Refleks szachisty
Terminem "szachy błyskawiczne" określana jest partia szachowa, w której każdy z zawodników ma nie więcej niż 10 minut na całą partię. W środowisku szachowym popularnym określeniem partii błyskawicznej jest blitz. Nazwa ta pochodzi od niemieckiego słowa oznaczającego błyskawicę. Przeciwnicy mają do dyspozycji łączny niewielki czas do namysłu, rozłożony na całą partię - zazwyczaj jest to 5 minut lub 3 minuty z dodatkiem 2 sekund po każdym posunięciu. Zawodnicy nie zapisują przebiegu pojedynku (w turniejowych partiach szachów klasycznych istnieje obowiązek zapisu partii na specjalnych blankietach przez każdego z graczy).
Partię szachów błyskawicznych wygrywamy, jeżeli:
- damy mata;
- przeciwnik przekroczy czas i fakt ten zareklamujemy sędziemu (jeśli mamy już tylko samego króla lub niewystarczający materiał do dania mata przeciwnikowi, to partia kończy się remisem);
- przeciwnik wykona nieprawidłowe posunięcie i przełączy zegar, a my ten fakt zareklamujemy.
Pamiętać należy, aby po przekroczeniu czasu lub wykonaniu nieprawidłowego posunięcia przez przeciwnika zatrzymać zegar i zgłosić to sędziemu. Po wykonaniu własnego posunięcia i naciśnięciu zegara tracimy prawo do reklamacji.
Turnieje szachów błyskawicznych są niezwykle widowiskowe, ale ze względu na bardzo krótki czas do namysłu i szybkość wykonywania posunięć mogą powodować sytuacje sporne pomiędzy zawodnikami. Ważne są tutaj kultura osobista oraz szybki refleks ze strony sędziego i samych przeciwników.
Jeżeli chodzi o taktykę gry w tego typu szachy, doświadczeni zawodnicy potrafią bardzo szybko przesuwać figury w bezpieczne miejsce bez szczegółowej analizy sytuacji, tak aby przeciwnik ze względu na brak czasu nie zdołał wykorzystać pojawiających się możliwości. Zawodnicy próbują zaskoczyć przeciwnika rzadko granym w partiach klasycznych otwarciem lub niespodziewanym poświęceniem (gambitem), które zmuszają do dodatkowego namysłu.
W partiach błyskawicznych najczęściej grają do końca, licząc na nieprawidłowe posunięcie przeciwnika lub na przekroczenie przez niego czasu. W końcówkach, gdy pozostały na zegarze tylko sekundy, zawodnik w gorszej sytuacji stara się unikać mata, licząc na to, że może uda się wygrać na czas, gdyż gra ofensywna pochłania relatywnie więcej czasu niż obrona króla przed matem.
Bullet
Jedną z odmian szachów błyskawicznych jest tzw. bullet, w której każdy z zawodników ma od 1 do 3 minut na całą partię. Termin ten pochodzi od angielskiego słowa oznaczającego pocisk. Najczęściej każdy z zawodników ma 2 minuty z dodatkiem 1 sekundy po każdym wykonanym posunięciu - lub 1 minutę z dodatkiem 2 sekund. Dla partii ekstremalnie szybkich szachów, w której każdy z zawodników ma tylko 1 minutę na całą partię, używa się też terminu lightning (ang. piorun, błyskawica).
Armagedon
W meczach i turniejach szachowych, podobnie jak w tenisie ziemnym czy siatkówce, jeśli rywale prezentują bardzo podobny poziom, istnieje potrzeba wyłonienia w jakiś sposób zwycięzcy. Do tego służy tie-break (czyli przełamanie remisu), polegający najczęściej na rozegraniu zestawu partii wg reguł szachów szybkich, a potem szachów błyskawicznych.
Jeżeli jednak nadal nie można wyłonić tego lepszego z dwójki, o ostatecznym wyniku rywalizacji decyduje ostatnia partia tie-breaku, nazywana "Armagedon". Białe otrzymują w niej 5 minut, a czarne 4 minuty. Gdy i ta partia kończy się remisem, zwycięzcą zostaje zawodnik grający czarnymi.
