Władimir Kramnik - mistrz świata w szachach
Władimir Borisowicz Kramnik (ros. Владимир Борисович Крамник) urodził się 25 czerwca 1975 w Tuapse, w Kraju Krasnodarskim nad Morzem Czarnym. Jego ojciec studiował w Akademii Sztuki, został rzeźbiarzem i artystą. Jego matka ukończyła konserwatorium we Lwowie, a później pracowała jako nauczycielka muzyki. Od najmłodszych lat Wołodia uważany był w swoim rodzinnym mieście za cudowne dziecko (1). Gdy miał 3 lata, obserwował partie rozgrywane pomiędzy swoim starszym bratem i ojcem. Widząc zainteresowanie małego Władimira, tata ustawił proste zadanie na szachownicy, a maluch niespodziewanie, niemal natychmiast rozwiązał je poprawnie. Niedługo potem Wołodia zaczął ogrywać w szachy swojego ojca. Mając 10 lat, był już najlepszym graczem w całym Tuapse. Kiedy Władimir miał 11 lat, przeprowadzili się z całą rodziną do Moskwy. Tam uczęszczał do szkoły szachowych talentów, stworzonej i kierowanej przez byłego mistrza świata Michaiła Botwinnika, którego w szkoleniach wspomagał Garri Kasparow. Rozwój talentu Władimira wspierali też jego rodzice, a ojciec nawet zrezygnował z pracy, by towarzyszyć synowi na turniejach.
W wieku piętnastu lat utalentowany szachista potrafił grać na ślepo symultanicznie z dwudziestoma przeciwnikami! Pod naciskiem Kasparowa młody Kramnik został włączony do rosyjskiej narodowej drużyny szachowej i mając zaledwie 16 lat, reprezentował Rosję na olimpiadzie szachowej w Manili. Nie zawiódł pokładanych nadziei i na dziewięć rozegranych na olimpiadzie partii wygrał osiem a jedną zremisował. W 1995 roku odniósł pierwsze zwycięstwo w turnieju czołówki światowej w Dortmundzie, nie doznając w turnieju ani jednej porażki. W następnych latach Kramnik kontynuował serię świetnych występów, a w dortmundzkich turniejach zwyciężył w sumie 9-krotnie.
Mecz o tytuł mistrza świata w szachach organizacji Braingames
W 2000 roku w Londynie Kramnik rozegrał z Kasparowem mecz o mistrzostwo świata organizacji Braingames (2). W bardzo zaciętym meczu, złożonym z 16 partii, Kramnik niespodziewanie dla wszystkich pokonał swojego nauczyciela Kasparowa, zasiadającego na szachowym tronie nieprzerwanie przez poprzednie 16 lat.
Władimir Kramnik - Garri Kasparow
Mecz o mistrzostwo świata organizacji Braingames Londyn, runda 10, 24.10.2000.
1.d4 Sf6 2.c4 e6 3.Sc3 Gb4 4.e3 O -O 5.Gd3 d5 6.Sf3 c5 7.O-O c:d4 8.e:d4 d:c4 9.G:c4 b6 10.Gg5 Gb7 11.We1 Sbd7 12.Wc1 Wc8 13.Hb3 Ge7 14.G:f6 S:f6 15.G:e6 (diagram 3) f:e6? (należało grać 15... Wc7 16.Sg5 H:d4 17.S:f7 Gc5 18.Sd6+ Kh8 19.S:b7 H:f2+ i czarne mają rekompensatę za oddanego piona) 16.H:e6+ Kh8 17.H:e7 G:f3 18.g:f3 Q:d4 19.Sb5 H:b2? (lepsze było 19...Hd2 20.W:c8 W:c8 21.Sd6 Wb8 22.Sc4 Hd5 23.H:a7 Wa8 z niewielką przewagą białych) 20.W:c8 W:c8 21.Sd6 Wb8 22.Sf7+ Kg8 23.He6 Wf8 24.Sd8+ Kh8 25.He7 1-0 (diagram 4).
Władimir Kramnik nie przegrał w tym meczu żadnej partii, a zwycięstwo zawdzięcza m.in. zastosowaniu wariantu "berlińskiej ściany", która powstaje po posunięciach: 1.e4 e5 2.Sf3 Sc6 3.Gb5 Sf6 (diagram 5) 4.O-O S:e4 5.d4 Sd6 6.G:c6 d:c6 7.d:e5 Sf5 8.H:d8 K:d8 (diagram 6).
Berlińska ściana w partii hiszpańskiej swoją nazwę zawdzięcza berlińskiej szkole szachów XIX wieku, która poddała ten wariant gruntownej analizie. Pozostawała ona bardzo długi czas w cieniu, niedoceniana przez dziesiątki lat przez najlepszych szachistów, aż do roku 2000, kiedy Kramnik zastosował ją w meczu z Kasparowem. W wariancie tym czarne nie mogą już roszować (chociaż przy braku hetmanów nie jest to już tak bardzo ważne) i mają zdublowane piony. Plan dla czarnych to zamknięcie wszystkich dróg do swojego obozu i wykorzystanie przewagi pary gońców. Wariant ten wybierany jest czasami przez czarne w sytuacji, gdy remis jest korzystnym wynikiem w turnieju.
