Szachy heksagonalne Glińskiego
Szachy heksagonalne Glińskiego (1, 2), nazywane też szachami polskimi, to zdecydowanie najpopularniejsza odmiana szachów heksagonalnych. Początkowo cieszyły się rosnącym zainteresowaniem w Polsce i Wielkiej Brytanii, a obecnie stały się popularne w wielu innych krajach Europy, zwłaszcza Wschodniej i Środkowej, w Szwajcarii, we Francji, Włoszech i na Węgrzech a także w USA, Kanadzie, Nowej Zelandii, na Bliskim Wschodzie i w Azji. Ta odmiana szachów została zaprojektowana i opatentowana w 1953 roku i popularyzowana przez Władysława Glińskiego (1920-1990) (3).
Władysław Gliński
Twórca szachów heksagonalnych o mało nie trafił z powodu wynalezionej gry przed niemiecki pluton egzekucyjny. Gdy Polskę w 1939 roku zajęli Niemcy, znaleźli w jego domu plansze do gry oraz zapiski z poszczególnych partii. Uznali, że prawdopodobnie jest on szpiegiem, a zdobyte informacje zapisuje jakimś szczególnym szyfrem. Ostatecznie udało się go uwolnić od tych podejrzeń i zarzutów.
Władysław Gliński przybył do Wielkiej Brytanii w 1946 roku jako młody polski żołnierz z Włoch, gdzie służył w wojskach aliantów. Za służbę w wojsku otrzymał brytyjskie obywatelstwo i osiadł w Londynie, gdzie rozwijał teorię swojego wariantu szachów heksagonalnych.
W 1973 roku Władysław Gliński i William Edmunds powołali do życia wydawnictwo Hexagonal Chess Publications. W tym roku Gliński opublikował książkę "Rules of hexagonal chess with examples of first openings", która do roku 1977 doczekała się 7 wydań w języku angielskim i francuskim (4).
W 1974 roku ukazały się dwa wydania drugiej książki Glińskiego "First Theories of Hexagonal Chess" (5), a w roku 1976 trzeciej książki, tym razem w języku polskim, "Heksagonalne szachy polskie: prawidła gry wraz z przykładami".
W 1976 roku w Londynie zorganizowane zostały pierwsze mistrzostwa Wielkiej Brytanii, podczas których powołane zostały Polska Federacja Szachów Heksagonalnych i Brytyjska Federacja Szachów Heksagonalnych (BHCF - British Hexagonal Chess Federation).
Reguły gry
W grze obowiązują generalne zasady szachów klasycznych, z tym jednak, że poszczególne figury mogą się poruszać w sześciu różnych kierunkach. Gra toczy się na sześciokątnej szachownicy, składającej się z 91 sześciokątnych pól w trzech kolorach: jasnym, ciemnym i pośrednim (zwyczajowo są to odcienie brązu), przy czym jest 30 jasnych, 30 ciemnych i 31 pośrednich pól. Szachownica ma 12 pionowych rzędów pól nazwanych literami: a, b, c, d, e, f, g, h, i, k, l (litera j nie jest używana). Pola w danym rzędzie są numerowane od 1 do 11. Szachownica ma trzy linie środkowe o długości jedenastu pól i jedno pole środkowe jako swoje centrum planszy. Do gry używa się dwóch kompletów bierek (pionów i figur), białego i czarnego.
W odróżnieniu od szachów klasycznym w szachach heksagonalnych mamy po trzy różnopolowe gońce i po jednym pionie więcej. Grający białymi siedzi przy wierzchołku jasnym, grający czarnymi - przy wierzchołku ciemnym planszy. Diagramy są rysowane tak, że strona białych jest na dole, strona czarnych - na górze. Zapis partii szachów heksagonalnych wykonuje się podobnie jak zapis partii szachów tradycyjnych. Zasady poruszania się króla, hetmana, wieży, gońca i skoczka przedstawiają diagramy 6-10.
Szachy heksagonalne to bardzo trudna gra o ogromnej liczbie możliwych kombinacji (wielokrotnie więcej niż w szachach tradycyjnych), wymagająca myślenia i czujności w sześciu kierunkach, a nie jak w szachach klasycznych jedynie w czterech. Celem gry w szachach heksagonalnych, podobnie jak i w szachach klasycznych, jest zamatowanie króla przeciwnika.
Białe zaczynają grę, każdy z graczy ma jeden ruch naprzemiennie, a jedno z popularnych otwarć to tak zwany debiut centralny, kiedy biały pion na środkowej linii rusza jedno pole w przód, z pola f5 na pole f6. W szachach heksagonalnych nie ma roszady. Pion porusza się o jedno pole do przodu, bije natomiast ukośnie na przylegającym polu. Należy zauważyć, że w przeciwieństwie do szachów tradycyjnych kierunek bicia pionem nie odpowiada ruchowi gońca. Przy pierwszym ruchu pion może poruszyć się o jedno lub dwa pola. Jeżeli pionek pobije w ten sposób, że zajmie pozycję początkową innego pionka, nadal może wykonać ruch o dwa pola. Gdy pierwszy ruch piona jest połączony z biciem w kierunku rzędu f, pion zachowuje prawo ruchu o dwa pola naprzód. A zatem, jeżeli pionek pobije w ten sposób, że zajmie pozycję początkową innego pionka, nadal może wykonać ruch o dwa pola.
