Przybory do pisania
czasy starożytne Pierwotne materiały stosowane w celach pisarskich to produkty pochodzenia naturalnego. W starożytności, w krajach śródziemnomorskich używano liści drzew oliwnych i palm oraz kory (między innymi lipy i wiązu). W Chinach były to tabliczki drewniane i rozcięte łodygi bambusa, a w innych krajach azjatyckich - kora z brzozy.
Innymi, rozpowszechnionymi materiałami piśmienniczymi wykorzystywanymi m.in. w Rzymie były płótno i kamień. Na marmurze ryto napisy pamiątkowe, nagrobne i sakralne. W Mezopotamii najpopularniejsze w tamtym okresie były tabliczki gliniane. Natomiast w Grecji napisy sporządzano na skorupach naczyń glinianych.
Narzędzia pisarskie także ewoluowały z biegiem czasu. Ich wykorzystanie zależało od stosowanego w danym czasie materiału. Początkowo często używano materiałów twardych, dlatego napisy trzeba było ryć, kuć lub odciskać. Do kucia w kamieniu używano dłuta, rylca do rycia w metalu, a skośnie ściętą trzcinę do odciskania znaków na glinianych tabliczkach. Do materiałów miękkich (papirusu, płótna, pergaminu, a następnie papieru) wykorzystywano w kolejności: trzcinkę, pędzelek i pióro.
starożytność - średniowiecze Do pisania na materiałach miękkich niezbędny był atrament (1). Najczęściej wykorzystywany był koloru czarnego, jednak produkowano również atramenty kolorowe - głównie czerwone, ale także zielone, niebieskie, żółte lub białe. Znajdowały one zastosowanie w tytułach lub inicjałach rękopisów czy podpisach dostojników. Do cennych dokumentów często stosowano również złotą i srebrną farbę.
W starożytności i średniowieczu korzystano głównie z atramentu węglowego. Wytwarzano go przez połączenie ze sobą sadzy i substancji wiążącej (zazwyczaj żywicy, ale także gumy arabskiej lub miodu), w wyniku czego powstawał proszek, który rozpuszczano w wodzie, gdy zamierzano go użyć. Inny rodzaj to tzw. hibir w postaci ciekłej, sporządzany z galasówek. Dodawano do niego soli, substancji wiążącej oraz piwa lub octu winnego. Późniejsze atramenty (tzw. inkaust) nie były tak trwałe i mogły niszczyć pergamin lub papier z powodu właściwości żrących.
III tysiąclecie p.n.e. Papirus znany był w starożytnym Egipcie (2). Najstarsze zachowane zabytki piśmiennictwa na papirusie pochodzą z ok. 2600 r. p.n.e. Około VI w. p.n.e. papirus dotarł do Grecji, zaś około III w. p.n.e. pojawił się w Rzymie. Upowszechnienie papirusu nastąpiło w epoce hellenistycznej.
Głównym ośrodkiem produkcji papirusu była od III w. p.n.e. egipska Aleksandria, skąd rozprowadzano go do innych krajów śródziemnomorskich. Był podstawowym materiałem w tworzeniu książek i dokumentów (w postaci zwojów). Produkcja papirusu w Egipcie trwała do X wieku. W Europie najdłużej, bo do połowy XI wieku, stosowano papirus przy sporządzaniu dokumentów w kancelarii papieskiej. Obecnie papirus służy tylko do produkcji mniej lub bardziej dokładnych replik starożytnych dokumentów sprzedawanych jako pamiątki.
VIII w. p.n.e. - II w. n.e. Według chińskich kronik, papier został wynaleziony w Chinach przez Cai Luna (3), kancelistę na dworze cesarza He Di z dynastii Han. Kancelista eksperymentował z korą drzew, jedwabiem, a nawet sieciami rybackimi, aż trafił na właściwą metodę (papier czerpany) z użyciem szmat jedwabnych i lnianych.
Wyniki badań archeologicznych pokazują jednak, że papier był już znany wcześniej, co najmniej w VIII w. p.n.e. Prawdopodobnie zatem Cai Lun wynalazł tylko metodę masowej produkcji papieru. Po bitwie nad rzeką Tałas w 751 r. Arabowie wzięli do niewoli chińskich papierników, dzięki którym papier upowszechnił się na ziemiach arabskich. Papier produkowano w zależności od dostępności surowców - m.in. konopi, lnianych szmat czy nawet jedwabiu. Do Europy trafił przez Hiszpanię zdobytą przez Arabów.