Mistrzowie świata w szachach błyskawicznych
Aktualnymi mistrzami świata w szachach błyskawicznych są Rosjanin Siergiej Kariakin (1) wśród mężczyzn i Ukrainka Anna Muzyczuk (2) wśród kobiet. Muzyczuk to ukraińska szachistka urodzona we Lwowie, która w latach 2004-2014 reprezentowała Słowenię - arcymistrzyni od 2004 r. i posiadaczka męskiego tytułu arcymistrza od 2012 r.
Pierwsze nieoficjalne mistrzostwa świata w szachach błyskawicznych rozegrane zostały 8 kwietnia 1970 r. w Herceg Novi (miasto portowe w Czarnogórze, w pobliżu granicy z Chorwacją). Było to zaraz po słynnym meczu między reprezentacją ZSRR i Reszty Świata w Belgradzie. W Herceg Novi zwyciężył z ogromną przewagą Bobby Fischer, zdobywając 19 pkt z 22 możliwych i wyprzedzając aż o 4,5 pkt drugiego w turnieju Michaiła Tala. Pierwsze oficjalne mistrzostwa świata w szachach błyskawicznych rozegrano w 1988 r. w Kanadzie, a następne dopiero po osiemnastoletniej przerwie, w Izraelu.
W 1992 r. Międzynarodowa Federacja Szachowa FIDE zorganizowała mistrzostwa świata kobiet w szachach szybkich i błyskawicznych w Budapeszcie. W obu turniejach zwyciężyła Zsuzsa Polgár (czyli Susan Polgar - po zmianie obywatelstwa z węgierskiego na amerykańskie w roku 2002). Czytelników zainteresowanych historią trzech genialnych węgierskich sióstr Polgar.
Warto pamiętać, że szereg turniejów o mistrzostwo świata w grze błyskawicznej sędziował słynny polski sędzia szachowy Andrzej Filipowicz (3).
Ostatnie mistrzostwa świata mężczyzn i kobiet w grze błyskawicznej rozegrane zostały w Doha, stolicy Kataru, 29 i 30 grudnia 2016 r.
W turnieju mężczyzn, w którym grało 107 zawodników na dystansie 21 rund, od samego początku dominowali Magnus Carlsen (mistrz świata w szachach klasycznych) i Siergiej Kariakin (wicemistrz świata w szachach klasycznych). Przed ostatnią rundą Carlsen prowadził o pół punktu przed Kariakinem. W ostatniej rundzie Carlsen tylko zremisował czarnymi z Peterem Leko, podczas gdy Kariakin pokonał białymi Baadura Jobava.
W turnieju kobiet, w którym grały 34 zawodniczki, triumfowała ukraińska arcymistrzyni Anna Muzyczuk, gromadząc 13 pkt w siedemnastu partiach. Druga była Walentina Gunina, a trzecia Kateryna Łachno - obie po 12,5 pkt.
Mistrzostwa Polski w szachach błyskawicznych
Mistrzostwa Polski w szachach błyskawicznych rozgrywane były zazwyczaj corocznie od roku 1966 (wtedy odbył się pierwszy turniej mężczyzn, w Łodzi) oraz 1972 (kobiety, w Lublińcu). Najwięcej tytułów mistrzów kraju na swoim koncie mają: Włodzimierz Schmidt - 16, a wśród kobiet arcymistrzyni Hanna Ereńska-Barlo - 11 i Monika Soćko (Bobrowska) - 9.
Oprócz turniejów w klasyfikacji indywidualnej rozgrywane są również mistrzostwa drużynowe.
Ostatnie mistrzostwa Polski w grze błyskawicznej odbyły się w Lublinie, w dniach 11-12 czerwca 2016 r. Turniej kobiet wygrała Monika Soćko przed Klaudią Kulon oraz Aleksandrą Lach (4). Wśród mężczyzn zwyciężył niespodziewanie Łukasz Cyborowski, który wyprzedził Zbigniewa Paklezę i Bartosza Soćko.
