Handel elektroniczny
1968 Grupa przedsiębiorstw kolejowych dbających o jakość wymiany danych między firmami formuje komitet zajmujący się kwestiami związanymi z przepływem danych - Transportation Data Coordinating Committee (TDCC). W podobnym czasie firmy General Motors, SuperValu, Sears, K-Mart budują własne elektroniczne systemy dla głównych partnerów.
1969 W Los Angeles instalowane są pierwsze węzły sieci Arpanet, która była początkiem Internetu. W pierwszej fazie powstawania Internet pełnił funkcję przede wszystkim komunikacyjną i znany był głównie w kręgach akademickich, rządowych i wojskowych.
1971 TDCC decyduje o opracowaniu standardów systemu elektronicznej wymiany danych - EDI (Electronic Data Interchange). Zalążkiem systemu były pierwsze próby wymiany danych dalekopisami, sięgające jeszcze roku 1948 r., czyli czasów budowania mostu powietrznego do Berlina Zachodniego. Zebrane wówczas doświadczenia wykorzystane zostały do tworzenia standardów TDCC. Pierwszy system EDI (1) rozpoczął pracę na londyńskim lotnisku Heathrow. Dzięki istnieniu EDI można było wymieniać się informacjami. Usprawniło to komunikację, jednak nie do końca rozwiązywało wszystkie problemy - EDI działał bowiem tylko w sieci firmowej.
1979 Powstaje ASC X12, amerykański standard elektronicznej wymiany danych. Stworzony został przez Narodowy Amerykański Instytut Standardów (ANSI). Członkami komitetu standardu ASC X12 są przedstawiciele świata technologii i biznesu, m.in. z takich branż jak służba zdrowia, ubezpieczenia, transport, finanse czy administracja państwowa.
1979 Michael Aldrich wymyśla w Wielkiej Brytanii zakupy on-line (2). Jak głosi legenda, wpadł na ten pomysł podczas uciążliwej dla niego eskapady zakupowej z żoną. Urządzenie, które opracował, było połączeniem telewizora, komputera i modemu łączącego się z siecią linią telefoniczną. Proste oprogramowanie pozwalało każdemu na korzystanie ze sprzętu, przy czym nadal możliwe było oglądanie na nim telewizji. Urządzenie, później nazwane Videoteksem, wprowadzono na rynek w 1980 r. System wynaleziony przez Brytyjczyka wykorzystano w latach 80. do dwóch projektów B2C.
1981 Brytyjskie biuro podróży Thomson Holidays instaluje pierwszy w historii elektroniczny system sprzedaży business-to-business (B2B).
1982 France Télécom wprowadza usługę Minitel (Médium interactif par numérisation d’information téléphonique). Powszechnie uznaje się ją za pierwsze rozwiązanie umożliwiające prowadzenie usług e-commerce w relacjach B2B i B2C. Rozwiązanie to polegało na bezpośrednim podłączaniu do linii telefonicznych prostych terminali alfanumerycznych, które przez sieć telefoniczną łączyły się z serwerami usługowymi typu commerce. Terminale te (3), rozdawane w początkowym okresie za darmo, trafiały do domów i przedsiębiorstw. Charakteryzowały się olbrzymią łatwością obsługi. Pierwszymi usługami były m.in. książka telefoniczna, rezerwacje i sprzedaż biletów kolejowych oraz serwisy randkowe. Bardzo szybko przedsiębiorstwa zaczęły używać Minitela do zamawiania rozmaitych materiałów, a także oferowania i sprzedaży produktów. Popularność Minitela zaczęła zmniejszać się w połowie lat 90., kiedy te same usługi pojawiły się w Internecie, dostępne przy użyciu przeglądarek www.
1984 Pierwszy sklep online typu B2C uruchamiają firmy Gateshead SIS i Tesco. Pierwszą na świecie zarejestrowaną klientką sklepu elektronicznego była 72-letnia Jane Snowball, z miasta Gateshead, w Anglii.
1984 Firma CompuServe startuje w Stanach Zjednoczonych i w Kanadzie ze sklepem Electronic Mall. Można powiedzieć, że była to pierwsza na świecie platforma e-handlowa, gdyż system pomyślano jako usługę dla zewnętrznych sprzedawców, uzyskujących za jej pośrednictwem (i za pośrednictwem CompuServe) dostęp do klientów - subskrybentów usług oferowanych przez CompuServe.
