Jan-Krzysztof Duda zwycięzcą Pucharu Świata w Szachach
Urodził się 26 kwietnia 1998 roku w Krakowie. Był długo wyczekiwanym dzieckiem Wiesławy i Adama, którzy doczekali się go dopiero po 13 latach małżeństwa.
Jan-Krzysztof jako pięciolatek trafił do MKS MOS Wieliczka (który reprezentuje do dziś) i szybko zaczął odnosić sukcesy (1).
Szachistami było bądź nadal jest wielu członków ich rodziny. Siostra pani Wiesławy - Czesława Pilarska (z domu Grochot), obecnie profesor ekonomii - w 1991 roku została mistrzynią Polski. W szachy gra także jej brat Ryszard i jego dzieci (zawodnicy Krakowskiego Klubu Szachistów).
W 2005 roku Jan-Krzysztof wygrał mistrzostwa Polski przedszkolaków w Suwałkach i zdobył Puchar Polski juniorów do lat 8. Jako 8-latek zadebiutował na mistrzostwach świata juniorów w Gruzji i po raz pierwszy na liście rankingowej Międzynarodowej Federacji Szachowej (FIDE). W kolejnych latach zostawał mistrzem Polski w kategoriach do lat 10, 12 i - jako jeszcze 14-latek! - 18 lat.
Wiele sukcesów odnosił także w rozgrywkach międzynarodowych. Zdobył tytuły juniorskie - mistrza świata do 10 lat, wicemistrza do 12 lat, wicemistrza i mistrza Europy do 14 lat, drużynowego mistrza Europy do 18 lat. Mając 15 lat, wypełnił ostatnią normę na arcymistrza, a jako 16-latek został wicemistrzem Europy w szachach błyskawicznych i mistrzem w szybkich.
Obecnie Duda jest na III roku AWF w Krakowie - "Uczelnia bardzo mi pomaga i ma ogromny wkład w moje sukcesy. Mam indywidualny tok studiów, mogę zaliczać przedmioty z bardzo dużym opóźnieniem. Siedzenie przy szachownicy przez 6-7 godzin nie jest łatwe, dlatego dbam o kondycję. Biegam, chodzę na siłownię, pływam, jeżdżę na rowerze, choć nie tak regularnie, jak bym chciał".
Pierwszym trenerem Jana-Krzysztofa Dudy był Andrzej Irlik, kolejnym - Leszek Ostrowski. Współpracował również z Kamilem Mitoniem i Jerzym Kostro. Irlik prowadził z nim zajęcia do 2009 roku, ale już trzy lata wcześniej równolegle z Dudą pracował mistrz międzynarodowy, Leszek Ostrowski z Olecka.
Jan-Krzysztof Duda jest najwyżej sklasyfikowanym Polakiem w światowym rankingu FIDE we wszystkich kategoriach (szachy klasyczne, szybkie i błyskawiczne) i przekroczył barierę 2800 punktów ELO w kategorii szachów szybkich i błyskawicznych. W rozgrywkach przez internet polski arcymistrz gra pod pseudonimem Polish_fighter3000.
Najlepszym szachistą na świecie w ostatnich latach, a według wielu w całej historii szachów jest Norweg Magnus Carlsen, czterokrotny mistrz świata w szachach klasycznych i trzykrotny szybkich oraz pięciokrotny w błyskawicznych (2). Od wielu lat lider list rankingowych, mający obecnie ranking 2847 (sierpień 2021). W maju 2014 roku miał ranking 2882 punkty - najwyższy w historii szachów.
fot. archiwum Jana-Krzysztofa Dudy
20 maja 2020 roku podczas turnieju Lindores Abbey Rapid Challenge Jan-Krzysztof Duda pokonał Magnusa Carlsena w szachach szybkich, a 10 października 2020 roku podczas turnieju Altibox Norway Chess w Stavanger wygrał z mistrzem świata, przerywając jego serię 125 partii klasycznych bez porażki.
Turniej o Puchar Świata rozegrany został w jednym ze sportowo-wypoczynkowych kompleksów górskiego ośrodka Krasna Polana, 40 kilometrów od Soczi. Wzięło w nim udział 206 zawodników i 103 zawodniczki, w tym po pięć Polaków i Polek. Zawodnicy rozgrywali mecze systemem pucharowym. Mecze składały się z dwóch klasycznych partii, w przypadku remisu trzeciego dnia odbywała się dogrywka w skróconym czasie gry. Pula nagród wynosiła 1 892 500 dolarów w turnieju open i 676 250 dolarów w turnieju kobiet.
W I rundzie Jan-Krzysztof Duda miał wolny los, w II pokonał Guillerma Vazqueza (Paragwaj) 1,5:0,5, w III rundzie wygrał z Samvelem Sevianem (USA) 1,5:0,5, w IV rundzie zwyciężył Idaniego Pouyę (Iran) 1,5:0,5, w V rundzie pokonał Aleksandra Griszczuka (Rosja) 2,5:1,5, w VI rundzie pokonał Vidita Gujrathiego (Indie) 1,5:0,5, a w półfinale wygrał z mistrzem świata Magnusem Carlsenem (Norwegia) 2,5:1,5.