Zarówno w mistrzostwach kobiet, jak i mężczyzn rozegrano po piętnaście rund, tempem 3 minuty na partię plus 2 sekundy za każde wykonane posunięcie. Następne krajowe mistrzostwa zaplanowane są przez Polski Związek Szachowy w dniach 12-13 sierpnia 2017 r., w Piotrkowie Trybunalskim.
Mistrzostwa Europy w szachach szybkich i błyskawicznych powracają do Polski
W dniach 14-18 grudnia 2017 r. rozegrane zostaną w katowickim Spodku Mistrzostwa Europy w Szachach Szybkich i Błyskawicznych. Polski Związek Szachowy, KSz Polonia Warszawa i Fundacja im. Gen. K. Sosnkowskiego w Warszawie są prekursorami tego międzynarodowego wydarzenia. W ramach Memoriału Stanisława Gawlikowskiego mistrzostwa w szachach szybkich rozgrywane były corocznie w Warszawie od 2005 r., a w 2010 r. dołączono do nich mistrzostwa w szachach błyskawicznych. W 2014 r. turniej zorganizowano we Wrocławiu, przez KSz Polonię Wrocław. Po dwóch latach nieobecności w naszym kraju Mistrzostwa Europy w Szachach Szybkich i Błyskawicznych wracają do Polski.
W 2013 r. w rozgrywkach w szachach błyskawicznych wzięło udział 437 zawodników (w tym 76 kobiet), z czego 39 zawodników miało tytuł arcymistrza (5). W zawodach w Pałacu Kultury i Nauki zawodnicy rozgrywali jedenaście pojedynków, składających się z dwóch partii. Zwycięzcą został Anton Korobow z Ukrainy, który zdobył 18,5 pkt z 22 możliwych. Drugie miejsce zajął reprezentujący Francję Vladimir Tkachiev (17 pkt), a trzecie ówczesny mistrz Polski w szachach klasycznych - Bartosz Soćko (17 pkt). Najlepszą zawodniczką okazała się żona brązowego medalisty, arcymistrz i mistrzyni Polski Monika Soćko (14 pkt).
W turnieju szachów szybkich uczestniczyło 747 zawodników. Najmłodszym uczestnikiem był pięcioletni Marcel Maciejek, a najstarszym 76-letni Bronisław Jefimow. W turnieju wzięli udział reprezentanci 29 krajów, w tym 42 arcymistrzów i 5 arcymistrzyń. Zwyciężył niespodziewanie siedemnastoletni arcymistrz z Węgier - Robert Rapport, który potwierdził reputację jednego z największych talentów światowych szachów.
Do szachów szybkich zalicza się partie, w których każdy z zawodników otrzymuje na zakończenie wszystkich posunięć więcej niż 10 minut, ale mniej niż 60 minut, albo w których przydzielono przed rozpoczęciem partii ustalony czas, który po uwzględnieniu dodatku sekundowego na każde posunięcie, pomnożonego przez 60, mieści się w tych granicach.
Pierwsze nieoficjalne mistrzostwa Polski w szachach superbłyskawicznych
Mistrzostwa w szachach superbłyskawicznych (bullet) rozegrane zostały 29 marca 2016 r. na Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu. Tempo gry wynosiło 1 minutę dla zawodnika na partię plus dodatkowo 1 sekundę dodawaną po każdym posunięciu. Regulamin turnieju przewidywał, że gdy zawodnik podczas własnego posunięcia przewróci figurę i przełączy dźwignię zegara (pozostawiając figurę leżącą na szachownicy), automatycznie przegrywa partię.
Zwyciężył arcymistrz Jacek Tomczak (6), wyprzedzając mistrza Piotra Brodowskiego i arcymistrza Bartosza Soćko. Najlepszą kobietą okazała się akademicka mistrzyni świata - arcymistrzyni Klaudia Kulon.
dr inż. Jan Sobótka
nauczyciel akademicki,
licencjonowany instruktor
i sędzia szachowy
Zobacz także:
Polska i Polacy najlepsi na świecie w rozwiązywaniu zadań szachowych