1985 Powstaje EDIFACT (Electronic Data Interchange for Administration, Commerce and Transport), międzynarodowa norma dotycząca elektronicznej wymiany danych, opracowana w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych. Prace w zakresie utrzymania i dalszego rozwoju tego standardu są dokonywane przez UN/CEFACT (United Nations Centre for Trade Facilitation and Electronic Business), w ramach Komisji Gospodarczej ONZ dla Europy.
W 1987 r. EDIFACT został przyjęty przez Międzynarodową Organizację Normalizacyjną (ISO) jako norma ISO 9735. Uwzględnia ona zasady składni, wytyczne i wielopoziomowy system katalogów (tzw. Bazę Normatywną EDIFACT), strukturyzujący dane, protokół interaktywnej wymiany danych (I-EDI), standardowe komunikaty, które pozwalają na wymianę danych pomiędzy różnymi krajami i wieloma branżami. Obecnie EDIFACT uwzględnia ponad dwieście standaryzowanych komunikatów.
1990 Brytyjski inżynier i naukowiec, Tim Berners-Lee (4), obecnie dyrektor World Wide Web Consortium (W3C), pisze projekt oparty na ENQUIRE, czyli aplikacji i bazie danych, którą stworzył na własny użytek w 1980 r. Przedstawił w nim rozbudowany system zarządzania informacjami, który stał się zalążkiem obecnej www. Po jakimś czasie dołączył do niego belgijski naukowiec Robert Cailliau, z którym Berners-Lee współpracował w ośrodku CERN.
12 listopada 1990 r. obaj opublikowali oficjalny projekt budowy systemu hipertekstowego zwanego "World Wide Web" (w skrócie: www, lub jeszcze krócej: W3), obsługiwanego przy pomocy przeglądarki internetowej, używającego architektury klient-serwer. Użycie hipertekstu umożliwiło dostęp do różnego rodzaju informacji poprzez sieć odnośników, tzw. hiperłączy - oglądając stronę internetową, użytkownik może podążać za zamieszczonymi na niej hiperłączami, które przenoszą go do innych, udostępnionych w sieci dokumentów lub innych stron internetowych.
1992 W sieci World Wide Web powstaje pierwszy sklep internetowy we współczesnym rozumieniu tego słowa - www.books.com (później barnesandnoble.com). Stworzony dla firmy Book Stacks Unlimited w Cleveland, sprzedawał, jak łatwo zgadnąć, książki.
1994 Firma Netscape udostępnia przeglądarkę Navigator z kodową nazwą Mozilla. Kilka miesięcy później pojawia się Netscape 1.0 (5). Była to pierwsza przeglądarka internetowa wyposażona w szyfrowanie SSL, co pozwalało zabezpieczyć transakcje online.
1994 Powstaje PizzaHut online (6), jak na owe czasy niezwykle nowatorski serwis, w którym można było zamówić pizzę.
1994 Jeff Bezos zakłada księgarnię internetową Amazon. Pierwsza książka zostaje tam jednak sprzedana dopiero w lipcu 1995 r. - był to egzemplarz "Fluid Concepts & Creative Analogies: Computer Models of the Fundamental Mechanisms of Thought" (7). Wkrótce asortyment poszerzył się o takie artykuły jak DVD, muzyka, sprzęt komputerowy, elektronika, meble, towary spożywcze i wiele innych.
Przełomową datą dla handlu elektronicznego był rok 1997, kiedy to Amazon.com zadebiutował na giełdzie. Firma mogła już wtedy poszczycić się milionem klientów. Oddziały Amazonu działają dziś w Kanadzie, Wielkiej Brytanii, Niemczech, Chinach, Japonii, Hiszpanii, Brazylii, we Francji, Włoszech i w Polsce.
1994-1995 Właśnie w tych latach stworzono kluczowy element technologii, który spowodował bujny rozwój serwisów w rodzaju wspomnianego Amazona czy eBaya. W branży usług świadczonych przez strony trzecie umożliwiono bowiem przeprowadzanie internetowych transakcji z wykorzystaniem kart płatniczych.
W 1995 r. przedsiębiorstwo o nazwie Verisign rozpoczęło prace nad stworzeniem cyfrowych identyfikatorów, pozwalających na weryfikację tożsamości firm internetowych. Dzięki tej technologii Verisign mógł opracować sposób na poświadczanie bezpieczeństwa i prawidłowego zakodowania serwerów transakcji internetowych na stronach. Te rozwiązania technologiczne stworzyły fundament dla przyszłości handlu elektronicznego. W efekcie zaczynają pojawiać się pierwsze firmy oferujące usługi elektronicznych płatności - np. powstały w 1994 r. First Virtual czy utworzony w 1995 r. CyberCash.