II w. p.n.e. - VIII w. n.e. W późnej starożytności papirus stopniowo był wypierany przez pergamin, bardziej odpowiedni do nowej postaci książki, jaką był kodeks. Pergamin (membrana, pergamena, charta pergamena) jest wytwarzany ze skóry zwierzęcej. Używano go już przed naszą erą w Egipcie (Księga Umarłych z Kairu), jednak nie znalazł tam szerszego zastosowania.
Już w IV w. rywalizował jednak z papirusem i stał się głównym materiałem piśmienniczym. W VII w. dotarł do kancelarii frankońskich. Rozpowszechnił się w VIII w., a do kancelarii papieskich dotarł w X w. Technika produkcji i nazwa wiąże się prawdopodobnie z greckim miastem Pergamon, gdzie co prawda nie wynaleziono pergaminu, ale znacznie ulepszono jego produkcję.
ok. IV w. n.e. Popularne do pisania na pergaminie (później również papierze) staje się ptasie pióro pochodzące przeważnie od łabędzia lub gęsi. Pióro należało właściwie zaostrzyć (cienko i ostro lub płasko) i rozszczepić na końcu. Gęsie pióra były głównymi narzędziami pisarskimi aż do XIX wieku.
starożytność - 1567 Historię ołówka zaczyna się zwykle od starożytności. Polska nazwa pochodzi od ołowiu, który był używany do pisania w starożytnym Egipcie, Grecji oraz Rzymie. Do XIV wieku europejscy artyści używali prętów ołowianych, cynkowych lub ze srebra do tworzenia jasnoszarych rysunków zwanych silverpoint. W 1567 r. Szwajcar Konrad Gesner opisał w rozprawie o skamielinach pręt do pisania w drewnianej oprawce. Trzy lata wcześniej w Borrowdale w Anglii znaleziono czysty grafit, którego wkrótce zaczęto używać zamiast ołowiu, jednak nazwa ołówek pozostała.
1636 Niemiecki wynalazca Daniel Schwenter stworzył coś, co dało podwaliny pod nowoczesne pióra wieczne. Była to sprytna modyfikacja wcześniej używanych rozwiązań - w kawałku ostro zakończonego drewna w piórze ptasim znajdował się zapas atramentu. Srebrne pióro z zapasem atramentu wewnątrz, w cenie 10 franków, po raz pierwszy zostało opisane w Paryżu przez dwóch podróżników holenderskich już w roku 1656 roku.
1714 Brytyjski inżynier Henry Mill uzyskał patent na projekt przyrządu, będącego zalążkiem rozwiniętej później i udoskonalonej maszyny do pisania.
1780-1828 Anglik Samuel Harrison konstruuje prototyp metalowego pióra. W 1803 roku brytyjski wytwórca Wise of London otrzymuje patent na stalówkę, ale ze względu na wysokie koszty produkcji była ona mało rozpowszechniona. Zmieniło się to około roku 1822, kiedy zaczęto produkować je maszynowo za sprawą tego samego Harrisona, który 42 lata wcześniej zbudował prototyp. W 1828 r. William Joseph Gillott, William Mitchell i James Stephen Perry opracowali sposób na masową produkcję mocnych i tanich stalówek (4). Ponad połowa końcówek piór wyprodukowanych na świecie powstała właśnie dzięki nim.
1858 Hymen Lipman patentuje ołówek z gumką osadzoną na jednym z końców. Przedsiębiorca o nazwisku Joseph Reckendorfer przewidział, że wynalazek stanie się hitem i kupił patent od Lipmana. Niestety w 1875 Sąd Najwyższy USA unieważnił ten patent, zatem Reckendorfer nie zbił na nim fortuny.