Zwycięstwo z Magnusem Carlsenem zapewniło polskiemu arcymistrzowi awans do turnieju kandydatów (nazywanego też turniejem pretendentów), z którego wyłoniony zostanie przeciwnik dla mistrza świata. Szachowy pojedynek z Carlsenem rozgrywany był na najwyższym sportowym poziomie. W drugiej partii dogrywki Duda, grając czarnym kolorem, pokonał "Mozarta szachów". Na podkreślenie zasługuje bardzo dobre przygotowanie debiutowe naszego reprezentanta przez trenera - arcymistrza Kamila Mitonia.
Magnus Carlsen - Jan-Krzysztof Duda, Puchar Świata FIDE 2021, Soczi, 3.08.2021, druga partia dogrywki
1. e4 c5 2. Sf3 d6 3. Gb5+ Gd7 4. G:d7+ H:d7 5. O-O Sf6 6. He2 Sc6 7. c3 e6 8. d4 c:d4 9. c:d4 d5 10. e5 Se4 11. Sbd2 S:d2 12. G:d2 Gb4 13. Gf4 O-O 14. Hd3 Ge7 15. a3 Wac8 16. g3 Sa5 17. b3 Hc6 18. Gd2 Hb6 19. Wfb1 a6 20. Kg2 Sc6 21. We1 Hb5 22. Hb1 Wc7
23. h4 Wfc8 24. Wa2 a5 25. Wh1 a4 (diagram 3) 26. b4 (lepsze było 26. Wb2) 26…h6 27. Ge3 (lepsze było 27. g4 Sa7 28. h5, czarne uzyskały dobrą pozycję) 27…Sa7 28. Gd2 He2 29. We1 Hc4 30. We3 Sb5 31. Wd3 Wc6 32. Wb2 Gd8 33. g4 Gb6 34. Ge3 Sc3 35. Hf1 Hb5 36. Wc2 Se4 37. W:c6 W:c6 38. Wd1 Wc4 39. Sd2 S:d2 40. W:d2 Hc6 41. He2 Wc3 42. Wa2 Gd8 (bardzo dobre posunięcie polskiego arcymistrza) 43. g5 h:g5 44. h:g5 Hc4 45. H:c4 d:c4 46. d5 e:d5 47. Wd2 (diagram 4) 47…Wd3 (lepsze było 47…W:a3 48. W:d5 Wd3 z dużo lepszą pozycją czarnych) 48. W:d3 c:d3 49. f4 Kf8 50. Kf3 Ke7 51. Gc5+ Ke6 52. Ke3 Kf5 53. K:d3 g6 54. Ge3 Gc7 55. b5 Gd8 56. Kd4 Gb6+ 57. Kd3 Gd8 58. Kd4 Ge7 59. Gc1 Ke6 60. Gb2 Gd8 61. Kc5 Ga5 (diagram 5, Carlsen powinien teraz grać 62. Gd4 Gc7 63. Gc3 z równą pozycją) 62. Gc1? Gc3 63. b6 d4 64. Kc4 Kd7 65. Ge3 Gb2 66. G:d4 G:a3 67. Ge3 Gb2 68. Kb4 a3 69. Kb3 Ke6 70. Ka2 Kd5 71. Kb3 Ke4 72. Gd2 Gd4 73. K:a3 G:b6 74. Kb4 Gf2 0-1 (diagram 6).
W finale, 23-letni Jan-Krzysztof Duda zmierzył się z osiem lat starszym reprezentantem gospodarzy Sergiejem Karjakinem (urodzony w Symferopolu na Półwyspie Krymskim do grudnia 2009 reprezentował Ukrainę, potem zmienił obywatelstwo na rosyjskie). Karjakin w 2002 roku został najmłodszym zawodnikiem w historii szachów, któremu przyznany został tytuł arcymistrza przez Międzynarodową Federację Szachową (FIDE). Miał wtedy 12 lat i 7 miesięcy. W 2016 roku był przeciwnikiem Carlsena w meczu o mistrzostwo świata. W Nowym Jorku Norweg obronił tytuł, wygrywając wówczas 9:7.
W drugiej partii, grając białymi, Duda okazał się lepszy od faworyzowanego rywala (pierwsza partia zakończyła się remisem). Przygotował ze swoim trenerem Kamilem Mitoniem świetny debiut i zaskoczył przeciwnika. Rosjanin - grając na "własnym" terenie, uznał się za pokonanego już po 30 posunięciach (7). Zwycięstwo Jana-Krzysztofa Dudy w Pucharze Świata i awans do turnieju kandydatów to największy sukces w powojennej historii polskich szachów. W meczu o trzecie miejsce w Pucharze Świata 2021 Magnus Carlsen pokonał Władimira Fiedosiejewa.