1995 Narodowa Fundacja Nauki USA (NSF) umożliwia komercyjny ruch w ich sieci, znosząc dotychczasowe ograniczenia dla rejestracji domen komercyjnych i zezwalając na pobieranie opłat za ich rejestrację.
1995 Powstaje eBay, przedsiębiorstwo prowadzące największy serwis aukcji internetowych na świecie. Założył je Pierre Omidyar. Obecnie działa już w 37 krajach.
1997-1999 Moda na zakładanie e-sklepów dotarła do Polski. Pierwszy, firmy Terent, powstał w 1997 r., choć niektóre źródła podają, że palma pierwszeństwa należy się księgarni Nepo, której początki sięgają jeszcze 1994 r. W 1999 r. swoją e-commerce’ową działalność rozpoczął Merlin.pl, a następnie Empik.pl. W tym samym roku powstała też założona przez Arjana Bakkera największa platforma transakcyjna on-line w Polsce - Allegro.pl
1998 Peter Thiel, Max Levchin, Luke Nosek oraz Elon Musk zakładają PayPal (8). Początkowo system służył do przesyłania pieniędzy za pomocą telefonów komórkowych, Palm Pilotów i pagerów, jednak w krótkim czasie jego funkcjonowanie oparto na stronie internetowej.
System PayPal działa na zasadzie wirtualnej portmonetki (cyfrowy portfel). Klienci mogą płacić przy użyciu karty kredytowej bądź salda konta PayPal, które zasila się przelewami z konta bankowego lub innego konta PayPal. Amerykański potentat internetowych płatności obecny jest dziś w 190 krajach, z których 23 dysponuje lokalnymi serwisami internetowymi. Popularność tej formy uiszczania opłaty za zamówienie w Internecie była tak duża, że eBay zdecydował się kupić PayPal - i to już w 2002 r.
2000 Google udostępnia usługę AdWords (9), czyli system reklamowy pozwalający na wyświetlanie linków sponsorowanych w wynikach wyszukiwania wyszukiwarki Google i na stronach współpracujących w ramach programów Google’a, w modelu CPC i CPM.
2003 Pojawia się AdSense, kolejny ważny dla sprzedających online serwis reklamowy Google’a, wyświetlający na stronach WWW kontekstowe reklamy tekstowe, banery oraz reklamy wideo.
2008 W Internecie pojawia się Groupon, firma założona w listopadzie 2008 r. w Chicago przez Andrew Masona. Zauważył on, że najskuteczniejszymi kampaniami wcześniejszych działań były te, które oferowały użytkownikom zniżki poprzez grupowanie ich zakupów.
Rynek zakupów grupowych osiągnął w ciągu kilku lat wymiar globalny, a spółka Groupon prowadzi aktualnie działalność w 48 krajach i ponad pięciuset miastach na całym świecie. Działalność firmy opiera się na dostarczaniu użytkownikom ofert promocyjnych na usługi i produkty zlokalizowane w ich otoczeniu. Korzystanie z oferty możliwe jest również za pomocą aplikacji mobilnej działającej na systemach iOS, Android oraz Windows.
2009 Pojawia się bitcoin, bit moneta (10), kryptowaluta wprowadzona do obiegu przez osobę (bądź grupę osób) o pseudonimie Satoshi Nakamoto. Nazwa odnosi się także do używającego jej otwarto-źródłowego oprogramowania oraz sieci peer-to-peer, którą formuje.
Kryptowaluta służy do wykonywania transakcji w Internecie (zobacz także: Kontrowersje wokół Facebookowego pieniądza). Mimo że istnieje tylko w sieci, jest używana jako faktyczny środek płatności. W wielu państwach daje się nią płacić za usługi lub dobra, nawet przy zakupie drobnych rzeczy.
Bitmonety mogą zostać zapisane na komputerze osobistym w formie pliku portfela lub są przetrzymywane w prowadzonym przez osoby trzecie zewnętrznym serwisie, zajmującym się przechowywaniem takich portfeli. W każdym z tych przypadków bitcoiny mogą zostać przesłane przez Internet do innej osoby - dowolnego posiadacza adresu bitcoin. Każdy bitcoin dzieli się na 100 mln mniejszych jednostek, zwanych satoshi.
2011 Wchodzi na rynek PayPal ery mobilnej, czyli Google Wallet - system płatności mobilnych, który pozwala użytkownikom m.in. na przechowywanie kart debetowych, kredytowych, lojalnościowych i upominkowych. Wykorzystuje technologię Near Field Communication (NFC), umożliwiającą dokonywanie płatności bezstykowych w punktach handlowo-usługowych wyposażonych w specjalny terminal. 15 maja 2013 r. Google ogłosił integrację Google Wallet i Gmail, oferującą użytkownikom opcję wysyłania pieniędzy za pośrednictwem załączników w Gmail.