Na przykład, jeśli biały pion e4 zbije czarną bierkę na f5, może przesunąć się na f7. Istnieje bicie w przelocie, polegające na biciu piona poruszającego się o dwa pola poprzez pole pod działaniem piona przeciwnego koloru (11). Bić w przelocie można tylko pionem i tylko piona, który właśnie wykonał ruch o dwa pola. Jeżeli pion dojdzie do ostatniego pola, ulega promocji, czyli przemianie na dowolną figurę.
Za wystarczające do zamatowania króla uważa się posiadanie co najmniej: piona, 3 figur lekkich, wieży lub hetmana. W odróżnieniu od szachów klasycznych, strona przegrywająca (zapatowana) otrzymuje ¼ punktu, zaś strona wygrywająca (patująca) otrzymuje ¾ punktu. Do remisu prowadzi, podobnie jak w tradycyjnych szachach, trzykrotne powtórzenie pozycji, wykonanie 50 posunięć bez bicia lub ruchu pionem i oczywiście gdy obaj przeciwnicy zgodzą się na remis.
Turnieje szachów heksagonalnych
W dniu 18 sierpnia 1980 roku została utworzona Międzynarodowa Federacja Szachów Heksagonalnych (International Hexagonal Chess Federation IHCF). Celem Federacji jest "popularyzacja odrębnej, chociaż pokrewnej gry - nowej dyscypliny sportu umysłowego, stwarzającej graczom odmienne i większe możliwości strategiczne i kombinacyjne". Odbyły się wtedy pierwsze Mistrzostwa Europy w Szachach Heksagonalnych. Cztery pierwsze miejsca zajęli: 1. Marek Maćkowiak (Polska), 2. Laszlo Rudolf (Węgry), 3. Jan Borawski (Polska), 4. Shepperson Piers (Wielka Brytania).
Następne mistrzostwa Europy miały miejsce w latach: 1984, 1986 i 1989. W roku 1991 odbyły się w Pekinie pierwsze Mistrzostwa Świata w Szachach Heksagonalnych. W finale Marek Maćkowiak i Laszlo Rudolf zremisowali i obaj uzyskali tytuł mistrza świata. W 1998 roku zorganizowane zostały kolejne mistrzostwa Europy, a w 1999 roku mistrzostwa świata.
Marek Maćkowiak - mistrz Europy i świata
Najbardziej znanym w historii arcymistrzem szachów heksagonalnych był Polak Marek Maćkowiak (1958-2018) (12). Do najlepszych na świecie obok Polaka należeli Siergiej Korczycki z Białorusi oraz Laszlo Rudolf i Laszlo Somlai z Węgier.
Marek Maćkowiak w 1990 r. otrzymał tytuł arcymistrza szachów heksagonalnych. Był także szachistą i warcabistą, trenerem oraz sędzią podczas międzynarodowych turniejów szachowych i warcabowych. W rywalizacji szachistów niewidomych i słabowidzących zdobył tytuł wicemistrza Polski (Jastrzębia Góra 2011). W szachach klasycznych największy sukces odniósł w 1984 r. w Jaszowcu, zdobywając złoty medal drużynowych mistrzostw Polski (w barwach klubu "Legion" Warszawa).
A oto zapis partii rozegranej przez Marka Maćkowiaka z programem Hexodus III rozegranej w czasie półfinałów mistrzostw Europy w listopadzie 1999 roku w Zaniemysłowie koło Poznania. W zapisie nie jest podawany rodzaj figury, jedynie jej aktualne położenie i pole, na które się przemieszcza. Zapis np. 1.h3h5 h7h6 oznacza, że w pierwszym ruchu biały pion z pola h3 rusza do przodu na pole h5, a w odpowiedzi czarny pion z pola h7 wychodzi na pole h6.
Marek Mackowiak - Hexodus
1.d1f4 c7c5 2.g4g6 f7g6 3.f4g6 h7h6 4.g6f9 e10f9 5.h1i3 d7d5 6.d3d4 c8f8 7.i1f4 f10d6 8.f4l4 i7i6 9.f1d3 d6f7 10.e4e5 k7k5 11.l4g4 e7e6 12.c1e3 i8g8 13.i3f4 f8e7 14.f3d2 f11h7 15.e3g2 g10h8 16.e1f3 b7b5 17.f3h2 i6i5 18.h2l5 h7k6 19.g4h4 f9e9 20.d2h2 g7g5 21.f5g5 e7f8 22.g5g6 e9g9 23.f2h1 i5i4 24.h4i4 f8f10 25.h2k4 h8f9 26.f4e6 f9f8 27.e6g8 f7g8 28.g6h6 d5e5 29.d3e5 g8e5 30.g2g9 f10g9 31.i4g4 e5f7 32.g4g9 d9g9 33.l5k5 g9h6 34.k5h5 h6e7 35.h1d7 f8d7 36.h5f7 h9f8 37.k4l5 f8d9 1-0
Dla tradycyjnych szachów stworzono programy komputerowe, które mogą wygrać nawet z najlepszymi graczami, ale z szachami heksagonalnymi jest znacznie trudniej. Przyczyną jest ogromna liczba kombinacji, wielokrotnie większa niż w szachach tradycyjnych.
dr inż. Jan Sobótka
- nauczyciel akademicki,
licencjonowany instruktor i sędzia szachowy
Zobacz także:
Bierki szachowe
Antyszachy
Czaturanga czteroosobowa, czyli chaturaji