Jan-Krzysztof Duda - Sergiej Karjakin, Puchar Świata FIDE 2021, Soczi, 5.08.2021, druga partia finału
1. d4 Sf6 2. c4 e6 3. Sf3 d5 4. Sc3 c5 5. c:d5 (diagram 8) 5…c:d4 (Karjakin wybiera znacznie rzadziej spotykany wariant. Najczęściej grywane jest 5... S:d5 6. e4 S:c3 7. b:c3
c:d4 8. c:d4 Gb4+ 9. Gd2 G:d2+ 10. H:d2) 6. H:d4 e:d5 7. Gg5 Ge7 8. e3 O-O
9. Wd1 (Częściej spotyka się 9.Ge2, z planem zrobienia krótkiej roszady)
9...Sc6 10. Ha4 Ge6 11. Gb5 Hb6 12. G:f6 G:f6 13. S:d5 G:d5 14. W:d5 G:b2 (diagram 9) 15. Ke2 (Polak zamiast 15. 0-0 odważnie pozostawia króla w centrum) 15…Gf6 16.
Whd1 Wac8 17. Gc4 Hb4 18. Hb3 (diagram 10) 18…H:b3 (lepsze dla Karjakina byłoby 18…He7 19. Wd7 He8 i Polak powinien wtedy grać 20. Hb5 gdyż po ew. 20. H:b7? nastąpiłoby 20…Sa5) 19. G:b3 Sb8 (aby nie dopuścić do wejścia wieży na siódmą linię czarnych) 20. g4 h6 21. h4 g6 22. g5 h:g5 23. h:g5 Ge7 24. We5 Sc6 25. Wd7 (diagram 11) 25…Gd8 (Po 25...S:e5 nastąpiłoby 26. S:e5 G:g5 27. S:g6) 26. Wb5 Sa5? 27. Gd5 (jeszcze lepsze było 27. W:d8 Wc:d8 28. W:a5)
27... Wc7 28. G:f7+ Kg7 29. W:c7 Gc7 30. Gd5 1:0 (diagram 12, grający czarnymi Karjakin poddał partię i złożył gratulacje zdobywcy Pucharu Świata).
Historia Pucharu Świata
źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/Chess_World_Cup
Od 2005 roku Puchar Świata rozgrywany był w formacie 128 graczy z 7 rundami "minimeczów", z których każdy składał się z 2 partii, po których następowała seria szybkich, a następnie błyskawicznych dogrywek, jeśli to było konieczne. W 2021 uczestniczyło 206 zawodników.
Zwycięzcą Pucharu Świata w roku 2005 został Levon Aronian (13) - ormiański szachista, od 2021 roku reprezentant Stanów Zjednoczonych.
Mecz o Mistrzostwo Świata w szachach
Mecz o tytuł mistrza świata w szachach rozegrany został w dniach 24 listopada - 16 grudnia 2021 roku w Dubaju (Zjednoczone Emiraty Arabskie) w ramach światowej wystawy Expo. Przeciwnikiem aktualnego mistrza świata Norwega Magnusa Carlsena (16) był Rosjanin Jan Aleksandrowicz Niepomniaszczij (17), który zwyciężył w Turnieju Pretendentów. Rozgrywki rozpoczęły się w roku 2020 i ze względu na światową pandemię zostały dokończone w kwietniu 2021 roku.
Jeśli chodzi o ścisłą czołówkę światową, to bilans gier Rosjanina przeciwko Norwegowi jest bardzo dobry. Obaj zawodnicy urodzili się w 1990 roku i w latach 2002-2003 w zawodach juniorskich grali ze sobą trzykrotnie, z czego Rosjanin dwukrotnie zwyciężał. Dodatkowo Niepomniaszczij wygrał z obecnym mistrzem świata w roku 2011 (podczas turnieju Tata Steel) oraz w roku 2017 (London Chess Classic). Ogólny wynik między panami w partiach klasycznych to +4-1=6 na korzyść Rosjanina.
W debiucie Niepomniaszczij zazwyczaj rozpoczyna od 1.e4 (tylko czasami od 1.c4). Czarnymi przeciwko 1.e4 wybiera najczęściej obronę sycylijską 1…c5 (czasami obronę francuską 1..e6). Przeciwko 1.d4 najczęściej wybiera obronę Grünfelda 1…Sf6 2.c4 g6 3. Sc3 d5
Pula nagród wynosiła 2 miliony dolarów, z czego 60 procent przypadnie zwycięzcy, a 40 procent przegranemu. Pierwotnie mecz planowano rozpocząć 20 grudnia 2020 r., ale został przełożony z powodu pandemii koronawirusa na 24 listopada - 16 grudnia 2021 roku w Dubaju
W następnym Turnieju Pretendentów w 2022 roku weźmie udział ośmiu zawodników, w tym m.in. Jan-Krzysztof Duda i przegrany w meczu o tytuł mistrza świata w roku 2021 Magnus Carlsen - Jan Niepomniajszczyj.
dr inż. Jan Sobótka