W tym meczu Kramnik zastosował ją czterokrotnie. Kasparow i jego zespół nie potrafili znaleźć antidotum na berlińską ścianę i pretendent bez trudu uzyskiwał wyrównanie. Nazwa "berlińska ściana" związana jest z solidnością debiutu, jest to też nazwa elementów stalowych lub żelbetowych stosowanych w zabezpieczaniu głębokich wykopów ("berlińska ścianka").
W październiku 2002 roku w Bahrajnie Kramnik zremisował w ośmiopartiowym meczu z komputerem szachowym Deep Fritz 7 (szczytowa szybkość: 3,5 miliona pozycji na sekundę). Pula nagród wynosiła milion dolarów. Zarówno komputer, jak i człowiek wygrali po dwie partie. Kramnik był bliski zwycięstwa w tym meczu, w szóstej partii nieświadomie poddał remisową pozycję. Dwa zwycięstwa człowiek odniósł w uproszczonych pozycjach, takich, w jakich komputery zasadniczo ustępują ludziom, prawie wygrał w ten sposób w czwartej partii. Jedną partię przegrał przez duży taktyczny błąd, drugą - przez ryzykowny manewr w lepszej pozycji.
W roku 2004 Kramnik obronił tytuł mistrza świata organizacji Braingames, remisując z Węgrem Péterem Lékó w szwajcarskiej miejscowości Brissago (zgodnie z regulaminem meczu Kramnik, remisując, zachował tytuł). W międzyczasie uczestniczył w wielu turniejach szachowych z udziałem najlepszych szachistów świata, w tym rozgrywanych corocznie w holenderskim mieście Wijk aan Zee, zazwyczaj w drugiej połowie stycznia bądź na przełomie stycznia i lutego (7). W obecnie rozgrywanym "szachowym Wimbledonie" - turnieju w Wijk aan Zee pod nazwą Tata Steel Chess uczestniczą dwaj Polacy: Jan Krzysztof Duda i Radek Wojtaszek.
Mecz o zunifikowany tytuł mistrza świata w szachach
We wrześniu 2006 roku doszło w Eliście (stolica rosyjskiej republiki Kałmucji) do meczu o zunifikowany tytuł mistrza świata w szachach pomiędzy Władimirem Kramnikiem i Bułgarem Weselinem Topałowem (mistrzem świata Międzynarodowej Federacji Szachowej) (8).
Meczowi temu towarzyszyła najsłynniejsza afera szachowa (nazwana "aferą toaletową") związana z podejrzeniem o niedozwolone wspomaganie komputerowe. Kramnik został oskarżony przez menedżera Topałowa o wspieranie się programem Fritz 9 w prywatnej toalecie. Po zamknięciu oddzielnych toalet Kramnik w proteście nie przystąpił do następnej, piątej partii (a prowadził wtedy 3:1) i przegrał ją walkowerem. Mecz po ponownym otwarciu toalet udało się dokończyć. Po regulaminowych 12 partiach meczu wynik brzmiał 6:6, w dogrywce zwyciężył Kramnik 2,5:1,5. Od czasu tego meczu, w wielu najważniejszych turniejach, szachiści są skanowani za pomocą wykrywaczy metalu przed wejściem na salę gry.
Po zdobyciu tytułu mistrza świata, Kramnik rozegrał sześciopartiowy mecz z programem komputerowym Deep Fritz 10 w Bonn, w dniach 25 listopada - 5 grudnia 2006 roku (9).
Zwyciężył komputer z wynikiem 4:2 (dwa zwycięstwa i 4 remisy). Było to ostatnie wielkie spotkanie człowieka z maszyną, która analizowała średnio około ośmiu milionów pozycji na sekundę z głębią w grze środkowej do 17-18 półruchów. W tym czasie Fritz był 3.- 4. silnikiem świata. Kramnik dostał 500 tysięcy euro za sam start, za zwycięstwo mógł otrzymać milion. W pierwszej, remisowej partii Kramnik nie wykorzystał szansy na zwycięstwo. Druga partia stała się sławna z jednego powodu: Kramnik w wyrównanej końcówce dał się zamatować w jednym posunięciu, co zgodnie określa się jako błąd wszech czasów (diagram 10). W tej pozycji niespodziewanie Kramnik zagrał 34…He3??, po czym dostał mata 35.Hh7≠. W konferencji prasowej zorganizowanej po partii Kramnik nie był w stanie wyjaśnić, dlaczego popełnił ten błąd, twierdził, że czuł się dobrze w tym dniu, grał poprawnie tę partię, wariant z He3 liczył dokładnie, potem sprawdzał go kilkukrotnie, jednak jak twierdził doznał jakiegoś dziwnego zaćmienia, zamroczenia.
