasach Związku Radzieckiego słynna zawodniczka była szereg razy posłem do gruzińskiego parlamentu, a w latach 1989-1996 – prezydentem Gruzińskiego Narodowego Komitetu Olimpijskiego.
A oto partia Nony Gaprindaszwili z czternastoletnią wtedy węgierką Judit Polgar – również wielkim geniuszem kobiecych szachów, o której pisaliśmy w nr. 2/2016 „Młodego Technika”. Była to jedyna partia rozegrana przez te dwie królowe swojej dyscypliny.
8. Judit Polgar – Nona Gaprindaszwili, olimpiada szachowa kobiet, Nowy Sad 1990
Judit Polgar – Nona Gaprindaszwili, olimpiada szachowa kobiet, Nowy Sad, 20 listopada 1990 r.
1.e4 e5 2.Sf3 Sf6 3.d4 S:e4 4.Gd3 d5 5.S:e5 Sd7 6.S:d7 G:d7 7.O-O Hh4 8.c4 O-O-O 9.c5 g5 10.Sc3 Gg7 11.Se2 Whe8 12.He1 Sf6 13.Hd2 Se4 14.Ha5 Kb8 15.f3 Nf6 16.g3 Hh5 17.a4 Sg4 18.f:g4 G:g4 19.Sf4 G:d4+ 20.Kg2 g:f4 21.G:f4 Ge5 22.c6 Gc8 23.Hb4 Gd6 24.Hb3 G:f4 25.W:f4 We3 26.Hc2 Hh3+ 27.Kh1 W:g3 28.c:b7 G:b7 29.W:f7 Wc8 30.Gb5 d4+ 31.Gc6 (diagram 8) 31…Wc3 i białe się poddały. Po 32.b:c3 nastąpi 32…G:c6+ 33.Kg1 Wg8+ 34.Kf2 H:h2+. Natomiast po 32.W:h7 nastąpi 32…G:c6+ 33.Kg1 Wg8+ 34.Kf2 W:c2+ 35.Ke1 Wg1#.