1867 Za twórcę praktycznej maszyny do pisania uważany jest Amerykanin, Christopher Latham Sholes (5), który skonstruował jej pierwszy użyteczny model. Zbudowane przez niego urządzenie miało klawisze, taśmę nasyconą atramentem oraz poziomą metalową płytkę z nałożoną na nią kartką papieru. Maszyna była uruchamiana przez naciskanie pedałami, ponieważ Sholes zastosował podobny napęd jak w ówczesnych maszynach do szycia. Sholes rozpoczął w roku 1873 jej produkcję we współpracy z amerykańską wytwórnią broni Remington. Już wtedy powstał do dziś stosowany układ klawiatury QWERTY, który miał za zadanie uniknięcie blokowania się czcionek.
1877 Opatentowany zostaje ołówek mechaniczny o konstrukcji podobnej do współczesnych - z pręcikiem umocowanym w szczękach zaciskanych przez sprężynę.
1884 Pierwsze patenty na pióro wieczne zostały przyznane już około roku 1830, były one jednak niepraktyczne - atrament wypływał albo za szybko, albo nie wypływał prawie wcale. Wieczne pióro współczesne, w formie, którą znamy dzisiaj, z regulowanym dopływem atramentu, wynalazł amerykański agent ubezpieczeniowy Lewis Edson Waterman (6).
Założyciel firmy Waterman opracował system "zasilania kanalikowego", który zapobiegał robieniu kleksów dzięki regulacji dopływu atramentu. Dekadę później pióro udoskonalił George Parker z USA, który zbudował układ eliminujący kleksy, opierający się na rozwiązaniu uniemożliwiającym samorzutne ściekanie atramentu ze stalówki.
1908-29 Amerykanin Walter Sheaffer jako pierwszy zastosował napełnianie pióra za pomocą dźwigni u jego boku - atrament zasysano do wnętrza pióra poprzez stalówkę. Wkrótce pojawiły się gumowe pompki do atramentu, zainstalowane wewnątrz pióra, oraz szklane wymienne naboje. W roku 1929 w niemieckich zakładach Pelikan wynaleziono tłoczek do atramentu.
1914 James Fields Smathers opracowuje maszynę do pisania napędzaną silniczkiem elektrycznym. Elektryczne maszyny do pisania pojawiły się na rynku około 1920 roku.
1938 Węgierski artysta i dziennikarz László Bíró (7) wynajduje długopis. Po wybuchu wojny uciekł on z ojczyzny i dotarł do Argentyny, gdzie ze swoim bratem George’em (chemikiem) udoskonalali wynalazek. Pierwsza produkcja zaczęła się podczas wojny w Buenos Aires. W roku 1944 Bíró sprzedał swoje udziały jednemu z akcjonariuszy, który zajął się produkcją na masową skalę.
lata 40-50. XX w. Pierwsze flamastry były po prostu zmodyfikowanymi piórami. Zamiast stalówki były wyposażone w rodzaj knota, po którym spływał atrament. Za ojca wynalazku uznawany jest Sidney Rosenthal z USA. W roku 1953 połączył pojemnik na atrament z knotem z wełnianego filcu i piszącą końcówką. Całość nazwał "magic marker", czyli magiczny mazak, bo umożliwiał rysowanie niemal po każdej powierzchni (8).
ok. 1960-2011 Amerykański koncern IBM opracowuje nowego typu maszynę do pisania, w której czcionki osadzone na osobnych dźwigniach zastąpiono głowicą obrotową. W późniejszym okresie elektryczne maszyny do pisania wypierały swoje mechaniczne odpowiedniki. Ostatnia generacja maszyn do pisania (około 1990 r.) miała już możliwość zapisywania i późniejszej edycji tekstu. Potem maszyny zostały wyparte przez komputery, wyposażone w edytory lub procesory tekstu i drukarki. Ostatnią fabrykę maszyn do pisania zamknięto w marcu 2011 roku w Indiach.
Rodzaje narzędzi piszących
I. Narzędzia autonomiczne - Mają one nieodłączną funkcjonalność w tym sensie, że ich okres użytkowania odpowiada długości ich fizycznego istnienia.
- Bez użycia barwników. Najstarsze znane przykłady pisma bez użycia barwnika powstały poprzez nacinanie płaskiej powierzchni sztywnym narzędziem. Przykładem mogą być np. chińskie inskrypcje jiaguwen wyryte w skorupkach żółwi. Starożytni Sumerowie i ich następcy, np. Babilończycy, produkowali swoje pismo klinowe, wciskając trójkątny rysik w miękkie gliniane tabletki, tworząc charakterystyczne znaki w kształcie klina.