Następne trzy partie zakończyły się remisem. Kramnik w ostatniej, szóstej partii, w której nie miał nic do stracenia i musiał pójść na całość, zagrał nietypowy dla siebie agresywny wariant Najdorfa w obronie sycylijskiej - i ponownie przegrał. Od tego wydarzenia cały świat szachowy, a zwłaszcza sponsorzy zrozumieli, że następny taki mecz pokazowy będzie grany do jednej bramki, gdyż człowiek ze swoimi ułomnościami nie ma szans w pojedynku z komputerem.
31 grudnia 2006 r. mistrz świata w szachach Władimir Kramnik poślubił francuską dziennikarką Marie- Laure Germon, a ich ślub kościelny miał miejsce 4 lutego w katedrze Aleksandra Newskiego w Paryżu (11). W uroczystościach uczestniczyli rodzina i najbliżsi przyjaciele, jak np. słynny rosyjski arcymistrz Boris Spasski - reprezentant Francji od roku 1982, dziesiąty mistrz świata w szachach.
Władimir Kramnik w 2007 roku utracił tytuł mistrza świata na rzecz Viswanathana Ananda w turnieju rozegranym w Meksyku. W 2008 roku w Bonn przegrał też mecz z broniącym tytułu mistrza świata Viswanathanem Anandem w stosunku 4½:6½.
Kramnik wielokrotnie reprezentował Rosję w turniejach drużynowych, m.in.: ośmiokrotnie na olimpiadach szachowych (trzykrotnie złoty w drużynie oraz trzykrotnie złoty za wynik indywidualny). W 2013 roku zdobył złoty medal na drużynowych mistrzostwach świata rozegranych w Antalyi (Turcja).
Kramnik zaplanował, że w wieku 40 lat zakończy karierę szachową, ale okazało się, że ciągle gra na najwyższym poziomie, a najwyższy ranking w swojej karierze osiągnął w wieku 41 lat. 1 października 2016 r. z wynikiem 2817 punktów zajmował 2. miejsce za Magnusem Carlsenem na światowej liście FIDE. Obecnie nadal należy do czołówki światowej, a jego ranking wynosi 2763 na 1 stycznia 2021 roku.
Coraz więcej czasu poświęca obecnie Władimir Kramnik kształceniu młodych szachistów (12). W dniach 7-18 stycznia 2020 roku były mistrz świata uczestniczył w obozie szkoleniowym w Ćennaj (Madrasie) w Indiach (13). Czternastu utalentowanych młodych szachistów z Indii w wieku 12-16 lat (w tym najlepsi obecnie na świecie w swojej kategorii wiekowej D. Gukesh i r. Praggnanandhaa) uczestniczyło w 10-dniowym obozie szkoleniowym. W treningach najlepszych na świecie juniorów nauczycielem był także Boris Gelfand - białoruski arcymistrz reprezentujący Izrael, wicemistrz świata z 2012 roku.
Państwo Kramnik mieszkają w Genewie, mają dwójkę dzieci, córkę Darię (ur. w 2008 roku) (14) i syna Wadima (ur. w 2013 roku). Może ich dzieci w przyszłości pójdą w ślady słynnego taty.
Lista mistrzów świata w szachach
Niekwestionowani mistrzowie świata
1. Wilhelm Steinitz, 1886-1894
2. Emanuel Lasker, 1894-1921
3. José Raúl Capablanca, 1921-1927
4. Aleksandr Alechin, 1927-1935 i 1937-1946
5. Max Euwe, 1935-1937
6. Michaił Botwinnik, 1948-1957, 1958-1960 i 1961-1963
7. Wasilij Smysłow, 1957-1958
8. Michaił Tal, 1960-1961
9. Tigran Petrosjan, 1963-1969
10. Boris Spasski, 1969-1972
11. Bobby Fischer, 1972-1975
12. Anatolij Karpow, 1975-1985
13. Garri Kasparow, 1985-1993
Mistrzowie świata PCA/Braingames (1993-2006)
1. Garri Kasparow, 1993-2000
2. Władimir Kramnik, 2000-2006
Mistrzowie świata FIDE (1993-2006)
1. Anatolij Karpow, 1993-1999
2. Aleksander Chalifman, 1999-2000
3. Viswanathan Anand, 2000-2002
4. Rusłan Ponomariow, 2002-2004
5. Rustam Kasimdżanow, 2004-2005
6. Weselin Topałow, 2005-2006
Niekwestionowani mistrzowie świata (po unifikacji)
14. Władimir Kramnik, 2006-2007
15. Viswanathan Anand, 2007-2013
16. Magnus Carlsen, od 2013
dr inż. Jan Sobótka
nauczyciel akademicki,
licencjonowany instruktor
i sędzia szachowy