Handel elektroniczny - próba klasyfikacji
Rodzaje transakcji
- B2B (Business to Business), czyli handel pomiędzy przedsiębiorstwami. Elektroniczne usługi B2B dotyczą procesów mających związek z firmą i jej partnerami. Działania typu B2B są coraz częściej wykorzystywane w praktyce. Coraz mocniej wspierają je także e-usługi, które pozwalają na bezpośrednie przekazywanie informacji.
- B2C (Business to Customer) - usługi elektroniczne w tym obszarze dotyczą wykorzystania nowoczesnych technologii komunikacyjnych oraz informacyjnych odnośnie usług pomiędzy przedsiębiorstwem a konsumentami. Obejmują transakcje dokonywane drogą elektroniczną między firmą a klientem. Do tego typu usług nawiązują sklepy internetowe.
- C2C (Customer to Customer) - termin ten dotyczy różnego rodzaju czynności dotyczących handlu elektronicznego pomiędzy określonymi konsumentami. Jako przykład można podać indywidualną aukcję internetową czy ogłoszenie odnoszące się do sprzedaży.
- C2B (Customer to Business) - jest to najrzadziej występujący rodzaj handlu elektronicznego. Dotyczy publikowania przez konsumentów w określonych witrynach ofert zakupu, na które następnie odpowiadają przedsiębiorstwa. Indywidualny konsument proponuje określony produkt, a zainteresowana zakupem firma płaci za niego.
Możemy również dokonać typologii wyróżniającej handel elektroniczny bezpośredni, w którym cała transakcja ma miejsce tylko i wyłącznie w sieci, pośredni, gdy złożenie zamówienia i dokonanie płatności odbywa się przy pomocy sieci , ale dostawa określonego przedmiotu czy też usługi ma miejsce tradycyjną metodą, oraz hybrydowy, gdzie stosuje się różnego rodzaju formy przejściowe.
Płatności w e-handlu
W handlu elektronicznym możemy spotkać różne metody dokonywania płatności. Na przestrzeni lat do znanych już wcześniej metod zaczęły dochodzić kolejne, oferując nowe modele, sposoby i zabezpieczenia transakcji. Do najpowszechniejszych i najpopularniejszych metod możemy zaliczyć:
- płatności gotówkowe - opcja dla osób bez rachunku bankowego lub karty płatniczej. Do tego rodzaju czynności zaliczamy m.in.: tradycyjny przelew w placówce banku, przekaz pocztowy polegający na nadaniu płatności w dowolnej placówce pocztowej poprzez specjalny blankiet, płatność w sklepach tradycyjnych w ramach określonych usług (takich jak np. Moje Rachunki w jednym z ok. 7 tys. punktów handlowych w całej Polsce lub przez kupony UKASH, które można uprzednio nabyć za gotówkę np. na stacjach benzynowych lub w kioskach);
- internetowe przelewy bankowe - klient bez pomocy pracownika banku realizuje swoje przelewy, wybierając odpowiednie opcje na własnym koncie bankowym, gdzie zostaje natychmiastowo przekierowany podczas finalizacji transakcji;
- portfel elektroniczny - z metody tej mogą korzystać jedynie osoby mające konto na stronie operatora określonego wirtualnego miejsca. Identyfikatorem jest najczęściej e-mail użytkownika, a obsługa konta możliwa jest tylko przez Internet. Największą zaletę tego modelu płatności stanowi błyskawiczne dokonywanie transakcji oraz brak ograniczeń walutowych lub geograficznych. Do najpopularniejszych operatorów portfeli elektronicznych należą m.in. PayPal lub Moneybookers;
- karty płatnicze - jest to jeden z podstawowych modeli płatności w Internecie. Transakcji dokonujemy poprzez wpisanie w wyznaczone pola numeru karty, imienia i nazwiska jej właściciela, daty ważności karty oraz numeru CVV, który znajduje się na odwrocie przy podpisie;
- płatności mobilne (zwane też m-płatnościami) - płatności bezgotówkowe dokonywane za pomocą urządzenia mobilnego, np. smartfonu, tabletu i technologii mobilnych, takich jak np. SMS, NFC, USSD, WAP. Urządzenia mobilne do dokonania płatności muszą pozwolić na łączność z siecią telekomunikacyjną (GSM czy Internet).