- Z użyciem barwnika. Oryginalną formą "ołówka" był ołowiany rysik używany przez starożytnych Rzymian, którzy również używali go do pisania na drewnie lub papirusie, pozostawiając ciemne smugi, gdzie miękki metal ścierał się na powierzchni. Większość nowoczesnych "ołówków" ma nietoksyczny rdzeń z szaro-czarnego grafitu zmieszanego z gliną w różnych proporcjach dla uzyskania różnych konsystencji. Do prostych narzędzi tego typu należy biała kreda lub czarny węgiel, używany obecnie przez artystów. Do kategorii tej zaliczają się także kredki ołówkowe z drewnianą obudową i kredki woskowe, używane głównie przez dzieci. Wspólną cechą tych narzędzi jest to, że ich używanie jest ściśle związane z ich fizycznym istnieniem.
II. Narzędzia wspomagane - Wymagają one do pisania dodanego barwnika i nie można ich używać, gdy są "puste".
- Pióra
a) Zanurzeniowe o działaniu kapilarnym. Początkowo pióra wykonywano przez wycięcie naturalnego materiału, w którym poprzez zjawiska kapilarne mógł zatrzymać się niewielki zbiornik barwnika piszącego. Zbiorniki te były jednak stosunkowo małe, co wymagało okresowego zanurzania pióra w zewnętrznym kałamarzu w celu uzupełnienia. Podobnie jest w wypadku stalowych piór zanurzeniowych, choć niektóre rozwiązania pozwalały zatrzymać nieco większą niż w wziętych natury piórach ilość atramentu.
b) Pióra wieczne. Składają się one z zespołu stalówki, komory zbiornikowej z atramentem oraz zewnętrznej obudowy. W zależności od konstrukcji pióra, zbiornik z atramentem może być napełniany bezpośrednio przez wtłaczanie z zewnątrz, przez odsysanie, lub za pomocą jednorazowych napełnionych wkładów. W piórze wiecznym można stosować tylko niektóre rodzaje atramentu, aby uniknąć zatkania mechanizmu.
c) Długopisy i pisaki (mazaki). Długopis składa się z obudowy oraz rurki wypełnionej gęstym tuszem i zakończonej obsadką. W obsadce umieszczona jest kulka o średnicy około 1 mm. Podczas pisania kulka toczy się po papierze rozprowadzając równomiernie tusz. Kulka jest osadzona w gnieździe, które umożliwia jej swobodne obracanie i zapobiega wypadaniu. Pomiędzy kulką a gniazdem znajduje się niewielka przestrzeń, przez którą wypływa tusz. Przestrzeń ta jest na tyle mała, że jeśli długopis nie jest używany, to siły kapilarne utrzymują tusz w środku. Pisak (również: flamaster, mazak, marker) to rodzaj długopisu, wewnątrz którego znajduje się porowaty rdzeń nasączony tuszem. Końcówka pisząca jest również porowata, dzięki czemu tusz powoli przepływa na powierzchnię papieru czy innego materiału. - Ołówki mechaniczne
W przeciwieństwie do tradycyjnej drewnianej konstrukcji ołówka wokół litego grafitowego rdzenia, mechaniczny ołówek podaje przez swoją końcówkę mały, ruchomy kawałek grafitu. - Pędzle
Np. chińskie znaki pisma są tradycyjnie pisane za pomocą pędzla, który jest postrzegany jako użyczający się do wdzięcznego, płynnego pociągnięcia. Pędzel różni się od pióra tym, że zamiast sztywnej stalówki, pędzel jest zaopatrzony w miękkie włosie. Włosie jest delikatnie przesuwane po papierze z wystarczającym naciskiem. Niektóre firmy produkują obecnie "pióra pędzelkowe", które pod tym względem przypominają pióro wieczne, z wewnętrznym zbiornikiem atramentu.
M. U.
Zobacz także:
Normy techniczne i standardy jakości
Tele i wideo konferencje
Zapis i odtwarzanie muzyki
